Morgunblaðið - 13.11.1999, Qupperneq 40

40 LAUGARDAGUR 13. NÓVEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Ótti við genamisrétti
virðist almennur
Hjartveiki
Afengi ver hjartavöðva
í rottum.
Skalli
Vísindamenn rækta
hár án lyfjanotkunar
Bóluefni þróað til að
styrkja ónæmiskerfið
Ötti við
mismunun
vegna arfbera
Medical Tribune News Service.
MARGT fólk óttast að tryggingafé-
lög kunni að mismuna því vegna
þess hvað leynist í arfberum þess,
og í fjölda tiivika kemur þetta í veg
fyrir að fólk fari í arfberarannsókn
sem getur sagt fyrir um hvort það
eigi á hættu að fá arfgengt krabba-
mein. Vísindamenn við Yaleháskóla í
Bandaríkjunum könnuðu viðhorf
erfðafræðiráðgjafa til að komast að
því hvort fagfólk teldi sig einnig eiga
á hættu að verða beitt genamisrétti.
Könnunin leiddi í ljós, að þótt
flestir ráðgjafanna myndu gangast
undir arfberarannsókn myndu þeir
gera varúðairáðstafanir til að
tryggja að þeir yrðu ekki beittir
misrétti. Tveir af hverjum þrem
ráðgjöfum sögðu að þeir myndu
ekki krefjast greiðslu frá trygginga-
félagi sínu fyrir arfberarannsókn,
og 82% ráðgjafanna kváðust myndu
segja lækni sínum frá niðurstöð-
unni, reyndist hún jákvæð, en
myndu ekki vilja að niðurstaðan
yrði færð í sjúkraskýrslur þeirra.
Áhættuþættir kynntir
„Ég fékk það staðfest að þrátt
fyrir áhættuna myndu flestir erfða-
fræðiráðgjafamir gangast undir
rannsókn,“ sagði Ellen Matloff, sem
stýrir arfberaráðgjafaverkefni
krabbameinsmiðstöðvarinnar í
Yale, og var aðalhöfundur könnun-
arinnar. „Þetta segir mér, að kost-
imir vegi þyngra en áhættan."
Tii að tryggja að samþykki sé
upplýst þurfa ráðgjafar að ræða við
sjúklingana um alla hugsanlega
áhættuþætti, þar á meðal möguleik-
ann á að sjúkra- eða líftryggingar
falli niður. Þótt ekki hafi komið í
Ijós nein skráð tilfelli genabundinn-
ar mismununar segir Matloff að
varúðarráðstafanir ekki ólíkar þeim
sem ræddar voru í könnuninn séu
mögulegar fyrir sjúklinga.
Meðal þessara ráðstafana er að
færa upplýsingar um arfbera ekki
inn í skjöl eða tölvukerfi sjúkra-
húsa, og að senda rannsóknarstof-
um sýni einungis merkt með tölum,
en ekki nöfnum sjúklinganna. Joan
Bums, kennslustjóri í arfberaráð-
gjöf við Háskólann í Wisconsin, seg-
ir það skiljanlegt að fólk vilji gæta
varúðar. „Ef tryggingafélögin hafa
aðgang að niðurstöðunum getur það
haft áhrif á möguleika manns á
tryggingu í framtíðinni."
Borgar sjálft
Rúmlega hundrað manns gangast
undir rannsókn á vegum arfbera-
ráðgjafarverkefnis Yale árlega. Að
sögn Matloff greiðir um helmingur
fyrir rannsóknina úr eigin vasa
vegna þess að fólkið óttast að
sjúkratrygging þess verði felld nið-
ur ef það reynist hafa arfbera sem
gæti ef til vfil orðið til þess að það
fengi krabbamein.
Bums sagði það ákaflega erfitt
úrlausnarefni hvemig tryggja
mætti persónuleynd á arfberaupp-
lýsingum. „Það þarf að ganga úr
skugga um, að fólk geti fengið
sjúkratryggingu án tillits til hvaða
arfbera það hefur eða hvaða niður-
stöður fást úr rannsóknum á genum
þess.“
Reuters
Imelda Marcos, fyrrum forsetafrú á Filippseyjum, iðkar líkamsrækt af innlifun og elju.
Líkamsrækt dregur úr
hættu á brjóstakrabba
Chicago. AP.
KONUR sem stunda líkamsrækt í
að minnsta kosti eina klukkustund á
dag kunna að draga með því úr
hættunni á að fá brjóstakrabba um
20 prósent, samkvæmt niðurstöðum
einhverrar umfangsmestu rann-
sóknar sem gerð hefur verið í þess-
um efnum. Eykur þetta á þær vís-
bendingar sem fundist hafa um að
líkamsrækt geti átt þátt í að hindra
brjóstakrabba.
Greint var frá niðurstöðum rann-
sóknarinnar í Archives of Internal
Medicine í októberlok. Samkvæmt
niðurstöðum rannsóknar sem gerð
var í Noregi fyrir tveim árum eru
um þriðjungi minni líkur á, að kon-
ur sem stunda æfingar í að minnsta
kosti fjórar klukkustundir á viku,
fái brjóstakrabbamein.
Dregnr úr estrogeni
„Það bendir allt til þess að það sé
engu að tapa fyrir konur ef þær
hreyfa sig,“ sagði Beverly Rockhill,
sem er vísindamaður við Brigham
and Women’s sjúkrahúsið í Boston í
Bandaríkjunum, og höfundur nýju
rannsóknarinnar. Talið er að lík-
amsrækt hafi áhrif á brjóstakrabba
með því að draga úr magni estrog-
ens í líkamanum. Komið hefur í ljós
að estrogen hvetur frumuvöxt í
brjóstum og eykur þannig líkur á
krabbameini.
