Morgunblaðið - 07.07.1999, Blaðsíða 50

50 MIÐVIKUDAGUR 7. JÚLÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
FOLK I FRETTUM
Forvitnilegar bækur
| PENGUIN BOOKS
The
Uncollected
Sherlock Holmes
SIR ARTHUR
CONAN DOYLE
Kókaínfíkill-
inn tilgerð-
arlegi
The Uncollected Sherlock Holmes,
safn smáverka, leikrita og ritgerða
eftir Arthur Conan Doyle um
leynilögreglumanninn Sherlock
Holmes. Penguin gefur út 1983, 400
bls. Kostaði 5,99 pund, um 650 kr., í
Lundúnum.
Frægasti leynilögreglumaður
allra tíma er Sherlock Holmes,
sem naut svo mikillar hylli á sinni
tíð að aðrir rithöfundar samtíma
honum lentu í miklum vandræðum
með söguhetjur sínar. Fræg er
sagan af því hvernig Holmes varð
til er höfundur hans, Arthur Con-
an Doyle, fór að skrifa sögur sér til
skemmtunar þar sem hann beið
eftir sjúklingum nýútskrifaður
læknir. Raunveruleg saga Holmes
er ekki svo rómantísk, en allt á sér
þetta þó stoð í raunveruleikanum.
Inngangur The Uncollected
Sherlock Holmes, sem nær yflr
146 síður, er veigamikil ástæða
fyrir Holmes-vini að komast yfir
hana því þar er vel farið í saumana
á tilurð Holmes, raktar sögur af
Joseph Bell, lækni og kennara sem
Doyle byggði Holmes á, aukin-
heldur sem sögumar eru settar í
samhengi við tímann sem þær
voru ritaðar á. Meðal annars eru í
innganginum leiddar líkur að því
hveijar séu fyrirmyndirnar að
Watson og frú Hudson, sem hefur
lengi vafist fyrir mönnum..
I bókinni er sitthvað úr smiðju
Doyles sem ekki hefur áður verið
gefið út í aðgengilegu formi, sögu-
brot, gamansamur útúrsnúningur
Doyles á eigin verkum, tvö leikrit
um Holmes og nokkrar ritgerðir.
Sérstaklega er gaman að lesa frá-
sögn hans sjálfs af tilurð Holmes
og það hvernig Holmes ýtti smám
saman öllu öðru til hliðar; verk
sem hann taldi merkilegri og
veigameiri nutu minni athygli en
sögur af leynilögreglumanni sem
skrifaðar voru eftir pöntun.
I sögunum er að finna allskyns
ónákvæmni og klúður, en það er
allt aukaatriði því Holmes er mál-
ið, kókaínfíkillinn tilgerðarlegi
sem þarf ekki annað en nusa af
ösku til að vita hvaðan hún er,
hver reykti, hvemig hann var til
fara, hvað hann starfaði og hvar
hann er að finna þá stundina.
Lengi má velta sér upp úr
vangaveltum um Holmes, enda
ýmsu ósvarað: Hvemig stendur á
því að Watson er meiddur á öxl í
fyrstu sögunni en síðar em meiðsl-
in komin niður í löppina á honum?
Hvað varð um frú Watson? Af
hverju kom frú Warren í stað frú
Hudson? Af hverju er Watson
alltaf að telja upp heiti sagna sem
ekki má segja? Ekkert af þessu er
tekið fyrir í bókinni sem hér er til
umfjöllunar, en þó fjölmargt fróð-
legt fyrir Holmes-fíkla og fær
bestu meðmæli.
Árni Matthíasson
RITHOFUNDURINN MARIO PUZO
Þar sem tryggðin
er ofar öllu
Mario Puzo, höfundur
Guðföðurins eða „The
Godfather“, lést 2. júlí
síðastliðinn. Sunna
Ósk Logadóttir leit yf-
ir ævi hans og ritstörf
sem oft á tíðum hafa
tengst mafíunni og
skipulögðum glæpum í
Bandaríkjunum.
MARIO Puzo fæddist árið 1921 í
hverfi í New York sem kallast
Eldhús heljar og ólst þar upp.
Foreldrar hans voru fátækir,
ítalskir innflyljendur sem freist-
uðu þess að öðlast betra líf í
landi tækifæranna. I síðari
heimsstyijöldinni var Puzo
hvaddur í herinn og er stríðinu
Iauk fór hann að skrifa sögur í
karlablöð. En metnaður hans
var meiri en svo að hann gæti
vel við unað í því starfi og auk
þess var ekki mikið upp úr því
að hafa. Því tók hann til við að
skrifa sína fyrstu skáldsögu,
„The Dark Arena“ sem kom út
árið 1955. Hún var byggð á
raunverulegri upplifun hans frá
stríðsárunum í Evrópu og hlaut
ágætis dóma gagnrýnenda.
