Morgunblaðið - 27.05.1999, Blaðsíða 30

30 FIMMTUDAGUR 27. MAÍ 1999
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Æra selveiðimanna léttvægari en hagsmunir opinberrar umræðu
Strassborg. Morgunblaðið.
ÁTÖK norskra selveiðimanna við mann að
nafni Odd F. Lindberg, sem gagnrýnt hefur
harkalega aðferðir við veiðarnar, hafa staðið í
meira en áratug og teygt anga sína til Strass-
borgar. Mannréttindadómstóllinn þar veitti
norsku blaði í sl. viku uppreisn eftir að blaðið
hafði verið dæmt heima í Noregi fyrir meið-
yrði en það hafði slegið niðurstöðum Lind-
bergs, sem var þá opinber eftirlitsmaður með
selveiðum, upp á forsíðu. Formaður Norska
ritstjórafélagsins, Tor Axelsen, fagnaði
dómnum fyrir helgi og sagði að það væri mik-
ilvægt að því skyldi slegið föstu að fjölmiðlar
hefðu rétt og skyldu til að leggja sitt af mörk-
um til samfélagsumræðunnar og að stundum
geti upplýsingamiðlunin verið mikilvægari en
tillitið til einstaklinga. Ivar Granaasen sem
skrifar um dóminn í Aftenposten segir dóm-
inn sigur fyrir norska fjölmiðla. Sú staðreynd
að norski dómarinn við mannréttindadóm-
stólinn, Hanne-Sophie Greve, hafi verið í
minnihlutanum, sem vildi ekki áfellast norska
ríkið, sýni að enn sé nokkuð í land að Norð-
menn tileinki sér að fullu hin evrópsku við-
horf.
Sellr flegnir lifandi
Blaðið Tromso, sem gefið er út í um 9.000
eintökum, fylgdist eins og fleiri grannt með
samskiptum Lindbergs við selveiðimennina.
Hafði það birt viðtöl við hann vorið 1988 eftir
að hann hafði farið í veiðitúr með bátnum
Harmoni. Þar kom fram að hann gagnrýndi
aðferðimar sem notaðar voru þótt hann segð-
ist sjálfur hlynntur selveiðum. Nánari útlist-
anir yrðu þó að bíða skýrslu sinnar sem hann
myndi vinna fyrir opinber stjómvöld. Um
miðjan júlí 1988 komst blaðið að því að
skýrslan væri tilbúin þótt norska sjávarút-
vegsráðuneytið væri ekki reiðubúið að birta
hana að svo stöddu. Blaðið komst yfir eintak
af skýrslunni og sló frétt upp á forsíðu með
fyrirsögninni „Selir flegnir lifandi“. Var því
meðal annars haldið fram að selveiðimennirn-
ir hefðu í andstöðu við gildandi reglur um
veiðamar drepið urtur, látið undir höfuð
leggjast að rota kópa áður en þeir voru af-
lífaðir og jafnvel flegið bráð sína lifandi. Þá
hefðu veiðimennimir beitt eftirlitsmanninn
ofbeldi. í skýrslu sinni nafngreindi Lindberg
fjóra bátsverja sem gerst hefðu brotlegir.
Blaðið birti hins vegar ekki nöfn bátsverja
fyrsta kastið en í síðari umfjöllun um málið
birti það nöfn allra bátsverjanna tíu án þess
að tilgreina þó hverjir lægju sérstaklega und-
ir gmn.
Myndir sýndar víða um heim
Frétt þessi vakti mikla athygli og tóku vel-
flestir fjölmiðlar landsins málið upp. Báts-
verjar á Harmoni mótmæltu ásökununum
Norskir blaða-
menn fagna dómi
frá Strassborg
harðlega. Þá gaf norska sjávarútvegsráðu-
neytið út yfirlýsingu þar sem það útskýrði
hvers vegna beðið hefði verið með birtingu
skýrslunnar. Hún væri óvenjulega framsett
og í ijós hefði komið að Lindberg hefði hvorki
menntun né reynslu til að gegna störfum eft-
irlitsmanns. Hins vegar hefði hann verið út-
nefndur eftirlitsmaður í þetta eina skipti fyrir
þrábeiðni og þar sem hann bauðst til að fara í
túrinn á eigin kostnað.
