Morgunblaðið - 30.03.2000, Side 11

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 30. MARS 2000 11
FRÉTTIR
Fyrsti ársfundur Seðlabankans undir forsætisráðuneyti
V erðbólga gæti orðið
minni á þessu ári en í fyrra
Seðlabankastjóri og forsætisráðherra eru
sammála um að brýnasta verkefnið í efna-
hagsmálum sé að koma verðbólgunni niður.
A ársfundi Seðlabankans kom fram að horf-
urnar eru taldar góðar en aðhalds er áfram
þörf. Steingerður Ólafsdóttir sat fundinn.
Morgunblaðið/Golli
Geir H. Haarde fjármálaráðherra og Birgir Isleifur Gunnarsson hlýða á
ræðu Ólafs G. Einarssonar, formanns bankaráðs Seðlabankans.
Jóhannes Nordal, Már Guðmundsson og Sólon R. Sigurðsson
voru meðal þeirra sem sóttu fundinn.
BIRGIR ísleifur Gunnarsson, seðla-
bankastjóri, lýsti því yfir í ræðu sinni
á ársfundi Seðlabankans að verð-
bólga á þessu ári gæti orðið minni en
í fyrra þar sem kjarasamningar sem
þegar hefðu tekist, virtust í meginat-
riðum samrýmast þeim forsendum
um launahækkanir sem gengið var
út frá í spa Seðlabankans í janúar sl.
Birgir Isleifur sagði að ríkissjóður
væri öfiugasta tækið til að stuðla að
bættu jafnvægi í þjóðarbúskapnum.
Hann sagði að staða ríkisfjármála
hefði verið sterk á síðasta ári en það
skýrðist öðru fremur af miklum hag-
vexti. „Fullyrða má að ekki hafi ver-
ið veitt nægilegt aðhald í opinberum
rekstri í heild miðað við þá þenslu
sem ríkti,“ sagði seðlabankastjóri.
Minni eyðsla og
aukinn sparnaður
Brýnasta verkefnið í efnahags-
málum í augnablikinu er að koma
verðbólgunni niður og lykilatriði í
því viðfangsefni er minni eyðsla og
aukinn sparnaður. Petta kom fram í
ræðu Davíðs Oddssonar forsætis-
ráðherra á fundinum. Ársfundurinn í
gær var sá fyrsti eftir að málefni
Seðlabankans voru færð undir for-
sætisráðuneytið frá viðskiptaráðu-
neyti.
Davíð Oddsson sagði vissulega
vafasamt að slaka á aðhaldi í ríkis-
fjármálum á tímum fullrar atvinnu
og ofhitnunar á mörgum sviðum
hagkerfisins. „Með þeim kjarasamn-
ingum sem hafa verið undirritaðir er
verið að festa í sessi að skynsamlegir
kjarasamningar séu gerðir til
þriggja ára í senn eða jafnvel lengur.
Þetta er grundvallarbreyting frá því
sem áður var og eitt veigamesta at-
riðið í áframhaldandi stöðugleika.
Þetta þarf að hafa í huga þegar þátt-
ur ríkisins er metinn. A móti þessum
aðgerðum í tengslum við kjarasamn-
ingana verður spomað gegn aukinni
þenslu með margvíslegum hætti. I
fyrsta lagi stendur fyrir dyrum
einkavæðing sem bindur fé og styrk-
ir reyndar hugsanlega gjaldeyris-
forðann í leiðinni. Þá stefnir ríkis-
stjórnin að því að næstu fjárlög verði
afgreidd með enn meiri afgangi en í
ár, sem þó var sá mesti hingað til,“
sagði Davíð m.a. í ræðu sinni.
Forsætisráðherra sagði aðgerðir í
lífeyrismálum, ásamt áformum um
einkavæðingu og mikinn afgang á
fjárlögum, hugsaðar sem samræmt
átak til aukins þjóðhagslegs sparn-
aðar, og að þessar aðgerðir féllu vel
að þeim auknu áherslum á lífeyris-
sparnað, sem til dæmis koma fram í
samningum Flóabandalagsins og
Verslunarmannafélags Reykjavíkur.
Hann sagði að með því frumvarpi
sem brátt verður lagt fram um að
frádráttarbær heildariðgjöld at-
vinnurekenda og launþega til lífeyr-
issparnaðar geti samtals numið allt
að 20% af launum, felist markviss
hvatning til aukins sparnaðar og
með þeim aðgerðum styrki íslend-
ingar enn stöðu sína sem forystuþjóð
á sviði lífeyrismála.
