Morgunblaðið - 15.08.1999, Qupperneq 6

6 SUNNUDAGUR 15. ÁGÚST 1999
Auðvitað er
spurningin um
fullvalda ríki
Franska er mikilvæg í huga Québecbúa, en
hún er þó ekki helsti ásteytingarsteinninn í
deilunni um samband Québec við Kanada,
að mati Andrés Péloquins, fulltrúa í sendi-
------------------7---------
nefnd Québec í London. I samtali við
Kristján G. Arngrímsson bendir Péloquin
á, að staða frönskumælandi Québec í
Norður-Ameríku sé öðru vísi en staða
flestra annarra samfélaga í heiminum.
Morgunblaðia/Kristinn
ANDRÉ Péloquin, fulltrúi hjá sendinefnd Québec í London.
AÐ munaði ekki nema
hársbreidd að aðskilnaðar-
sinnar í Québec í Kanada
sigruðu í atkvæðagreiðslu
um aðskilnað fylkisins frá landinu
fyrir þrem árum. Síðan hefur stjóm
flokks aðskilnaðarsinna, Parti qué-
bécois (PQ), náð endurkjöri, en lítið
hefur verið rætt um hvort önnur at-
kvæðagreiðsla verði haldin á næst-
unni.
En „spumingin um Québec" er
aldrei langt undan í Kanada og þess
vegna liggur beint við að inna
André Péloquin fyrst eftir því hvort
önnur atkvæðagreiðsla sé á döfínni.
„Ég held að rétta svarið við þess-
ari spumingu sé það, að núverandi
stjómvöld í Québec hafa ætíð á
stefnuskrá sinni að skipuleggja aðra
atkvæðagreiðslu,“ svarar hann.
Stjómin hafi borið sigur úr býtum í
kosningunum til fylkisþingsins í
fyrra, og hafi náð umtalsverðum
meirihluta á þinginu. Það hafi orðið
þrátt fyrir að fyrir hafi legið að
draga yrði verulega úr opinberum
útgjöldum.
Péloquin segir að spumingin um
hvort atkvæðagreiðsla verði haldin
hafi verið áberandi í kosningabar-
áttunni í fyrra, en það hafi aðallega
verið stjórnarandstöðuflokkurinn
sem hélt henni á lofti.
Sjálfstæði markmiðið
Jean Chrétien, forsætisráðherra
Kanada, hefur látið þau orð falla að
engar stjómarskrárbreytingar
verði gerðar til þess að koma á móts
við kröfur stjómvalda í Québec í því
augnamiði að gera kanadíska
fylkjasambandið „viðunandi" fyrir
Québecbúa. Þegar Péloquin var
spurður hvað þyrfti til, til þess að
Québec myndi sættast á að vera
áfram hluti af Kanada, lagði hann
áherslu á að svar sitt væri einungis
persónulegt og ekki gefið fyrir hönd
stjómvalda í Québec.
„Ég efast um að nokkuð væri við-
unandi fyrir [núverandi fylkis-
stjóm] PQ til að vera áfram hluti af
Kanada, því að það er meginmark-
mið flokksins að Québec öðlist sjálf-
stæði og verði fullburða ríki í heim-
inum. Eg held að flokkurinn myndi
aldrei verða fyllilega sáttur við
neinar stjómarskrárbreytingar."
Péloquin nefndi, að á fundi fylkja-
stjóranna, sem haldinn var í Cal-
gary fyrir nokkmm árum, hefði ver-
ið samþykkt yfirlýsing þess efnis að
öil fylkin í Kanada hefðu sömu
stöðu. „Ég tel að með þeirri sam-
þykkt hafi fylkjastjóramir að miklu
leyti gert út af við alla von um að
Québec öðlist stöðu, hvort sem mað-
ur kallar hana sérstaka eða eitthvað
annað, innan Kanada, sem feli í sér
viðurkenningu á því að Québec sé
sérstakt samfélag.“ Því hafi aðskiln-
aðarsinnar haldið því fram að
kanadíska fylkjasambandið virki
ekki - eða að þótt það virki kannski
fyrir Kanadamenn virki það ekki
fyrir Québecbúa.
,Að minnsta kosti ekki um það bil
50% íbúanna í fylkinu. Og að öllum
líkindum fleiri en þá sem sögðu já í
síðustu atkvæðagreiðslu. Ég held að
á meðal þeirra sem sögðu nei við
spuringunni um hvort segja ætti
skilið við Kanada hafi verið stór
hópur sem myndi gjaman vilja sjá
afgerandi breytingar innan fylkja-
sambandsins. Til dæmis, að minnsta
kosti hvað varðar Québec, meiri
valddreifingu, og einnig að alríkis-
stjómin hætti að láta til sín taka á
sviðum sem eru, samkvæmt stjóm-
arskrá, á verksviði íylkjastjóm-
anna.“
Sérstætt hlutskipti
Péloquin segir, að í ljósi stöðu
Québec innan Kanada almennt sé
staða tungumálsins, frönskunnar,
ekki mjög mikilvægt málefni. „Það
er mildlvægt málefni fyrir Québec
sem samfélag. Margir Québecbúar
eru þeirrar skoðunar að stjómvöld
leggi samt of mikla áherslu á það.“
I Québec hafa samtök um fram-
gang franskrar tungu, Office de la
langue francais, umboð til að gæta
hagsmuna frönskunnar. Lögum
samkvæmt ber fyrirtækjum að hafa
starfsumhverfi á frönsku og veita
stjómvöld fyrirtækjum opinberan
stuðning til þessa verkefnis, til dæm-
is ef þýða þarf tölvuforrit úr ensku.
