Morgunblaðið - 03.03.1999, Page 29

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 3. MARZ 1999 29
Morgunblaðið/Þorkell
t að hlusta eftir reynslu annarra þjóða af því hvernig fjölmiðlar
endurspegla þjóðernisminnihlutahópa.
óþarfan. Hvernig fer á reynslan hins
vegar eftir að leiða í ljós enda er
gagnagrunnurinn varla meira en
ársgamall.
Vandi fréttamannsins
I Danmörku, Svíþjóð og Noregi
hefur talsvert verið gert til að endur-
spegla þjóðernisminnihluta í löndun-
um þremur. Einna mest áberandi
eru sérgerðir þættir ætlaðir íbúum
af erlendum upprana. Stjórnendurn-
ir era gjarnan með erlendan bak-
grunn og áhersla er lögð á jákvæða
framsetningu og skýrt talmál. Meg-
inmarkmiðið felst í því að þjónusta
og koma til móts við þennan hóp
þjóðfélagsþegnanna. Ekki verður
heldur undanskilið að með því að
miðla efninu á opnum rásum er
stuðlað að auknum skilningi annaira
í þjóðfélaginu á bakgranni hinna
ólíku hópa. Sá skilningur skilar sér
áfram í betri sátt og einingu í samfé-
lögunum.
Erfiðara verður um vik í fréttum.
Fréttnæmir atburðir gera sjaldnast
boð á undan sér og valda því að oft
vinnst lítill tími til annars en grand-
vallarvinnu. Þennan vanda ráku
blaðamenn á Gautaborgarpóstinum
sig illþyrmilega á eftir að 63 ung-
menni af nítján þjóðernum fórast í
eldsvoða í samkomuhúsi Makedóníu-
manna í Hammarkullen-hverfi í
Gautaborg föstudagskvöldið 30. októ-
ber sl. Engum hafði nokkra sinni
dottið í hug að jafn mörg þjóðarbrot
gætu látið lífið í einu og sama slysinu.
Fjölmiðlar vora algjörlega óviðbúnir
því hvemig hægt væri að koma frétt-
unum með skjótum hætti til allra
hlutaðeigandi og enn jók á vandann
að vitað var að stór hluti aðstandenda
var ekki mæltur á sænska tungu.
Fyrstu viðbrögð Gautaborgar-
póstsins vora að kalla alla blaða-
menn saman til vinnu enda hafði
vegna frídags ekki átt að gefa blaðið
út daginn eftir branann. Eins og
gerist og gengur tókst sumt vel og
annað ekki í umfjöllun blaðsins
þennan dag. Einna aðdáunarverðast
hlýtur að teljast að tekist hafi að
koma saman blaði með helstu upp-
lýsingum á sænsku og útdráttum á
helstu erlendu tungumálunum á að-
eins nokkram klukku-
tímum. Helsti gallinn
fólst hins vegar í því að
aðallega var aflað frétta
hjá opinberam aðilum.
Blaðamennirnir höfðu
ekki nægilega góð sambönd inn í
samfélög fólks með erlendan bak-
grunn til að hægt væri að nálgast
hlið aðstandenda með raunsönnum
hætti. Smám saman varð þar breyt-
ing á enda vilji fyrir því að gefa eins
sanna og greinargóða mynd af siðum
og' menningu hvers þjóðernisminni-
hluta og kostur var í tengslum við
útfarir fórnarlambanna. Hinn voveif-
legi atburður varð því til þess að afla
blaðamönnum ýmissa góðra
tengiliða inn í þjóðernisminnihluta-
hópa. Ekki var heldur annað að
heyra á tveimur blaðamönnum
blaðsins á ráðstefnunni en að lögð
yrði meiri áhersla á að endurspegla
hið margbrotna samfélag í borginni i
framtíðinni.
Kvótar eða ekki kvótar
Blaðamennirnir vora sammála um
að einna áhrífaríkasta leiðin til að
fryggja að ekki væri brotið á þjóð-
ernisminnihlutahópum í fjölmiðlum
fælist í því að fá fleira fólk af erlendu
bergi brotið til starfa inni á ritstjórn-
unum. Menn voru hins vegar ekki á
einu máli um hvernig best væri að
stuðla að því. Einn blaðamannanna
viðurkenndi að hann sæi rautt í kvót-
um. Aðrir tóku ekki svo djúpt í ár-
inni og hlaut starfskynningaraðferð
BBC ágæta dóma. Enn aðrir gengu
svo langt að hafna kvótum alfarið og
spá því að með vaxandi fjölda ann-
arrar kynslóðar innflytjenda myndi
skapast eðlilegt hlutfall stai-fsmanna
með erlendan bakgrann inni á fjöl-
miðlunum.
