Morgunblaðið - 30.03.2000, Blaðsíða 44

44 FIMMTUDAGUR 30. MARS 2000
MORGUNBLAÐIÐ
t
... í nafni
laganna
Það er Ijóst að eigi myndavélarnar
að hafa áhrif almennt, en ekki bara
á takmörkuðum svœðum, þurfa
þær að vera alls staðar.
ÞAÐ hefur lengi loðað
við þetta veðurbarða
land að það er allt of
auðvelt að fá að vera í
friði. Það er kannski
auðveldara að vera óáreittur í
landi á borð við Mongólíu en á
Islandi. Japanar hafa það hins
vegar sýnu betra en við, enda
segja sumir að þar sé maður
aldrei einn nema á klósettinu.
En nú virðist sem yfirvöld ætli
loks að bægja burt hrolli ein-
angrunar og einveru fyrir fullt og
allt. Upphafið er í miðbæ Reykja-
víkur, þar sem maðurinn er aldrei
einn um þessar mundir. Með hon-
um fylgjast alltsjáandi augu átta
eftirlitsmyndavéla, sem af eigin
rammleik hefur nú tekist að
fækka glæpum þar sem þær sjá
til. í nýrri áfangaskýrslu lögreglu
sýna litríkar
VIÐHORF
Eftlr Karl
Blöndal
súlur hvemig
spellvirkjum
hefur fækkað
þar sem
myndavélamar fylgjast með, en
fjölgað annars staðar. A meðan
líkamsárásir nánast standa í stað
milli 1998 og 1999, fóru úr 178
niður í 173, eftir að hafa rokið upp
frá 1997 þegar þær vom 160,
fjölgar þeim jafnt og þétt þar sem
myndavélarnar sjá ekki til og
munar nánast hundrað líkamsár-
ásum milli áranna 1997 er þær
vom 446 og 1999 er þær vom 543.
Þetta getur aðeins þýtt eitt: fleiri
myndavélar.
Þetta em Bretar löngu búnir
að sjá. I hverfinu Newham í
London vakta um 240 myndavél-
ar þá staði hverfisins, sem illþýði
og glæpalýður hafa á sérstakt dá-
læti. Þar er hægt að fylgjast með
hverju einasta skrefi þess sem
gengur frá lögreglustöðinni að
ráðhúsi hverfisins. Meira að
segja hefur verið tengdur hug-
búnaður við vélamar, sem ber
kennsl á andlitsdrætti þeirra,
sem leið eiga fram hjá þeim. Það
tekur nýjustu gerð slíks hugbún-
aðar eina sekúndu að bera andlit
af götunni saman við milljón and-
lit í gagnabanka. Um ein milljón
myndavéla hefur eftirlit með
bresku þjóðinni og fólk, sem er á
ferðinni, má gera ráð fyrir því að
festast 300 sinnum á filmu á dag.
Ekki fylgir sögunni hvað marga
þurfti að ráða til að fylgjast með
öllum þessum myndavélum.
Hér á landi virðist vera vilji til
þess að eitthvað svipað eigi sér
stað. Það er ljóst að eigi mynda-
vélamar að hafa áhrif almennt,
en ekki bara á takmörkuðum
svæðum, þurfa þær að vera alls
staðar. Annars fara afbrotamenn
einfaldlega þangað sem mynda-
vélamar sjá ekki til. Einnig
mætti ákveða að afmörkuð svæði
yrðu ekki vöktuð myndavélum og
þannig að óþjóðalýðurinn og
rammungamir hefðu sitt til-
finningalega svigrúm og aðeins
viljug fómarlömb yrðu á vegi
þeirra. Þá mætti einnig auglýsa
að slökkt yrði á myndavélunum í
ákveðnum hverfum ákveðin kvöld
þannig að ekki kæmist óorð á
eitthvert eitt hverfi.
En myndavélar koma ekki að-
eins til góða við að fækka glæp-
um. Spara mætti milljónir með
því að koma fyrir fjölda mynda-
véla á hálendinu. Þá þyrfti ekki
að leita að fólki og vélsleðum,
bara að sækja það.