Ibúar Québecfylkis em alls um
7,2 milljónir, þar af eiga um 5,6
milljónir frönsku að móðurmáh. Pé-
loquin bendir á að hlutskipti Québec
sé sérstætt í heiminum. „Við eram
þau einu í Norður-Ameríku sem töl-
um frönsku, auk nokkur hundrað
þúsund manna í öðram fylkjum
Kanada. Við eram lítill, frönsku-
mælandi markaður. Þegar alþjóðleg
stórfyrirtæki koma til Québec er
freistandi fyrir þau að koma með
sitt eigið tungumál - sem er enska -
og ætlast til að starfsfólk tali ensku.
En þetta er ekki leyfílegt, sam-
kvæmt lögum, í Québec.
í öðram löndum í heiminum
koma ytri aðstæður í veg fyrir
þetta, en staða okkar er að þessu
leyti sérstök, að við eram eini stað-
urinn í Norður-Ameríku þar sem
ekki er töluð enska á vinnustöðum
og meirihluti íbúa talar frönsku. Ef
farið væri til Frakklands væri það
engin spuming, franska yrði töluð á
vinnustaðnum, spænska á Spáni og
svo framvegis. Líklega yrði það
sama upp á teningnum á Islandi."
Ekki helsta deiluefnið
„Tungumálið er ákaflega mikil-
vægt málefni innan fylkisins og ég
held að hvaða fylkisstjóm sem er,
hvort heldur væri PQ eða Frjáls-
lynda flokksins, hefði lagt töluverða
áherslu á að franska væri notuð, ég
myndi ekki vilja segja vemduð, inn-
an fylkisins."
Um það, hvort staða frönskunnar
sé einn helsti ásteytingarsteinninn í
sambandsmálinu, segir Péloquin:
„Nei. Ég held að svo sé ekki lengur.
Það má segja að svo hafi verið í lok
áttunda áratugarins og byijun þess
m'unda vegna þess að á þeim tíma
var gert mikilvægt átak til þess að
gera Québec aftur frönskumælandi."
Þegar PQ komst fyrst til valda
hafi Montréal smám saman verið að
verða enskumælandi borg, en fylk-
isstjómin hafi snúið þeirri þróun við
með því að gera erlendum stórfyrir-
tækjum kleift að reka viðskipti sín í
fylkinu á írönsku. Árangurinn hafi
verið góður.
í Montréal era alls töluð 85
tungumál, að sögn Péloquins. Þar,
sem víða annars staðar í Kanada,
era innflytjendur hvaðanæva úr
heiminum fjölmennir. Frönsku- og
enskumælandi íbúar eru þó í mikl-
um meirihluta í borginni.
„Það er hægt að búa í Montréal
og tala einungis ensku, ef maður viil
ekki tengjast frönskumælandi hlið
samfélagsins," segir Péloquin. „En
þá lifir maður eiginlega á jaðrinum,
ef svo. má segja. Yngri kynslóð
enskumælandi borgarbúa er að
mestu tvítyngd, talar bæði ensku og
frönsku án vandkvæða. Að þessu
leyti hefur orðið mikil breyting."
í almennri atkvæðagreiðslu í
Québec 1995 um aðskilnað frá
Kanada greiddu 50,6% íbúa atkvæði
gegn aðskilnaði, en hávær gagnrýni
hefur komið fram þess efnis að
spumingin sem lögð var fyrir hafi
verið óljós. Spurt var: „Samþykkir
þú að Québec verði fullvalda eftir að
hafa gert Kanada formlegt tOboð
um nýtt efnahags- og stjómmála-
samband, innan marka framvarps-
ins um framtíð Québec og sam-
komulagsins sem undirritað var 12.
júní 1995?“
„Ég veit ekki hvort það er sann-
gjamt að segja spuminguna hafa
verið óþægilega flókna,“ segir Pé-
loquin. „Hluti hennar var flókinn
vegna þess að þar var skírskotað til
samkomulags sem gert var á þing-
inu og líklega hafa fæstir kynnt sér
það samkomulag."
Gagnrýni Dions
í ræðu sem Stéphane Dion, sam-
bandsmálaráðherra Kanada, hélt
hér á landi fyrir skömmu kom með-
al annars fram áðurnefnd gagnrýni
um að spumingin hefði verið óljós.