Rushy Rashid, fréttamaður af
pakistönskum ættum á sjónvarps-
stöðinni TV3 í Kaupmannahöfn, lýsti
yfir efasemdum sínum um að þróunin
yrði svo hröð. „Eg er auðvitað sjálf af
annarri kynslóð innflytjenda,“ sagði
hún. „Engu að síður veit ég að því fer
fjarri að önnur kynslóð öðlist sama
skilning á þjóðfélaginu í uppeldinu og
aðrir. Foreldrar mínir kaupa ekki
dagblöð og nota aðeins ókeypis helg-
arblað til að gá að sjónvarpsdag-
skránni. Sumar fjölskyldur era jafn-
vel enn einangraðri og lifa nánast í
eigin heimi. Þess vegna held ég að
ekki sé raunhæft að gera ráð fyrir
því að innflytjendur hafi jafna mögu-
leika á að komast inn í fjölmiðla fyir
en með þriðju kynslóðinni.“
Umræðan hélt áfram og hörðustu
andstæðingar kvóta veltu því fyrir
sér hvort almenn einkavæðing fjöl-
miðla myndi ekki ósjálfrátt uppræta
vandann. Einkastöðvar hefðu ein-
faldlega ekki efni á því að missa
áskriftargjöld þjóðernisminnihluta-
hópa. Flestir voru sammála um að
þar myndi væntanlega skapast
ákveðin tilhneiging. Eigi að síður
væri ekki ástæða til að bíða heldur
stuðla að því ljóst og
leynt að fjölmiðlar end-
urspegluðu raunsanna
mynd af margbrotnu
þjóðfélagi. Niðurstaðan
var að leggja þyrfti
áherslu á vönduð vinnubrögð og
aukið vægi þjóðernisminnihlutahópa
í dagskránni hverju sinni. Eftir
stóðu nokkur ágreiningsatriði. Sp-
urningar sem enn er ósvarað eins og
hvort ofuráhersla á jákvæði væri
réttlætanleg eða gert væri of mikið
úr ætlaðari neikvæðri aukamerk-
ingu orða. Hræðslan við að nota ekki
réttu orðin gæti stuðlað að því að
fjölmiðlafólk veigraði sér við að
fjalla um minnihlutahópa á borð við
þjóðernisminnihluta.
Jafnréttisráð-
gjafar fara reglu-
lega yfir efni
Kyoto-
bókunin
Það væri fullkomlega órökrétt af íslands
hálfu að undirrita Kyoto-bókunina við þessar
— --------------——— -p----------------
aðstæður, segir Halldór Asgrímsson. Undir-
ritun bókunarinnar væri augljóslega til þess
fallin að veikja tiltrú viðsemjenda okkar.
Ríkisstjómin hef-
ur sem kunnugt
er ákveðið að
Kyoto-bókunin
við rammasamning Sam-
einuðu þjóðanna um
loftslagsbreytingar verði
ekki undirrituð af Is-
lands hálfu, en frestur til
þess rennur út 15. mars
nk. Bókunin, sem gerð
var á aðildarríkjaþinginu
í Kyoto í desember 1997,
felur í sér skuldbinding-
ar iðnríkja, hvers um
sig, til þess að takmarka
losun gróðurhúsaloftteg-
unda. Gerir bókunin ráð
fyrir að á Islandi geti
losun slíkra lofttegunda að hámarki
verið 10% meiri á áranum 2008 til
2012 en hún var árið 1990. Því var
lýst yfir af okkar hálfu þegar í lok
þingsins í Kyoto að við gætum ekki
tekið á okkur slíka skuldbindingu
þar sem ekki væri raunhæft að
standa við hana.
Hins vegar var tekið fram að út-
færsla samþykktar, sem aðildar-
ríkjaþingið gerði samhliða samþykkt
Kyoto-bókunarinnar, gæti gert Is-
landi kleift að gerast aðili að bókun-
inni. Samþykkt þessi, sem nefnd hef-
ur verið „íslenska ákvæðið“, var gerð
í ljósi málflutnings íslensku sendi-
nefndarinnar á þinginu í Kyoto um
sérstakar aðstæður hér á landi. Sam-
kvæmt henni skyldi taka til skoðunar
og, eftir atvikum, gera ráðstafanir
vegna stöðu ríkja þar sem einstakar
framkvæmdir geta haft veraleg hlut-
fallsleg áhrif á heildarlosun viðkom-
andi ríkis.