Eign lífeyrissjóða í erlendum
verðbréfum 19% af hreinni eign
í máli Birgis ísleifs kom fram að
eignir lífeyrissjóðanna jukust hratt á
síðasta ári og að tölur þess efnis
sýndu mikið og vaxandi afl þeirra
sem fjármálastofnana. Samkvæmt
bráðabirgðatölum nam hrein eign
lífeyrissjóðanna um síðustu áramót
rúmum 515 milljörðum króna og
hafði vaxið um 108 milljarða á árinu
eða um 26,5%. í árslok nam hrein
eign lífeyrissjóðanna sem svaraði
8,1% af vergri landsframleiðslu árs-
ins. Erlendar eignir lífeyrissjóðanna
jukust mikið og eign í erlendum
verðbréfum nam tæplega 19% af
hreinni eign þeirra í árslok, eða 96
milljörðum.
Birgir ísleifur sagði að frumúttekt
Seðlabankans á fjármálakerfinu leiði
bæði í ljós styrkleika og veikleika.
„Hið jákvæða er mikill hagvöxtur og
góð afkoma atvinnuveganna al-
mennt, þótt hækkað raungengi
þrengi að sumum greinum. Staða ís-
lenskra fjármálastofnana virðist
traust, og vanskil á lánum hafa
minnkað." Aftur á móti felst megin-
veikleiki íslensks fjármálakerfis í
miklum viðskiptahalla, peninga- og
útlánaþenslu, lágu eiginfjárhlutfalli
margra lánastofnana og að nokkru í
viðkvæmri erlendri skammtíma-
stöðu sem þó hefur batnað, að sögn
seðlabankastjóra. „Enda þótt tiltek-
inn veikleiki sé fyrir hendi í fjár-
málakerfi okkar er heildarniðurstað-
an sú að hætta sé ekki yfirvofandi,
en nauðsynlegt sé að takast á við
þann vanda sem bent hefur verið á.“
Sjálfstæði Seðlabankans
ekki litið
Forsætisráðherra gerði grein fyr-
ir sjónarmiðum sínum varðandi
sjálfstæði Seðlabankans, sem áður
hafa komið fram. Hann telur að
skylda til að auglýsa stöðu seðla-
bankastjóra eigi ekki rétt á sér, enn-
fremur að sú fullyrðing að sjálfstæði
Seðlabanka íslands sé lítið, sé röng í
veigamiklum atriðum. „Ég fæ ekki
séð að það sé skynsamlegt eða ein-
hverjum til heilla að Seðlabankinn
vinni að einhverjum öðrum markm-
iðum í efnahagsmálum en ríkis-
stjórnin," sagði Davíð Oddsson m.a. í
ræðu sinni.
í ræðu forsætisráðherra kom
fram að með hinum stjórnskipulega
flutningi bankans gæfist tilefni til að
endurskoða löggjöf um Seðlabanka
íslands. Bankanum hefur verið falið
að draga saman efni og áhersluatriði
sem ríkisstjórnin mun svo vinna úr
og leggja fyrir þing í frumvarps-
formi. Davíð Oddsson er eindregið
þeirrar skoðunar að ekki eigi að
fækka bankastjórum Seðlabankans
niður í einn, eins og margir halda
fram. Hann sagði að það væri
útbreiddur misskilningur að ein-
um manni væri falið ákvörðunarvald
seðlabanka í hinum stóra heimi.
„Seðlabankinn er ekki fyrirtæki í
samkeppni á markaði, heldur hafa
ákvarðanir bankastjórnar Seðla-
bankans pólitíska hlið og hafa áhrif á
svo að segja alla þegna landsins. Því
er nauðsynlegt að mál séu skoðuð frá
mörgum sjónarhornum áður en
bankastjórnin setur þann efnahags-
lega kúrs, sem henni ber að setja.“
Þverrandi samkeppni skýrir
m.a. hækkun matvælaverðs
Birgir ísleifur lagði áherslu á það í
ræðu sinni að verðbólga ársins 1999
hefði verið sú mesta á einu ári síðan
árið 1991, en vísitala neysluverðs
hækkaði um 5,8% á síðasta ári. í
ræðu hans kom fram að á síðasta ári
stóð verðlag matvæla á evrusvæðinu
í stað, matvæli fylgdu almennu verð-
lagi í Bandaríkjunum og á Norður-
löndum en lækkuðu í Bretlandi.
„Þetta bendir allt til þess að mikil
eftirspurn og þverrandi samkeppni
skýri mikla hækkun matvælaverðs
hér á landi,“ sagði Birgir Isleifur.