Umræðan blossaði upp að nýju í febrúar
1989 þegar Lindberg hélt blaðamannafund í
Ósló og sýndi þar heimildarmynd sem
byggð var á myndum sem hann tók um borð
í Harmoni. Atriði úr myndinni staðfestu að
ekki hefði að öllu leyti verið farið að settum
reglum við veiðarnar og voru þau sýnd
næstu daga í sjónvarpi víða um heim þar á
meðal á CNN og BBC. Eftir umræður í
norska stórþinginu ákvað ríkisstjórnin að
banna kópaveiðar þegar í stað og setja á
laggirnar sérstaka rannsóknarnefnd. Niður-
staða nefndarinnar var sú að færðar hefðu
verið sönnur á fæstar af ásökunum Lind-
bergs. Samt sem áður hefðu ýmsar reglur
um veiðarnar verið brotnar eins og myndir,
sem Lindberg tók, sýndu, til dæmis hefðu
kópar verið drepnir án þess að vera rotaðir
fyrst. Nefndin lagði til ýmsar reglugerðar-
breytingar, sem voru að einhverju leyti í
samræmi við tillögur Lindbergs, til dæmis
að skylt væri að hafa eftirlitsmann um borð
í hverri veiðiferð.
Áhöfnin á Harmoni kaus að sitja ekki
undir ásökununum heldur fór í meiðyrðamál
við Lindberg og nokkra norska fjölmiðla
sem fluttu fréttir af skýrslunni. Unnust flest
þau mál heima í Noregi því ekki tókst að
færa sönnur á allar ásakanirnar. Var Lind-
berg sjálfum gert að greiða sjómönnunum
miskabætur auk málskostnaðar. Þá var hon-
um bannað að sýna opinberlega kvikmyndir
sem hann tók um borð í Harmoni. Lindberg
býr nú í Svíþjóð enda segir hann að sér sé
ekki vært í Noregi. Var gert hjá honum ár-
angurslaust fjárnám fyrr í mánuðinum sam-
kvæmt frásögn norskra fjölmiðla og hljóðar
krafan sem hann skuldar nú upp á 800.000
norskar krónur vegna áfallins kostnaðar og
vaxta.
Meðal þeirra fjölmiðla sem dæmdir voru
fyrir meiðyrði um selveiðimennina var Bladet
Tromsp. Með dómi upp kveðnum 4. mars
1992 í héraðsdómi Norður-Tromsp voru til-
tekin ummæli úr tveimur greinum blaðsins
15. og 20. júlí 1988 dæmd dauð og ómerk þar
sem þau væru ósönnuð og blaðinu og ritstjóra
þess gert að greiða hverjum bátsverja á Har-
moni 11.000 norskar krónur í miskabætur.
Hæstiréttur Noregs veitti ekki leyfi til áfrýj-
unar málsins.
Ómerking fágætt úrræði
Blaðið ákvað að una þessu ekki heldur
senda kæru til eftirlitsstofnananna í Strass-
borg sem fylgjast með Mannréttindasáttmála
Evrópu. Að mati meirihluta mannréttinda-
dómstólsins (13/17) lék ekki vafi á því að
norski áfellisdómurinn fæli í sér skerðingu á
tjáningarfrelsi kærenda enda var það óum-
deilt. Var tekið sérstaklega fram að ómerking
ummæla tíðkaðist einungis í Noregi, Dan-
mörku og á íslandi. Fram kom að samtök
norskra ritstjóra væru samt ekki andvíg því
að þetta úrræði væri fyrir hendi í norskum
rétti enda væri það mun vægara en önnur
sem dómstólum stæðu til boða.
Að sögn dómstólsins getur skerðing tján-
ingarfrelsis verið heimil ef hún er í réttu hlut-
falli við það markmið sem að er stefnt, það er
í þessu tilviki að vernda æru selveiðimann-
anna, spurningin er með öðrum orðum sú
hvort þessi takmörkun geti talist „nauðsynleg
í lýðræðislegu þjóðfélagi" eins og það er orð-
að í 2. málsgrein 10. greinar mannréttinda-
sáttmálans.