Stöðugt eftirlit verður ekki að-
eins til að skapa öryggiskennd
gagnvart glæpamönnum. Þeir,
sem em utan við sig, myndu ugg-
laust fagna því að geta farið inn á
lögreglustöð að skoða af sér
myndbandið þegar þeir gleyma
hvar þeir lögðu bílnum. Einnig
mætti rifja upp drykkjustaði
gærdagsins í myndbandabanka
lögreglunnar í þeirri fullvissu að
myndavélarnar hafi tekið upp
þráðinn þar sem óminnishegrinn
sleit hann.
í máli dómsmálaráðherra þeg-
ar greint var frá árangri mynda-
vélanna í því að draga úr glæpum
í klámvæddri miðborginni kom
fram að lög um friðhelgi einka-
lífsins væm mjög til trafala er
áform um að fjölga eftir-
litsmyndavélum væm annars
vegar. í því máli mætti taka sér
það fyrirkomulag, sem er á fjár-
reiðum stjórnmálaflokka, til fyr-
irmyndar: ef lögin em ekki til
þarf ekki að brjóta þau. Þetta
yrði þó ekki í fyrsta skipti sem
lögin standa vilja fólksins fyrir
þrifum.
Eftirlitsástríðan er þegar farin
að koma fram í ýmsum þáttum í
sjónvarpi og slúðurblöðum. Það
er einfaldlega þannig að ákveðnu
fólki þarf að fylgjast með við
hvert fótmál. Því mætti íhuga
hvort nóg sé að lögregla fylgist
með eftirlitsvélum eða bæta þurfi
um betur og hleypa sjónvar-
psstöðvunum inn á þær.
Einnig er spurning hvort al-
menningur þurfi ekki að fara að
koma skikki á sitt einkalíf. Eftir-
litsfyrirtækið Stóri bróðir auglýs-
ir á Netinu faldar myndavélar af
ýmsu tagi. Á vefsíðu fyrirtækis-
ins em myndir af sakleysislegum
útvörpum, lömpum og tuskudýr-
um. í þeim leynist hins vegar
myndavél. Þannig er hægt að
fylgjast með börnunum, bama-
píunum, ræstitækninum, garð-
yrkjumanninum og makanum án
þess þau gruni neitt misjafnt.
Slíkt tæki kostar ekki nema um
40 þúsund krónur og fæst þráð-
laust. Gæti þannig almenningur
lagst á sveif með lögreglunni og
jafnvel mætti athuga hvort hægt
sé að koma á samstarfi um alls-
herjar eftirlit, sem hlýtur að vera
lokatakmarkið og tryggja út-
rýmingu glæpa.
Þótt tölur þær, sem bomar
vom á borð til marks um árang-
urinn af myndavélunum, hafi ekki
beinlínis borið fælingarmætti
þeirra vitni er alls ekki útilokað
að hann sé til staðar. Senniiega
mætti auka þennan fælingarmátt
þegar eftirlitsþjóðfélagið hefur
náð hámarki með því að senda
hverjum og einum yfirlit yfir
ferðir hans mánaðarlega, svona
rétt til að minna á að myndavél-
amar sofa aldrei. Jafnframt
mætti senda þeim, sem hafa verið
sérdeilis iðnh- við kolann mynd-
band með völdum atriðum. Þetta
gæti orðið skemmtun fyrir alla
fjölskylduna og til dæmis svarað
áleitnum spumingum um það
hvers vegna pabbi hafi komið
svona seint og undarlega lyktandi
heim úr vinnunni um daginn.
Átta myndavélar duga hins vegar
skammt eigi framtíðarsýnin um
þetta undursamlega ævintýr að
rætast.
MINNINGAR
BIRGIR
SVEINBJÖRNSSON
+ Birgir Svein-
bjömsson fædd-
ist í Skáleyjum á
Breiðafírði 23. maí
1937. Hann lést á
Eyrarbakka 4. mars
síðastiiðinn og fór
útför hans fram frá
Eyrarbakkakirkju
11. mars.
