Morgunblaðið - 03.03.1999, Side 25

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
MIÐVIKUDAGUR 3. MARZ 1999 25
Af gullnum
blöðum
SVALA Þórisdóttir (1945-1998).
FIÐRILDIÐ, máluð klippimynd, 1996.
MYIMPLIST
Listasafn Kópavogs
MYNDVERK
MINNINGARSÝNING
SVALA ÞÓRISDÓTTIR SALMAN
(1945-1998)
Opið alla daga nema mánudaga frá
12-18. Til 7. mars. Aðgangur 200
krónur. Sýningarskrá 100 krónur.
ÞAÐ getur verið erfitt hlutverk
að rýna í minningarsýningar, eink-
um ef um er að ræða fólk sem
hverfur af sjónarsviðinu langt fyrir
aldur fram og hefur í afmarkaðan
tíma lifað og hrærst í nágrenni við-
komandi. Og þótt langt sé um liðið
frá því að Svala Þórisdóttir var
nemandi í Myndlista- og nandíða-
skóla íslands 1962-’64 er tíma-
skeiðið fyrir margra hluta sakir
ljóslifandi í huga þess sem hér fest-
ir orð á blað. Fyrir hið fyrsta voru
þetta ár uppgangs og uppstokkun-
ar innan skólans sem aldrei fyrr,
nýr skólastjóri, Kurt Zier, var að
ryðja ferskum hugmyndum um
fornám braut og nýjar deildir í
mótun. Mikið skipulagsverk
framundan og sérstök lög yfir skól-
ann í smíðum, en þessi milrilvæga
og eina sjónmenntastofnun lands-
ins hafði alla tíð verið án laga og
reglugerða, svifið í lausu lofti, og
lítils skilnings notið í menntakerf-
inu, - umtalsvert kraftaverk að
hún skyldi lifa ýmis þrenginga-
tímabil. Skólinn var eins og eitt
stórt heimili þar sem allir þekktu
alla, eða í öllu falli könnuðust við
alla, og félagslífið á þann veg að
kennarar jafnt sem nemendur
lögðu til dagskrárliði á skemmtun-
um. Gerðist einnig að kennaramir,
landsþekktir listamenn, skreyttu
heilu stofurnar á árshátíðum, og
var fyrir hvorutveggja löng hefð.
Sérstaða skólans í skólakerfinu
aldrei meiri og líkast til var það
ástæðan ásamt hugsjónaeldi sem
hélt honum gangandi, því enginn
fjölskyldumaður gat með nokkru
móti lifað af laununum og almenn-
ustu mannréttindi kennara enn við
fjarlæga sjónarrönd. Þegar litið er
til baka held ég þó, að það sem
öðru fremur hélt kennurunum við
efnið hafi verið gæfuleg, frama-
gjöm og áhugasöm ungmenni sem
þyrsti í þekkingu, sem hvergi ann-
ars staðar var að fá nema á ófull-
komnum námskeiðum og þeir einir
höfðu sumir hverjir kunnáttu til að
miðla. Það var mikið hlutverk og
drjúg ábyrgð að vera virkur innan
skólans á þeim áram og álagið á
þann veg að mönnum hætti til að
týna sjálfum sér og sinni eigin
sköpunargáfu.
Eðlilega vill fara svo, að einstak-
ir nemendur verði lærimeisturun-
um öðram kærari og minnisstæð-
ari fyrir margra hluta sakir og svo
er ótvírætt um Svölu Þórisdóttur,
er var gædd góðum hæfileikum og
sérstæðum þokka, sem bar allt í
senn í sér glaðværð, mýkt og hlýju.
Hávaxin lipurtá, sem flögraði á
milli herbergja, var allt í einu hér
og allt í einu þar, þannig að samlík-
ing við fiðrildi er í góðu jafnvægi.
Það var því að vonum, að margir
söknuðu Svölu er hún ákvað að
halda ekki áfram í skólanum eftir
fornámið, en ástæðan mun hafa
verið sú að kennarar lágu sumir
hverjir undir gran um takmarkaða
hlutlægni þegar stjómmál vora
annars vegar, og hér vora ein-
hverjir viðkvæmir. Persónulega tel
ég engan vafa á því, að hún hefði
haft mun meira gagn en ógagn af
áframhaldandi námi, hvað sem rót-
tækum skoðunum kennara leið, að
auk var úrvalslið nemenda í skól-
anum á þessum tíma, sem engan
veginn skal vanmetið til búdrýg-
inda.
En Svala Þórisdóttir hélt áfram
námi, fyrst einn vetur í London en
síðan þrjá vetur í Ruskin School of
Art, sem er deild í Oxford, þannig
að hún hafði drjúga listmenntun í
lífsmalnum. Þessi skólun leynir sér
ekki á handbragði og útfærslu
myndverka hennar, þjálfun og aga.