Aðgerðir fyrir 1990
Tvær ástæður era fyrir því að ís-
land getur ekki tekið á sig áður-
nefnda skuldbindingu samkvæmt
Kyoto-bókuninni í óbreyttri mynd. í
fyrsta lagi era möguleikar Islend-
inga á að draga úr losun gróðm'húsa-
lofttegunda mjög takmarkaðir, eink-
um vegna þess að gripið var til að-
gerða hér á landi til að nýta jarðhita
til húshitunar í stað jarðefnaelds-
neytis fyrir áðurnefnt viðmiðunarár,
1990. Ef þessar aðgerðir hefðu ekki
komið til hefði losun gróðurhúsaloft-
tegunda hér verið um 40% meiri árið
1990 eða svipuð og meðaltalslosun
OECD-ríkjanna á hvem íbúa.
A orkusviðinu höfum við Islend-
ingar þegar náð hámarksárangri í að
draga úr losun, en á því sviði ætla
flestar aðrar þjóðir að ná mestum ár-
angi-i á næstu árum. Möguleikar
okkar á að draga úr losun frá sam-
göngum og fiskveiðum era ekki mikl-
ir enn sem komið er, enda eram við
þar að verulegu leyti háð alþjóðlegri
tækniþróun. Brýnt er að við fylgj-
umst með og tökum virkan þátt í al-
þjóðlegu samstarfi á þessu sviði. ís-
lendingar hafa tekið framkvæði í
rannsóknum á þróun og framleiðslu
nýtanlegs vetnis sem orkugjafa, enda
era möguleikar okkar þar miklir.
Frekari þróun aflamarkskerfisins
getur einnig dregið úr losun.
Lítið hagkerfi
í öðru lagi felst vandi íslendinga í
því hve einstakar stóriðjufram-
kvæmdir auka heildarlosun gróður-
húsalofttegunda hlutfallslega mikið í
okkar litla hagkerfi, en
íslenska ákvæðið felur
einmitt í sér viðurkenn-
ingu á því. Sem dæmi
má nefna að 180.000
tonna álver Norðuráls,
en fyrsti áfangi þess
hefur þegar tekið til
starfa, mun auka heild-
arlosun hér á landi um
11%. I flestum öðram
ríkjum yrðu áhrifin ekki
teljandi.
Spá Hollustuvemdar
ríkisins, sem miðast við
að ÍSAL, Norðurál og
Járnblendiverksmiðjan
nýti starfsleyfi sín að
fullu, endurspeglar
þennan vanda, en hún gerir ráð fyrir
að heildarlosun hér á landi verði um
46% meiri árið 2010 en viðmiðunar-
árið 1990. Ekki er hér tekið tillit til
sérstakra aðgerða til að draga úr los-
un og ekki heldur til annarrar nýrrar
stóriðju á þessu tímabili. Hugsanlegt
álver á Austurlandi og magnesíum-
verksmiðja á Reykjanesi era því ekki
með í þessari mynd.
Endurnýjanlegar orkulindir
Af Islands hálfu hefur verið lögð á
það áhersla að ekki megi takmarka
möguleika íslendinga á að nýta end-
umýjanlegar orkulindir landsins til
orkufrekrar stóriðju þótt staðbundin
losun fylgi framleiðslunni. Sú losun á
sér að sjálfsögðu stað hvar sem
framleiðslan fer fram og því ber að
stuðla að því að hún fari fram þar
sem endumýjanlegar orkulindir era
tiltækar og heildarlosun gi’óðurhúsa-
lofttegunda minnst. Annað væri í
beinni andstöðu við markmið
rammasamningsins um loftslags-
breytingar og Dagskrá 21 um sjálf-
bæra þróun þar sem lögð er áhersla
á að auka hlut endumýjanlegrar
orku í orkubúskap heimsins.
I þessu sambandi er rétt að hafa í
huga að álver, þar sem nýtt er kola-
orka, hefur í för með sér um sjöfalt
meiri losun en þegar nýtt er vatns-
orka eða aðrar endurnýjanlegar
orkulindir og era þá allar gróður-
húsalofttegundir taldar með. Órök-
rétt og óréttlátt væri því að synja
ríkjum um réttinn til að nýta endur-
nýjanlega orkugjafa til iðnaðar og
heimila á sama tíma að iðnaði, sem
notast við jarðefnaeldsneyti, væri
komið á fót annars staðar með marg-
falt meiri mengun.
Starfsleyfi álversins í Straumsvík
miðast við 200 þús. tonna framleiðslu
á áli. Ef slíkt álver notaði rafmagn
sem framleitt væri með kolum yæri
losun vegna þess næstum jafnmikil
og heildarlosun íslands á gróður-
húsalofttegundum í dag.