Þeir sem famir em að
nálgast efri árin mega
muna tímana tvenna á
margan hátt og öðruvísi
en fyrri íbúar lands-
byggðarinnar. I okkar
ungdæmi fæddust bömin yfirleitt í
foreldrahúsum og þeir eldri vom
kvaddir í sinni heimabyggð þegar þeir
lögðu í sína hinstu for. Nú fæðist varla
nokkurt bam heima og þeir eldri
leggja gjaman í áðumefnda ferð úr
lendingu fjarri æskubyggð. Og svo er
komið fyrir sumum byggðum, þar sem
áður þreifst blómlegt manniíf, að þar
hvorki fæðist eða deyr fólk lengur.
I fáum og fátæklegum orðum er
ætlunin að senda kveðju vestan úr
Breiðafjarðareyjum góðum dreng er
þar fæddist og ólst upp, en kvaddi
samferðamenn nýlega, fjarri æsku-
stöðvum, þeim að óvömm og langt
um aldur fram.
Hann Birgir Sveinbjömsson, sem
nýlega var til moldar borinn suður á
Eyrarbakka, fæddist í Skáleyjum á
Breiðafirði í maí 1937, á þeim tíma
ársins þegar náttúran á þeim slóðum
má heita ein allsherjar fæðingardeild
og vöggustofa fyrir fugla og sel auk
sauðfénaðar bænda. Drengurinn bar
þess líka augljós merki snemma að
hafa hlotið sinn skammt af þeim lífs-
fógnuði og hamingju sem þá liggur
gjarnan í lofti. Á þessum ámm hvíldi
þó skuggi heimskrepp-
unnar enn yfir landi og
lýð en ungu hjónin í
Norðurbænum munu
þó hafa haft nóg fyrir
sig að leggja, enda
bóndinn rómaður dugn-
aðarmaður. Hann var
náskyldur mömmu og
fóstbróðir pabba, sem
bjuggu á hálfri jörðinni,
enda mikil samstaða og
samvinna milli heimila.
Fleiri heimili vom
þama á þessum tíma og
allmargt fólk í Skáleyj-
um, en ekki mun ofsagt
að hinn nýkomni gestur hafi fljótlega
öðlast hlýhug og aðdáun allra í þeim
hópi. Hann beinlínis geislaði af þrótti
og lífsgleði sem fylgdu honum löng-
um síðan. Með aldri og þroska ólu
þeir eiginleikar af sér mannkosti, svo
sem góðvild og hjálpsemi, glaðværð,
félagslund og dugnað. Fleiri en ég
munu geta samþykkt það og að Birg-
ir hafi mátt heita hvers manns hug-
ijúfi, eins og stundum er sagt um gott
fólk.
Fjölskyldan í Norðurbæ flutti það-
an þegar Birgir var tveggja ára, enda
faðir hans leiguliði á annarra eignar-
landi. Þá stóð svo á að Svefneyjar
vom til sölu; mikil jörð með merka
sögu, og nú varð að ráði að frændi
Sveinbjamar keypti hana og leigði
síðan frænda sínum. Þetta var laust
fyrir byrjun heimsstyrjaldar og í
hönd fór mikil bylting í íslensku þjóð-
félagi með fólksflótta úr dreifbýli.
Stórbúskapur í Svefneyjum hafði
byggst á hjúahaldi og stóm heimili,
en þær aðstæður vom nú að hverfa
úr sögunni. Fjölskyldan lét þó hend-
ur standa fram úr ermum við bú-
skapinn og margháttaðar aðgerðir til
SIGURÐUR
MAGNÚS SVAN
GUÐJÓNSSON
+ Sigurður Magn-
ús Svan Guðjóns-
son fæddist í Nes-
kaupstað 28. desem-
ber 1908. Hann lést í
Fjórðungssjúkrahús-
inu í Neskaupstað
13. mars siðastliðinn
og fór útför hans
fram frá Norðfjarð-
arkirkju 20. mars.
Ég hef hitt tvær
manneskjur um ævina,
sem rísa hátt yfir allar
aðrar vegna þess að í
þeim bjó óbifanlegur kjami, sem var
byggður á þeirri trú að það að vera
manneskja, væri að hafa skoðun og
fylgja henni eftir af sannfæringu.
Onnur þessara persóna var Sigurð-
ur Guðjónsson. Meistari Sigurður
einsog við bræðumir kölluðum hann.