Dómstóllinn féllst ekki að öllu leyti á það
mat norska dómstólsins að um æsifrétta-
mennsku hefði verið að ræða frekar en fram-
lag til alvarlegrar þjóðfélagsumræðu. Þótt
fréttinni hefði verið slegið upp á forsíðu með
áberandi fyrirsögn yrði að skoða umfjöllun
blaðsins um þetta málefni í heild því í heila
viku á eftir hefðu mismunandi sjónarmið í
málinu komið fram í blaðinu. Þess vegna hefði
meginmarkmið greinanna sem dæmt var fyr-
ir ekki verið að vega að einstaklingum. Þvert
á móti hefði blaðið í leiðara skorað á stjóm-
völd að nota niðurstöður Lindbergs til að
herða reglur og bæta þannig ímynd Noregs á
alþjóðavettvangi. Greinamar hefðu því verið
hluti af langvarandi umræðu sem snerti ekki
einungis viðkomandi hérað heldur allan al-
menning í Noregi og víðar.
Ekki sjálfstæð
rannsóknarskylda
Dómstóllinn tók fram að blaðamönnum
bæri sérstök skylda til að gæta varúðar þegar
vegið væri að æru einstaklinga. Hvem mann
skyldi telja saklausan uns sekt hans væri
sönnuð, samkvæmt 2. mgr. 6. gr. mannrétt-
indasáttmálans. Spumingin væri sú hvort það
hefði í þessu tilviki verið réttlætanlegt hjá
blaðinu að láta undir höfuð leggjast að kanna
með sjálfstæðum hætti sannleiksgildi ásakan-
anna á hendur selveiðimönnunum. Að mati
dómstólsins skipti í því sambandi máli hversu
alvarleg meiðyrðin væm og hvort blaðið gæti
hafa haft ástæðu til að draga opinbera
skýrslu í efa. Ásakanir um urtudráp fælu
vissulega í sér að lögbrot hefðu verið framin
en ekki að um grimmdarverk gegn skepnum
væri að ræða. Alvarlegri hefðu verið ásakanir
um að selir hefðu verið flegnir lifandi eða að
Lindberg hefði sætt barsmíðum. Þær hefðu
þó verið bomar fram með fremur almennum
orðum og með þeim hætti að lesendum mátti
skiljast að einhver ýkjubragur væri á þeim.
Þótt fram hefðu komið í umfjöllun blaðsins
nöfn bátsverja á Harmoni þá hefði blaðið
sleppt að nefna hvaða fjórir bátsverjar af tíu
væra nefndir til sögunnar í skýrslu Lind-
bergs. Ásakanimar hefðu því hvorki beinst að
allri áhöfninni né neinum einstökum báts-
verja.
Áð mati dómstólsins eiga fjölmiðlar al-
mennt að geta reitt sig á efni opinberra
skýrslna án þess að kanna sjálfstætt sann-
leiksgildi þeirra. Annars væri þeim sem
„varðhundi almennings" of þröngur stakkur
skorinn. í þessu tilviki hefði afstaða norskra
yfirvalda fyrst í stað ekki gefið þeim tilefni
til að rengja skýrsluna. Blaðið hefði því ver-
ið í góðri trú. Að öllu samanlögðu vægju
hagsmunir upplýstrar umræðu um málefni
sem snerti almenning í Noregi og víðar
þyngra en tillit til æru áhafnarinnar. Hefði
Noregur því gerst brotlegur við 10. gr.
mannréttindasáttmálans sem verndar tján-
ingarfrelsi.
|
!
i

I
l
|
Apctekið
Cosmea®
KYNNING Á COSMEA
HÚÐVÖRUM í APÓTEKINU IÐUFELLI
27. MAÍ KL.I4 - 18
BLÓMLEGUR KAUPAUKII
Pharmaco
Armúla 1, sími 588 2030 - fax 588 2033
SKEIFAN - ATVINNUHÚSNÆÐI
* BETHÍ BiLAR hf
B LAVERKSTÆD!