Næsta bók Puzos, „The Fort-
unate Pilgrim“ var sjálfsævi-
sagnaleg og fjallaði um fjöl-
skyldu hans og baráttu hennar
fyrir betra lífi. Bókin kom út ár-
ið 1964 og fékk lof gagn-
rýnenda en seldist hins vegar
aðeins í örfáum eintökum. Það
reitti Puzo til reiði því hann
hafði fyrir stórri íjölskyldu að
sjá. Hann ákvað á þeirri stundu
að reyna að skrifa sögu sem al-
menningur jafnt sem gagn-
rýnendur hefðu gaman af að
lesa.
Fæðing Guðföðurins
títgefandinn lét hann hafa
fyrirframgreiðslu og stuttu
seinna fæddist hugmyndin að
sögunni um mafíufjölskylduna
Corleone sem flutti til Banda-
ríkjanna frá Sikiley og hóf að
spinna vef skipulagðra glæpa.
Bókin hlaut nafnið „The God-
father“, eða Guðfaðirinn og
kom út árið 1969. „Guðfaðirinn
er ekki eins góð og tvær fyrstu
bækur mínar. Ég samdi hana af
því að mig vantaði peninga,"
sagði Puzo mörgum árum síðar.
„Eg hefði viljað skrifa hana bet-
ur.“
Strax frá fyrsta degi rann
bókin út eins og heitar lummur
og hefur selst í meira en 21
milljón eintaka. Fljótlega fóru
kvikmyndaframleiðendur að
sýna sögunni áhuga og fóru
þess á leit við Puzo að hann
gerði handritið. „Ég neitaði því
í byijun. En svo þegar mér var
gerð grein fyrir þeim peningum
sem í boði voru þá ákvað ég að
taka verkefnið að mér.“ Leik-
stjórinn Francis Ford Coppola
var fenginn til að leikstýra
myndunum og þeir Puzo gerðu
handritin í sameiningu.
Vildi Marlon Brando
Myndirnar um Corleone-fjöl-
skylduna urðu þijár og eru
álitnar sfgild meistaraverk.
Marlon Brando fór með hlut-
FYRSTA myndin um Guðföðurinn var gerð árið 1972. Hér ræðast
Frank Puglia og Marlon Brando við í einu atriðinu.
ina „Fourth K“ sem Ijallar um
nýkjörinn forseta Bandaríkj-
anna og hryðjuverkamenn sem
gera honum lífið leitt. Sú saga
rann ekki jafn ljúflega niður í
lesendur eins og Puzo hafði
vonast til og árið 1996 hvarf
hann aftur til mafíunnar með
bókinni „The Last Don“. Eftir
henni voru gerðir vinsælir sjón-
varpsþættir sem m.a. Kirstie
Alley lék í.
Var Puzo í
mafíunni?
Marga var farið að undra
hversu vel Puzo virtist þekkja
mafíuna og ekki spillti fyrir
gróusögunum um að hann væri
ættaður frá ítah'u. Hann sagðist
hins vegar engin tengsl hafa við
hana og fullyrti að allar þær
upplýsingar sem hann notaði í
bókum sínum væru fengnar af
bókasafninu. „Hvenær ætti ég
að hafa tíma til að vera í mafí-
unni?“ spurði hann undrandi í
viðtali árið 1996. „Ég svalt heilu
hungri áður en ég gaf út Guð-
föðurinn. Ef ég hefði verið í
mafíunni hefði ég þénað mikla
peninga og hefði ekki þurft að
skrifa bók.“ Puzo dró upp róm-
anti'ska mynd af mafíufjölskyld-
um í bókum sínum þar sem
tryggðin var ofar öllu. Hann var
eitt sinn inntur eftir því hvort
hann vildi heldur vera í mafí-
unni en að streða við skriftir.
„Ég er ánægður með að vera
rithöfundur en það er erfitt
starf. Enginn þráir erfitt starf,“
svaraði hann.
Þekktir menn úr sjálfri mafí-
unni höfðu ýmislegt að segja um
sögur Puzos. Sammy „naut“
Gravano sem starfaði fyrir hina
alræmdu Gambino-ijölskyldu
sagðist hafa verið orðlaus eftir
að hann sá fyrstu myndina. „Ég
gekk stjarfur út úr kvikmynda-
húsinu," rifaði hann upp síðar.
„Kannski var þetta skáldskapur
en fyrir mér var þetta raun-
veruleikinn."
Puzo lést úr hjartabilun á
heimili sínu í Long Island en
hann hafði um nokkurt skeið
verið veikur fyrir hjarta og
gengist undir aðgerð af þeim
sökum. Er hann lést hafði hann
nýlokið við gerð nýjustu bókar
sinnar, „Omerta“, sem fjallar
eins og margar fyrri bóka hans
um mafíufjölskyldu. Sú bók
kemur út að ári. Puzo lætur eft-
ir sig fimm börn og níu barna-
börn.