Hann var smiður bæjarins í bláum
sryáðum vinnugalia. Við vorum utan-
bæjarQölskyldan.
Mér finnst sem hann hafi staðið við
hliðið þegar við ókum í bæinn. Og líka
þegar við ókum burt. Frá aldri hans og
dugnaði, stafaði reisn og virðing.
I augum h'tíis drengs var meistari
Sigurður samt pínulítíð dularfullur
maður. Svo nálægur fjölskyldunni og
alltaf boðinn og búinn að lítíll drengur
freistaðist tíl að gera úr honum afa sem
þó klappaði aldrei neinum á kollinn og
stóð yfirleitt álengdar, stundum stríðn-
islega hlæjandi en oftast þá alvarlegur
og þá gat brostið á með ræðum um
stjómmál og bæjarmál og aumingja-
skap og lydduhátt og „hvað ætli þessir
menn...“ og svo lét hann alla viðkom-
andi heyra það með sterkri rödd heitri
af skapi og tilfinningu. Og það var ein-
mitt þetta, annars agaða skap og þessi
sannfæring sem gerði hann áhuga-
verðan og pínulítíð dularfullan fyrir
ungan dreng sem kom inní gamalt lág-
lofta hús og áttí í fyrsta skiptí að fara
að vinna eins og karl-
maður. Og þá var að
gjöra svo vel að drekka
svart kaffi og ekkert væl
og lemja á naglann og
ekkert hik og ræs eld-
snemma á morgnana og
ekkert múður.
Það var sfyrk hönd
sem skiptí öllu máli.
Styrk vinstri hönd sem
smíðaði jaihvel og hún
skrifaði.
Hver var hann þá
þessi bamlausi aldraði
maður sem bjó einn í
húsi sem lyktaði af sagi og vinnu?
Hver var konan á myndinni á
veggnum?
Stundum heyrðum við bræðumir
sögur í framhjáhlaupi, einsog af tílvilj-
un, ótrúlegar sögur, ævintýrum lík-
astar, en þær vom sagðar einsog þær
hefðu aldrei gerst og skiptu engu máli.
Hann féll fyrir borð. Kunni ekki að
synda. Pabbi hans stakk í hann með
krókstjakanum. Vippaði honum inn
fyrir. Ekki orð um það meir, réttu mér
spýtuna.
Jú, jú, svo lentu þeir í brotsjó, ekki
stætt á dekldnu og mannskapurinn
þorði ekki uppúr lúkamum, helvítis lið-
leskjur, svo þeir feðgar negldu hurðina
aftur, ekkert gagn í þessum mönnum
hvort eð er.
Já, og sagaðu svo með allri söginni,
en tú tre...
En hver var konan? Hún var þögn.
Fyrir okkar líf. Kaffitíminn búinn.
Lamið í vinnuskúrinn að utan svo við
fengum allir áfall. Vinna hrópað og
lamið aftur með hamrinum enn fastar,
aUt á reiðiskjálfi og hávaðinn ærandi.
Vinna! og svo heyrðum við hvæsandi
hlátur og ískrandi stríðni og við svo
sem vissum hver það var.
En það höfðu ekki allir sama viðhorf
til hans. Sumt fólk sem bauð honum
heim, sagði svo á eftir ... það er svo
að aðlaga hann breyttum aðstæðum.
Það var byggt og ræktað, lendingar
stórbættar, vélar og rafmagn innleitt
í búskapnum og Sveinbjörn annaðist
póstferðir og sjóflutninga um langt
skeið. Birgir og bræður hans fengu
því snemma að kynnast framtaki,
vinnusemi og mikilli snyrtimennsku í
búskap, vosi og sjóferðum; erfiðleik-
um lífsbaráttvmnar, en einnig sigmm
og gleði í þeirri baráttu. Það mun því
ekki hafa verið öllu sársaukalaust að
yfirgefa Svefneyjar, þótt þannig færi
að lokum. Sveinbjöm og synir hans
hösluðu sér völl á nýjum slóðum og
þóttu góðir liðsmenn sem fyrr, en sú
saga verður ekki rakin hér.