Þessi nýja rannsókn byggðist á
greiningu svara frá 121.701 konu í
Bandaríkjunum, sem tók þátt í
langtímarannsókn á heUsufari
kvenna á aldrinum 30-55 ára. Kann-
aðar voru upplýsingar frá tímabil-
inu 1980-1994, og meðal þeirra
85.364 kvenna sem svöruðu spurn-
ingum um líkamsrækt fundust 3.137
tilfelli brjóstakrabbameins.
Hvað er skammdegisþunglyndi?
GYLFI ÁSMUNDSSON SÁLFRÆÐINGUR SVARAR SPURNINGUM LESENDA
Spurning: Nú þegar svartasta skamm-
degið er að koma yfir okkur, langar mig til
að vita hvort þunglyndi er algengara hjá
okkur á þessum tíma. Er skammdegis-
þunglyndi öðru vísi en annað þunglyndi
sem leggst á fólk? Er það algengara meðal
íslendinga en annarra þjóða sem ekki búa
við skammdegismyrkrið í sama mæli og
við? Eru lækningaaðferðir aðrar við
skammdegisþunglyndi en öðru þunglyndi
og hver er árangurinn?
Svar: Það er tiltölulega stutt síðan
skammdegisþunglyndi var skilgreint sem
sérstök sjúkdómsgreining. Þá er átt við
þunglyndi sem leggst á fólk reglulega að
hausti eða fyrri hluta vetrar, en léttir aftur
þegar fer að vora. Það lýsir sér að flestu
leyti eins og annað þunglyndi, en kemur
greinilega og fer eftir árstíðum. Þetta
ástand er talið stafa af minnkandi birtu á
þessum árstíma og fundist hefur við er-
lendar rannsóknir að skammdegisþung-
lyndi er því algengara sem norðar dregur á
hnettinum og skammdegismyrkrið er
meira og langvinnara. Því mætti ætla að
skammdegisþunglyndi væri algengara hér
á landi en í flestum öðrum löndum.
Nokkrar athyglisverðar rannsóknir hafa
verið gerðar á skammdegisþunglyndi hér á
landi af geðlæknum við geðdeild Landspít-
alans og lífeðlisfræðingum við Háskóla is-
lands. Þveröfugt við væntingar miðað við
erlendar rannsóknir reyndist skammdegis-
þunglyndi fátíðara hér á landi en í nokkr-
um fylkjum á austurströnd Bandaríkjanna,
sem eru meira en 20 breiddargráðum
sunnar en ísland. Algengi á íslandi reynd-
ist vera 3,6% miðað við 7,3% í þessum
fylkjum Bandaríkjanna. Til skýringar á
þessu kom sú tilgáta fram að Islendingar
hefðu í gegnum aldimar lagað sig að
skammdegismyrkrinu og hver ný kynslóð
hefði tekið í arf þessa aðlögunarhæfni. Til
þess að prófa þessa tilgátu var gerð rann-
sókn á nokkur hundruð Vestur-Islending-
um búsettum í Winnipeg í Kanada og ná-
Birtustig
grenni, sem sannanlega voru af hreinum
íslenskum uppruna og mátti rekja ættir
þeirra allra allt aftur til 1840 að minnsta
kosti. Winnipeg er 10-15 breiddargráðum
sunnar en ísland, en um 10 gráðum norðan
en áðurnefnd fylki á austurströnd Banda-
ríkjanna. Niðurstaðan varð sú að hjá Vest-
ur-íslendingum var algengi skammdegis-
þunglyndis enn minna en hjá íslendingum,
eða 1,2%, sem er svipað hlutfall og fundist
hefur í Flórída. Þessar niðurstöður styðja
þá tilgátu að erfðafræðilegir þættir hafi
áhrif á það hve útsett fólk er fyrir skamm-
degisþunglyndi. Rannsóknir á fólki á
Winnipeg-svæðinu sem ekki er af íslensk-
um uppruna, og eru nú í vinnslu, gætu
varpað enn frekara ljósi á þessa tilgátu.
Gerðar hafa verið tilraunir bæði hér á
landi og erlendis til að meðhöndla skamm-
degisþunglyndi með sterku ljósi. Sérstakir
Ijósalampar eru þá notaðir og sjúklingur-
inn látinn sitja í ljósinu 40 mínútur í senn
og meðferðin endurtekin á hverjum degi
um tiltekinn tíma. Tilraunir þessar hafa
sýnt að slík ljósameðferð hefur áhrif og
þunglyndiseinkennin minnkuðu miðað við
samanburðarhóp. Þessi meðferð virðist því
bera árangur á þessari sérstöku tegund
þunglyndis og ef til vill við aðrar tegundir
einnig, þótt ekki hafí verið sýnt fram á það
enn. Ekki er ólíklegt að ljósameðferð sam-
fara annarri hefðbundinni lækningu á
þunglyndi geti flýtt fyrir bata í mörgum
tilvikum.
• Lcsendur Morgunblaðsins geta spurt sálfræð-
inginn um það sem þeim liggur á hjarta. Tekið cr
á móti spurningum á virkum dögum milli klukk-
an 10 og 17 í síma 5691100 og bréfum eða
símbréfum merkt Vikulok, Fax:5691222. Enn-
fremur símbréf merkt: Gylfí Ásmundsson, Fax:
5601720.