Villandi umræða
Hér á landi hafa ýmsir reynt að
misnota umræðuna um loftslags-
breytingar í baráttu sinni gegn stór-
iðju og hvatt til þess að Island bindi
hendur sínar í alþjóðasamningi. At-
hygli vekur að í þessum hópi eru
menn sem hafa sérstaklega varað við
því í öðra samhengi að Island yrði
háð yfírþjóðlegu valdi. Tvískinnung-
urinn er augljós.
Ljóst er að framangreindur mála-
tilbúnaður fær ekki staðist þar sem
nýting endurnýjanlegra orkulinda
Halldór
Ásgrímsson
landsins tryggir lágmarkslosun við
framleiðsluna og stuðlar þannig að
samdrætti í losun gróðurhúsaloftteg-
unda í heiminum. Framleiðsla létt-
málma leiðir sömuleiðis til samdrátt-
ar í losun.
Annað mál er að virkjanir og önn-
ur nýting náttúraauðlinda hafa ávallt
í för með sér margvísleg áhrif á um-
hverfi. Að sjálfsögðu ber að taka ríkt
tillit til náttúruverndar og sætta þarf
efnahags-, byggða- og umhverfis-
sjónaiTnið. En það er sjálfstætt inn-
anlandsmál sem hefur ekkert með
loftslagsbreytingar að gera. Ákvarð-
anir í því verða teknar hér á landi, en
ekki á erlendum vettvangi.
Samningaferlinu ekki lokið
Islenska ákvæðið var í fyrsta
skipti tekið til umfjöllunar á fundi
undirnefnda rammasamningsins í
Bonn sl. sumar og lagði ísland fram
tillögu um útfærslu þess. Máhð var
aftur tekið íyrir á aðildarríkjaþing-
inu í Buenos Aires í nóvember sl. og
hlaut töluverða umfjöllun.
Niðurstaða þingsins í Buenos
Aires var sú að halda áfram umfjöll-
un um málið með það fyrir augum að
afgreiða það, eftir því sem við á, á
næsta aðildarríkjaþingi sem haldið
verður í haust. Var aðildarríkjum
boðið að gera skriflegar athuga-
semdir við íslensku tillöguna til und-
irbúnings umræðu um málið á fundi
undirnefnda rammasamningsins í
Bonn næsta sumar.
Þótt skilningur hafi aukist á sér-
stöðu okkar litla hagkei’fis hafa sam-
kvæmt framansögðu engar skuld-
bindandi ákvarðanir verið teknar um
formlega eða efnislega afgreiðslu
málsins. Óvissa ríkir um hvenær og
með hvaða hætti íslenska ákvæðið
verður útfært. Nokkur ríki hafa lýst
yfír stuðningi við tillögu fslands um
útfærslu ákvæðisins en andstaða er
við tillöguna meðal ýmissa aðildar-
ríkja.
Það væri fullkomlega órökrétt af
íslands hálfu að undirrita Kyoto-
bókunina við þessar aðstæður. Und-
irritun bókunarinnar væri augljós-
lega til þess fallin að veikja tiltrú við-
semjenda okkar á þvi að ásættanleg
útfærsla íslenska ákvæðisins sé for-
senda fyrir aðild okkar að bókuninni
eins og stjórnvöld hafa lýst yfir allt
frá lokum aðildairíkjaþingsins í
Kyoto. Undirritun bókunarinnar
myndi því veikja stöðu okkar í samn-
ingaferlinu framundan. Rétt er að
hafa í huga að almennt er litið svo á
að í undirritun samnings felist vilja-
yfirlýsing ríkisstjórnar viðkomandi
lands um að hún muni leggja samn-
inginn fyrir þjóðþingið til þess að
afla heimildar til fullgildingar hans.
Stefnt að aðild
Þótt frestur til að undirrita Kyoto-
bókunina renni út 15. mars nk. liggur
fyrir að hún öðlast ekki gildi fyrr en
að nokkrum árum liðnum. Töluverður
tími er því til stefnu til þess að gerast
stofnaðili að bókuninni.
Ríki geta gerst aðilar að bókuninni
með tvennum hætti: Annars vegar
með fullgildingu hennar að undan-
genginni undirritun og hins vegar
með aðild án þess að undiritun hafi
átt sér stað. Enginn munur er á rétt-
arstöðu aðildamkja eftir því hvor
leiðin er valin.
Það er yfirlýst stefna ríkisstjórnar-
innar að Island gerist aðili að Kyoto-
bókuninni, enda verði tryggt að við
getum áfram nýtt endumýjanlegar
orkulindir okkar. Það er okkur lífs-
nauðsyn til þess að tryggja framfarir
og velmegun hér á landi og dregur
enn fremur úr notkun mengandi
orkugjafa í heiminum.
Höfundur er utanríkisráðherra og
formaður Framsóknarflokksins.