Viðskiptahalli síðasta árs var 42,8
milljarðar króna og nam 6,7% af
vergri landsframleiðslu. Varðandi
viðskiptahallann, sagði Birgir ísleif-
ur að hann ætti í ríkari mæli rætur
að rekja til einkaneyslu en fjármuna-
myndunar og að það væri áhyggju-
efni. Birgir ísleifur sagði nauðsyn-
legt að hagstjórn miðaði að því að
koma böndum á viðskiptahallann en
þjóðhagsspá gerir ráð fyrir miklum
og váxandi viðskiptahalla á þessu
ári, eða 7,2% af landsframleiðslu, og
að slíkur viðskiptahalli verði áfram á
næstu árum.
Hagvöxtur á síðasta ári varð veru-
legur fjórða árið í röð eða nærri
4,5%. Seðlabankastjóri sagði hinn
öfluga hagvöxt á íslandi einstakan
meðal iðnríkja. Hagvöxtur í Banda-
ríkjunum á síðasta ári er áætlaður
um 4%, í evrulöndunum um 2,2%, í
Bretlandi 1,9% og í Japan 0,7%. Enn
er spáð öflugum hagvexti hér á landi
á þessu ári eða 3,9%.
Óhjákvæmilegt að sætta
sig við lakari samkeppnis-
stöðu um sinn
Raungengi krónunnar hækkaði
nokkuð á síðasta ári, vegna hæn-a
innlends verðlags og launakostnað-
ar, auk þess sem aðhaldssöm pen-
ingastefna leiddi einnig til hækkaðs
nafngengis krónunnar. Birgir Isleif-
ur sagði að slík þróun rýrði að öðru
jöfnu samkeppnisstöðu útflutnings-
og samkeppnisgreina en sagði ekki
tilefni til að ætla að raungengi krón-
unnar hafi hækkað umfram það sem
samrýmist langtímastöðugleika.
„Svo lengi sem áhrif af auknu að-
haldi í peningamálum og í fjármálum
ríkisins hafa ekki skilað sér að fullu í
betra jafnvægi í þjóðarbúskapnum
er óhjákvæmilegt að atvinnuvegirnir
sætti sig um sinn við lakari sam-
keppnisstöðu og jafnvel hæn’a
raungengi en nú er,“ sagði Birgir ís-
leifur. Raungengi fjórða ársfjórð-
ungs 1999 var nálægt meðaltali síð-
ustu 20 ára og langt undir því
hámarki sem það náði á árunum
1987 og 1988, að því er fram kom í
ræðu Seðlabankastjóra.
Um þessar mundir er vaxtamunur
á milli Islands og erlendra saman-
burðarlanda 6,25% og jókst á síðasta
ári. Birgir Isleifur sagði að aukinn
vaxtamunur stuðlaði að innstreymi
fjármagns til landsins sem aftur
stuðlaði að sterkara gengi krónunn-
ar. Gengið styrktist á síðasta ári um
2,72% og hefur haldið áfram að
styrkjast á þessu ári. „Enginn vafi er
á því að verðbólga væri meiri nú ef
Seðlabankinn hefði ekki beitt sér
fyrir því að styrkja gengið. Hin al-
menna regla er sú að hvert prós-
entustig í hækkun gengis dregur úr
verðbólgu sem nemur 0,4%,“ sagði
Birgir ísleifur í ræðu sinni.
Lánastofnanir nýti
hagstæð rekstrarskilyrði
í máli seðlabankastjóra kom fram
að árið 1999 einkenndist ekki síst af
örum vexti útlána og peningamagns.
Útlán lánakerfisins í heild jukust um
17,4% á árinu, en útlán innlánsstofn-
ana mun meira eða um 23,1%. Úr
vextinum dró á seinni hluta ársins en
útlánavöxturinn var að rúmum
helmingi fjármagnaður með erlendu
lánsfé, að sögn Birgis ísleifs, sem
sagði að öran vöxt í útlánum innláns-
stofnana mætti bæði rekja til mikill-
ar eftirspurnar og aukins framboðs
lánsfjár. „Aukið framboð birtist m.a.
í sókn innlánsstofnana eftir aukinni
markaðshlutdeild. Efnahagsreikn-
ingar banka og sparisjóða hækkuðu
að mun, og í heild rýrnaði eiginfjár-
hlutfall án víkjandi lána, en ekki eiga
allar stofnanir þar jafnan hlut að.
Þetta gerðist þrátt fyrir mjög góða
afkomu innlánsstofnana á árinu.