RITHOFUNDURINN Mario
Puzo gaf ekki viðtöl fyrr en 20
árum eftir að hann skrifaði
Guðföðurinn.
verk guðföðurins, höfuð fjöl-
skyldunnar, sem var reiðubúinn
að ganga nyög langt fyrir sitt
fólk. „Eg hafði lítið með leikara-
valið að gera. Francis sá um
það. Reyndar var búið að orða
annan leikara við hlutverk Don
Corleone og þá skrifaði ég Mar-
lon Brando bréf,“ sagði Puzo.
„Hann svaraði um hæl en kvik-
myndaverið vildi hann ekki.
Francis þurfti að tala þá til áður
en þeir samþykktu hann.“ Puzo
var persónulega hrifnari af
fyrstu tveimur myndunum en
þeirri þriðju en sagðist vera
stoltur af þeim öllum. Fyrir
handrit þeirra fékk hann tvenn
óskarsverðlaun og einnig fékk
Marlon Brando óskar fyrir
besta leik í aðalhlutverki. Hróð-
ur Puzo sem handritshöfundar
fór víða í kjölfarið og var hann
fenginn til að skrifa handrit af
myndum sem áttu eftir að ná
miklum vinsældum. Frægastar
eru myndirnar um Ofurmennið
en Puzo skrifaði handrit fyrstu
tveggja myndanna.
Næsta bók Puzo, „Fools Die“
kom út árið 1978, sama ár og
eiginkona hans, Erika, lést.
Næsta metsölubók kom hins
vegar ekki fyrr en árið 1984. Sú
hét „The Sicilian“ eða Sikiley-
ingurinn og fjallaði líkt og Guð-
faðirinn um mafíuíjölskyldu.
Sikileyingurinn hentaði ekki til
kvikmyndunar þótt leikstjórinn
Michael Cimino hefði gert mis-
heppnaða tilraun til þess. Puzo
virtist hafa fundið töfraupp-
skrift að umfjöllunarefni og
sögusviði sem lesendur kunnu
að meta og gaf árið 1992 út bók-
Forvitnilegar bækur
Maðurinn
með sveiflu-
stikuna
John Hammond on Record,
sjálfsævisaga Johns Hammonds sem
hann skrifaði með Irving Town-
send. Frumútgáfa 1977, 415 bls.
innb. Kostaði 2.500 peseta, um 1.200
kr., á fornsölu í Barcelona.
John Henry Hammond yngri er
með merkustu mönnum banda-
rískrar tónlistarsögu. Hann fædd-
ist inn í bandaríska yfirstétt og gat
því sinnt tónlist meira og minna
alla ævi, ekki sem auðkýfingur, en
með nógan bakhjarl til að geta
leyft sér að vinna fyrir lág laun að
því sem hann helst vildi, tónlist og
þá helst djasstónlist.
John Hammond fæddist í New
York 1910 og þegar hann fór að
hlusta á djass var hann tónlist fyr-
ir lita Bandaríkjamenn; iðulega
var Hammond eini bleiknefjinn á
djassbúlum. Hammond er meðal
annars frægur fyrir það í djass-
sögunni að hafa uppgötvað marga
helstu djasstónlistarmenn sögun-
ar, og rekur meðal annars hvernig
hann kom á framfæri tónlistar-
mönnum eins og Count Basie,
Teddy Wilson, Billie Holiday,
Lionel Hampton, Freddie Green,
Charlie Christian, Helen Humes,
Arethu Franklin, George Benson,
Bob Dylan og Bruce Springsteen.
Ymist var það með því að koma
viðkomandi í hljóðver eða útvarp
eða telja menn á að spila saman
eins og þegar hann laumaði
Charlie Christian inn í hljómsveit
Bennys Goodmans.
Tónlistin er eðlOega aðalinntak
bókarinnar og margar skemmti-
legar frásagnir af sérlunduðum
tónlistarmönnum, upptökulotum
og tónleikaferðum. Hammond
hafði ákveðnar skoðanir á djass-
tónlist og fannst sem djassinn
hefði lent í blindgötu þegar bíbop-
ið varð til. Hann er og ekkert að
fara leynt með skoðanir sínar,
fannst til að mynda Billie Holiday
miklu betri söngkona en Ella Fitz-
gerald, Louie Armstrong tók að
hans mati ekkert af viti upp eftir
1930 og Duke Ellington var ofmet-
inn tónlistarmaður. Hammond
lagði sveiflustikuna á allan djass
og ef ekki var í tónlistinni sveifla
var lítið varið í hana, þess vegna
var Basie betri en Ellington til að
mynda. Hammond átti það þó til
að vera naskur á nýstárlega tón-
list, eins og sannast á því að hann
var eini maðurinn innan Columbia-
útgáfunnar sem hafði trú á Bob
Dyan og fékk oft bágt fyrir.
John Hammond lést í júní 1987
og var virkur í tónlist fram undir
það síðasta; margir tónlistarunn-
endur muna eftir myndinni aftan á
fyrstu breiðskífu Stevies Rays
Vaughans, þar sem Hammond sit-
ur með honum í hljóðveri og brosir
sinu einkennandi brosi.
Árni Matthíasson