Vorum að fá til sölumeðferðar gott 171 fm verkstæðishúsnæði ásamt ca 70
fm skrifstofu millilofti. Húsnæðið er með góðum innkeyrsludyrum. Möguleiki
að skipta húsnæðinu í tvær einingar. 3018
Fyrrverandi framkvæmdasljóri SÞ ritar æviminningar sínar
Vandar Bandaríkja-
stjórn ekki kveðjurnar
New York. Reuters.
BOUTROS Boutros-Ghali, fyrrver-
andi íramkvæmdastjóri Sameinuðu
þjóðanna, vandar bandarískum
stjórnvöldum ekki kveðjumar í nýrri
bók sem hann hefur skrifað, en það
vora Bandaríkjamenn sem á sínum
tíma komu í veg fyrir að Boutros-
Ghali sæti tvö kjörtímabil í fram-
kvæmdastjórastarfinu.
Boutros-Ghali, sem er 76 ára, var
framkvæmdastjóri SÞ frá janúar
1992 til desember 1996. í bókinni
„Unvanquished: a U.S.- U.N. saga“,
sem Random House gefur út í júní,
segir hann frá því hvaða hlutverki
hann taldi að SÞ ætti að sinna eftir
að kalda stríðinu lauk, og hvemig
honum fannst eina stórveldið, sem
eftir var í heiminum, misnota um-
talsverð áhrif sín á vettvangi Sa-
meinuðu þjóðanna án þess þó að láta
svo lítið að greiða skuldir sínar við
samtökin.
Segir Boutros-Ghali að þegar SÞ
var leyft að sinna starfi sínu án af-
skipta Bandaríkjanna hafi iðulega
tekist vel til. Nefnir hann sem dæmi
verkefni sem samtökin sinntu í Mó-
sambik og á Haítí. „En þegar Banda-
ríkin vildu láta líta svo út fyrir að
þau störfuðu að lausn tiltekinna
vandamála, eins og t.d. í Bosníu,
Sómalíu og Rúanda, misbeittu þau
Boutros-Ghali Albright
Sameinuðu þjóðunum og misnotuðu,
eða kenndu samtökunum um allt
sem aflaga fór. Fyrir vikið fór svo að
SÞ mistókst að sinna skyldum sínum
með bæði skelfilegum og sorglegum
afleiðingum.“
Lætur Madeleine Albright
hafa það óþvegið
Boutros-Ghali fjallar rækilega um
það í bók sinni hvernig stjómvöld í
Washington snérast gegn honum og
hófu herferð gegn því að hann fengi
að sitja annað kjörtímabil í fram-
kvæmdastjórastarfinu eftir að því
fyrsta lauk. Boutros-Ghali tókst
engu að síður að tryggja sér stuðn-
ing fjórtán þeirra fimmtán þjóða,
sem sátu í öryggisráði SÞ þegar
gengið var til atkvæðagreiðslu um
starfið í nóvember og desember
1996. Bandaríkin beittu hins vegar
neitunarvaldi sínu og á endanum
hrökklaðist Boutros-Ghali úr starf-
inu og Kofi Annan, sem naut vel-
þóknunar Bandaríkjamanna, tók við.
Boutros-Ghali segir að Warren
Christopher, þáverandi utanríkisráð-
herra Bandaríkjanna, hafi neitað að
gefa sér skýringar á því hvers vegna
Bandaríkin höfðu ákveðið að hann
yrði að víkja. Boutros-Ghali telur
hins vegar að skýringanna sé að leita
í stórsigri repúblikana í bandarísku
þingkosningunum 1994 en eftir það
hafi demókratastjórn Bills Clintons
snúist gegn honum með það í huga
að virðast enn andsnúnari SÞ en
repúblikanar.
Boutros-Ghali lætur Madeleine
Albright, núverandi utanríkisráð-
hen'a Bandaríkjanna, sem þá var
sendiherra Bandaríkjanna hjá SÞ,
hafa það óþvegið og segir að hann
hafi snemma heyrt út undan sér að
Albright hygðist svíkja hann í
tryggðum. Framkvæmdastjórinn
fyrrverandi skreytir bók sína fjölda
niðurlægjandi ummæla um Albright,
segir hana haft lítinn skilning á
stjómvisku og að áður en hún tók við
sendiherrastöðunni hafi hún verið
fræðimaður og ráðgjafi demókrata
„við lítinn orðstír".
J:
is