Um það er til vitnis öll sýningin á
Gerðarsafni, sem er í öllu húsinu
og afar margþætt en þó nokkuð
brotin, sem sem má rekja til þess
hve víða listakonan dvaldi í lengri
eða skemmri tíma, og að það komu
tímabil er hún málaði lítið og
stundum ekkert. Alltaf er erfitt að
taka upp þráðinn aftur ef rof verð-
ur á reglulegri vinnu, því málara-
listin er strangur húsbóndi. Auð-
sætt er hve mikla þörf og ánægju
Svala hafði af að halda á pensli og
öðrum verkfæram, að hún bjó yfir
meðfæddri þörf til að tjá sig í rissi,
litum og formi. Einnig að sköpun-
arathöfnin var henni oftar en ekki
leikur hugarflugsins frekar en yfir-
legur og átök við lífæðar myndflat-
arins. Við bættist að myndirnar
fengu með tímanum dulrænt og
trúarlegt inntak og þá vill sjálf frá-
sögnin og tjáhitinn á stundum
verða fullríkjandi þáttur á kostnað
myndheildarinnar. Mjög eðlilega
gætir áhrifa frá listamönnum er
stóðu Svölu nær, svo sem Barböra
Arnason, náinnar vinkonu móður
hennar, einkum hvað snertir til-
hneigingu til skreytikenndra
vinnubragða og kemur einna
greinilegast fram í myndinni Núb-
íuskógur frá 1975, sem ber þó
einnig skýr einkenni listakonunn-
ar. Ef hugmyndafræðin ein og sér
upphefur og helgar vinnubrögð
listamanna, líkt og margur heldur
fram á síðmódemískum tímum, þá
hlýtur trúarlegt inntak engu að
síður að gera það að áliti annarra,
því trúarbrögð era í sjálfu sér hug-
myndafræði. En í þessari rýni
minni geng ég út frá sjálfum eðlis-
og grannþáttum málverksins og
þeim lögmálum sem þeir fela í sér.
Svala hafði hæfileika til margra
átta í teikningunni og málverkinu,
sem hefðu án efa skilað sér til úr-
skerandi afreka með samfelldri
vinnu, hún reyndi meira að segja
fyrir sér í andlitsmyndagerð, por-
trettum, og þar nær hún mynd-
rænasta, malerískasta árangrinum
í myndinni af Þorsteini Gylfasyni,
en svipmestu teikningunni og per-
sónueinkennunum í þeirri af Geir
Hallgrímssyni. Það kemur líka
fram, að kröftugustu átökin við
sjálfan myndflötinn áttu sér stað
eftir að Svala varð veik og helgaði
sig málverkinu í ríkara mæli en áð-
ur, og henni virðist vaxa ásmegin
alveg fram í það síðasta. Leiðir
hugann að því að Frida Kahlo mál-
aði sínar bestu myndir rúmliggj-
andi og helsjúk og að Renoir lét
engan bilbug á sér finna þrátt fyrir
að hann væri sárþjáður af gigt og
skorða yrði pensilinn með ýmsum
tilfæringum á milli fingurgóma
hans. I síðustu myndum Svölu er
það allur myndflöturinn í heild
sinni sem höfuðmáli skiptir og þótt
eitthvað dulmagnað og trúarlegt
eigi að vera að baki er það þó hinn
skynjaði formræni sköpunarkraft-
ur og djúpa lifun sem telst megin-
veigurinn í myndferlinu. Hér er
Svala að komast að sömu niður-
stöðu og ýmsir bógar huglæga mál-
verksins, til að mynda Richard
Mortensen, sem hneigðust að aust-
urlenskri dulhyggju, eins og raun-
ar fleiri óhlutlægir málarar. Þetta
kemur skýrast fram í austursal þar
sem upphengingin er einnig lífræn-
ust og má vera gefið að þeir sem
unnu að sýningunni hafi skynjað
hér hápunkt hennar og lagt sig alla
fram. Nefni hér sérstaklega til
áréttingar máli mínu myndverkin;
,Án titils", 1995, „Fiðrildið“, 1996,
„Hið eina“, 1997, „Guðs hönd“,
1998, „Gullna hliðið“, 1997, „Lík-
aminn látinn", 1997, „Alheimur",
1998, og loks „Dansari", 1996, sem
er sér á báti, en þar koma fram
bestu eiginleikar listakonunnar í
hugarflugsmyndum.
I tilefni sýningarinnar hefur ver-
ið gefin út handhæg og fagurlega
hönnuð sýningarskrá, prýdd
nokkram litmyndum, og ritar
Bjöm Bjarnason inngang en Þor-
steinn Gylfason formála og kemur
þar víða við. Þessa framkvæmd var
gott að fá og er hún gilt innlegg í
samræðu dagsins.
Bragi Ásgeirsson
SPARAÐU ÞÚSUNDIR^A EINU GÓLFI
DÆMI: ARMSTRONG
gólfdúkun
Teg. GALLERI
áðurkR 1.140 m2
nú kr. 798 m2
DÆMI:
Norsk
Teg.
áðurkr.
nú kr. 3.
DÆMI: GÓLFFLÍSAR
Stærð 30X30
áðurkr. 1.995 m2
núkr. 1.396 m2
DÆMI: GÓLFTEPPI
Teg. FANCY
4m á breidd
áðurkr. 1.395 m2
nú kr. 837 m2
TTUR
polypropoleme
RUBY
601(110
.294 pr.stk.
stærð 120x160
kr. 3.760 pr.stk.
DÆMI: VEGGFLÍSAR
Stærð 15X20
MARGAR GERÐIR
alltað E2E5 afsl.
verð frá kr. 1.169 mz
G&ð grelðilukjöri
Raðgrelðtlur tll allt að
36mánaða
* AFGANGAR:
TEPPI, DÚKAR, FLÍSAR
ALLT AD 70% AFSL.
OPniUNARTÍMl: 9-18 vlrka daga
10-16 laugardaga
TEPPABUDIN
Suðurlandsbraut 26 s: 568 1950