Að uppkomnum stómm bamahóp
suður á landi leitaði hugur Birgis þó
greinilega heim á forna slóð við
Breiðafjörð og á vota vegu hans.
Hann gerðist þar útvegsmaður að
vor- og sumarlagi, glásleppukarl, til
hliðar við sitt fasta starf á mjög ólíku
sviði. Þegar hann ienti bát sínum við
bryggju í Skáleyjum sl. sumar, eins
og stundum áður, og dvaldi um
stund, óraði víst engan fyrir umskipt-
um fljótlega. Að þetta væri síðasta
koma hans á fæðingarstaðinn hvarfl-
aði ekki að neinum enda fannst mér
þama vera á ferð sami glaðlyndi,
greiðvikni og góðviljaði strákurinn
sem fór úr Svefneyjum fyrir 40 ámm.
Á næturvakt í miðju starfi, nokkmm
mánuðum síðar biiaði hins vegar
hjarta hans, - og margir vita nú að
þar hafði gott hjarta hætt að slá.
Ég tek mér það bessaleyfi að flytja
honum hér með kveðjur og þakkir
æskustöðvanna; þakkir fyrir aug-
ijósa tryggð og væntumþykju. Og um
leið og ég þakka gömul og góð kynni
vona ég að ég mæli þar fyrir hönd
margra gamalla kunningja Birgis
Sveinbjömssonar.
Eftirlifandi ástvinum votta ég
dýpstu samúð, en þeir mega vita að í
huga margra er bjart og hlýtt yfir
minningunni um hann Bía í Svefneyj-
um.
Eysteinn í Skáleyjum.
gaman að heyra kallinn æsa sig... það
er gaman að hlusta á kaliinn. Fyrir
þeim var hann bara kallinn.
Þau skildu hann aldrei, það get ég
svarið.
En kannski var í honum dáh'tíð af
þessum bæ, sem líka stóð einn og sér.
Sérviskulegur bær að mörgum fannst,
en hann var aldrei homreka, því skoð-
anir hans sköpuðu honum líf sem aðrir
áttu ekki.
Og svo einn daginn grípur hann um
handlegg manns, þegar við löbbum
stíginn langa við húsið. Löppin er farin
að gefa sig, segir hann. Það er bölvað
hnéð. Of margir vinnudagar krjúpandi
á steingólfi.
Hann grípur fast um handlegginn
og hallar sér að mér. Það tekur í. Hann
veit að ég finn fyrir þvi. Þetta er próf.
Nú er komið að mér. Stattu þig. Og
hann stendur inni í litla eldhúsinu og
réttir fram höndina, þessa sterklegu
hönd með þykkum nöglum, sem þó var
enginn hrammur. Finndu, segir hann
og biður mig um að leggja hönd mína í
hans. Finndu, höndin er enn sterk. Og
það var rétt. Gripið var þétt og fast
einsog það hafði alltaf verið. Og ég
ímyndaði mér þá að sennilega hefði
þetta sama tak gripið um krókstjak-
ann og bjargað lífi hans og þessi sama
hönd hafði haldið um hamarinn og
lamið fjalimar á lúkarshurðina í óveðr-
inu forðum og að einn daginn myndi
þessi hönd líka gefa sig.
Og kannski var það síðasta lexía
hans til mín og sú sem ég óttaðist mest.
Þessi aldraði maður, sem virtíst
óbifanlegur, varð þannig mín fyrsta
upplifun um harðan sannleik tímans.
Samt hélt hann ekki ræður fyrir sal
af fólki. Hann talaði maður við mann
og barðist fyrir málstað. Mörgum, veit
ég, þykir það ekkert merkilegt. Og
kannski var hann ekkert merkilegur
maður. Kannski gerði hann ekki neitt
annað aUt sitt líf en að beija í skúr og
hrópa vinna og hvetja nokkra dekraða
nútímadrengi áfram.
En fyrir okkur bræðrunum var
hann alltaf vitundin um kjama
mannsins, í smáu sem stóm. Hann
var alltaf og mun alltaf verða: Meist-
ari Sigurður.
Fyrir hönd okkar Kristjáns,
Þorvaldur Logason.