Samkvæmt skoðanakönnun, er gerð
var áður en atkvæðagreiðslan fór
fram, töldu 53% Québecbúa spum-
inguna óljósa og 29% töldu að yrði
hún samþykkt myndi Québec verða
áíram fylki í Kanada.
Um þessa gagnrýni sagði Pé-
loquin: „Þegar umræður vegna at-
kvæðagreiðslunnar [1995] stóðu
sem hæst sagði Jean Chrétien, for-
sætisráðherra Kanada, tíu sinnum á
dag, að atkvæðagreiðslan væri um
aðskilnað Québec frá Kanada. Hann
sór og sárt við lagði að hann myndi
aldrei semja við stjómvöld í Qué-
bec, hver sem úrslit atkvæða-
greiðslunnar kynnu að verða.
Ég hefði gjarnan viljað spyija
[Dion] hvort hann hafi virkilega
talið, í ljósi þess hversu harkalega
hann barðist fyrir því í Québec að
fólk svaraði neitandi, að Québecbú-
ar hefðu velkst í vafa um nokkra
spumingu um hvort Québec skuli
vera áfram hluti af Kanada. Auðvit-
að hefði spumingin snúist um það
að gera Québec að fullvalda ríki.“
MORGUNBLAÐIÐ
Gíslum
sleppt í
Líberíu
Monróvíu. Reuters.
HARTNÆR hundrað starfs-
mönnum hjálparstofnana, sem
höfðu verið í gíslingu uppreisn-
armanna í Líberíu, var sleppt í
fyrrakvöld og leyft að fara til
nágrannaríkisins Gíneu.
Hópurinn hafði reynt að
flýja landið vegna mannrána
og harðnandi átaka milli
stjómarhersins og andstæð-
inga Charles Taylors forseta,
en fólkinu var meinað að fara
þaðan.
Á meðal gíslanna voru fjórir
Bretar, Norðmaður og Itali,
sem uppreisnarmenn tóku í
gíslingu á miðvikudag. Þeir
vora allir heilir á húfi.
Áður hafði þyrla verið send
til Líberíu til að ílytja á brott
þrjátíu starfsmenn Sameinuðu
þjóðanna.
Suharto
fluttur á
sjúkrahús
Jakarta. Reuters.
SUHARTO, fyrrverandi for-
seti Indónesíu, var fluttur á
sjúkrahús í gær vegna innvort-
is blæðinga, að sögn lækna
hans.
Áður höfðu heimildarmenn á
sjúkrahúsinu sagt að Suharto
hefði fengið annað heilablóð-
fall.
Læknir Suhartos sagði að
hann væri á gjörgæsludeild
sjúkrahússins en væri ekki tal-
inn í bráðri lífshættu.
Suharto fékk heilablóðfall
20. júlí og sagt var að hann
þyrfti að gangast undir nokk-
urra mánaða meðferð en hon-
um vai' þó leyft að fara heim.
Suharto stjómaði Indónesíu
með harðri hendi í 32 ár þar til
hann neyddist til að segja af
sér vegna efnahagskreppu og
pólitískrar ólgu í landinu.
Bin Laden
saksóttur í
Sádi-Arabíu?
Washington. Reuters.
BANDARÍSKIR embættis-
menn reyna nú að fá Taleban-
hreyfinguna í Afganistan til að
framselja skæraliðaleiðtogann
Osama Bin Laden, sem hefur
bækistöðvar í landinu, til Sádi-
Arabíu eða Egyptalands frem-
ur en til Bandaríkjanna, að
sögn bandaríska sjónvarpsins
NBC í fyrrakvöld.
Bandaríkjamenn segja Bin
Laden bera ábyrgð á
sprengjutilræðunum við
bandarísku sendiráðin í Kenýa
og Tansaníu fyrir ári, en þá
létust að minnsta kosti 226
manns, þar á meðal 12 Banda-
ríkjamenn.
Bandaríkjastjóm vill helst
að hann verði framseldur til
Bandaríkjanna en er nú hlynnt
því að hann verði sóttur til
saka í heimalandi sínu, Sádi-
Arabíu, eða Egyptalandi til að
binda enda á hermdarverk
stuðningsmanna hans, að sögn
NBC.
Fyrr í vikunni harðneituðu
Bandaríkjamenn fregnum frá
Qatar þess efnis að bandarísk-
ar herflugvélar hefðu lent í
Pakistan með mannskap til að
hefja árás gegn bin Laden og
skæraliðum hans.
„Þetta era ónákvæmar
fréttir sem ekki skyldi taka al-
varlega," sagði David Leavy,
talsmaður bandaríska þjóðar-
öryggisráðsins, við Reuters
eftir að sjónvarpsstöðin aI-
Jazeerah í Qatar greindi frá
þessum meintu áætlunum
Bandaríkjamanna.