Seðlabankinn ítrekar þá skoðun sína
að hagstæð rekstrarskilyrði eigi
lánastofnanir að nýta til þess að
byggja upp sterka eiginfjárstöðu svo
að þær séu betur búnar undir erfið-
ari tíma. Ákafur útlánavöxtur síð-
ustu tveggja ára kom a.m.k. í sumum
tilvikum í veg fyrir að svo yrði,“
sagði Birgir ísleifur.
Yinstrihreyfíngin -
grænt framboð vill
að Reykjavík verði
eitt kjördæmi
Stór og
ósamstæð
kjördæmi
á lands- _
byggðinni
ÞINGMENN Vinstrihreyfingar-
innar - græns framboðs munu ekki
styðja frumvarp það til nýrra kosn-
ingalaga sem forsætisráðherra
leggur fram á Alþingi á næstu dög-
um. Steingrímur J. Sigfússon,
þingmaður Vinstri-grænna, og einn
fulltrúa í nefnd þeirri sem samdi
fyrrgreint frumvarp skilaði einn
nefndarmanna séráliti um skipan
kjördæma og tilhögun til kosninga
til Alþingis en gagni’ýni hans á
frumvarpið beinist einkum að fjór-
um þáttum.
í fyrsta lagi segir Steingrímur
að með tillögum nefndarinnar verði
til landfræðilega mjög stór og
ósamstæð kjördæmi á landsbyggð-
inni. I öðru lagi telur hann skipt-
ingu sveitarfélagsins Reykjavíkur í
tvö kjördæmi með öllu fráleita.
„Þingmenn Reykjavíkur, sem í
reynd verða 22, á að kjósa í tveim-
ur 11 manna kjördæmum í stað
þess að viðurkenna veruleikann og
kjósa þá alla 22 í einu kjördæmi.
Kórónan á þessu fyrirkomulagi er
svo sú að gert er ráð fyrir að kjör-
dæmamörkin í Reykjavík verða á
flakki um bæinn,“ segir í séráliti
Steingríms.
Á móti 5% þröskuldi
í þriðja lagi gagnrýnir Stein-
grímur harðlega að framboð þurfi
að fá að minnsta kosti 5% atkvæða
á landsvísu til að fá úthlutað jöfn-
unarþingsæti og segir það þýða að
framboð sem fengi 8000 atkvæði á
landinu eða 4,9% atkvæða og einn
mann kjörinn í einu kjördæmi
fengi ekkert jpfnunarsæti í stað
tveggja áður. I fjórða lagi kveðst
Steingrímur vilja hafa séð meiri
„hreyfingu í átt til persónukjörs",
eins og hann orðaði það. Með öðr-
um orðum hefði hann viljað að
kjósendur gætu haft meiri áhrif á
sjálfa uppröðun lista með persónu-
kjöri eða uppröðunarmöguleikum
af einhverju tagi.
í séráliti því sem Steingrímur
hefur nú látið forsætisráðherra í té
leggur Vinstrihreyfingin - grænt
framboð fram tvær tillögur að
öðruvísi kjördæmamörkum en
þeim sem lögð eru fram í umræddu
frumvarpi til nýrra kosningalaga.
Reykjavík verði
eitt kjördæmi
I fyrri tillögunni er gert ráð fyrir
Reykjavík sem einu kjördæmi. Þá
er gert ráð fyrir því að Vestur-
kjördæmi samanstandi af Vestur-
landi og Vestfjörðum, Norðurkjör-
dæmi af Norðurlandi vestra og
Norðurlandi eystra, Suðaustur-
kjördæmi af Austurlandi, Suður-
landi austan Þjórsár, ásamt Vest-
mannaeyjum, Suðurkjördæmi af
Árnessýslu og Suðurnesi og Suð-
vesturkjördæmi af Reykjanesi án
Suðurnesja. „Misvægi atkvæða
miðað við þessa tillögu er innan
þeirra marka sem stjórnarskráin
setur,“ segir Steingrímur.
Síðari tillagan gengur út á að
taka höfuðborgarsvæðið fyrir sem
eina heild, „horfa framhjá sveitar-
félagamörkunum og hafa þrjú
sæmilega skipulega afmörkuð kjör-
dæmi,“ eins og segir í sérálitinu.
Höfuðborgarsvæðinu yrði með
þessu skipt í Vesturkjördæmi,
Austurkjördæmi og Suðurkjör-
dæmi en önnur kjördæmi yrðu eins
og gert er ráð fyrir í fyrri tillög-
unni, þ.e. Vesturkjördæmi, Norð-
urkjördæmi, Suðausturkjördæmi
og Suðurkjördæmi.