Morgunblaðið - 05.04.2000, Blaðsíða 38

38 MIÐVIKUDAGUR 5. APRÍL 2000
-v--------------------------
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Hinn hnatt-
ræni ávinning-
ur íslenskrar
stóriðju
Framsóknarráðherrarnir Hall-
dór, Siv og áður Finnur hafa keppst
við að segja okkur hinum frá hinum
mikla hnattræna ávinningi sem
hljótist af því að reisa álverksmiðjur
hér á landi. Með í kórn-
um syngur forstjóri
Landsvirkjunar, Frið-
rik Sophusson. Má
helst af orðum þeirra
skilja að hinn aukni út-
blástur gróðurhúsaloft-
tegunda (GHL) sem
fylgir nýjum verk-
smiðjum sé einn mikil-
vægasti skerfur okkar
Islendinga við að draga
úr loftslagsbreyting-
um. Röksemdafærslan
~ sgr eitthvað á þennan
veg:
j Heimurinn þarf ál.
Með vaxandi mann-
fjölda og aukinni
neyslu í þróunarríkjum
verður álið enn mikilvægara. Ef ekki
væri álið þyrfti t.d. að byggja bfla og
flugvélar úr stáli, eða öðrum þyngri
málum. Þá eyða vélarnar mun meira
bensíni og heildarútblástur kol-
tvísýrings verður meiri en ef ál er
notað. Vegna þeirra efnahvarfa sem
eiga sér stað er óhjákvæmlegt annað
fen að álvinnsla leiði til losunar GHL.
Þegar við bætist að álvinnsla er
mjög orkufrek, er Ijóst að losunin
• getur verið töluvert mikil af þessum
iðnaði. Á íslandi höfum- við hinsveg-
ar yfir að ráða hreinum, endumýj-
anlegum orkulindum sem hægt er að
nýta við álvinnsluna. Heildarlosunin
verður því mun minni en ef álverið
yrði byggt á öðrum stað í heiminum,
þar sem jarðeldsneyti væri nýtt sem
orkugjafi.
Og lokaniðurstaða þessarar rök-
semdafærslu: Ef við byggjum ekki
álver, byggir það bara einhver annar
á öðrum stað þar sem álverið meng-
ar meira.
Félagslegt réttlæti
I rauninni er ekkert sem er bein-
línis rangt við röksemdafærsluna.
Hinsvegar eru hún ærið gloppótt. Þó
að boðendur þessa fagnaðarerindis
telji sér og öðrum trú um að með
þessum rökum séu þeir að skoða
hlutina í víðu samhengi, er langt frá
því að svo sé.
Samkvæmt hugmyndafræði Dag-
skrár 21, eru burðarstólpar sjálf-
bærrar þróunar þrír: Vistfræðilegir
þættir, efnahagslegir þættir, og fé-
lagslegir þættir. Stundum virðist
sem íslenskir ráðamenn hafi hætt að
lesa í miðri línu og aldrei tekið eftir
þriðja þættinum. Kemur þetta eftir-
tektarleysi vel fram í
útfærslu kvótakerfis-
ins, og það sama virð-
ist upp á teningnum í
umræðum um lofts-
lagsbreytingar. Með
félagslegum þáttum er
ekki síst átt við félags-
legt réttlæti. Til að
sátt muni ríkja um fyr-
irkomulag til frambúð-
ar, er nauðsynlegt að
íyrirkomulagið sé hag-
kvæmt, taki tillit til
umhverfissj ónarmiða
og, ekki síst, sé sann-
gjarnt.
I svo stóru máli sem
loftslagsbreytingar af
mannavöldum eru,
þurfa aOir að leggja sitt af mörkum.
Margar þjóðir þurfa ýmsu að fóma
og aðgerðimar em hvorki auðveldar
Kyoto
Fremur en að eyða allri
orku í gæslu sérhags-
muna, skrifar Auður H.
Ingdlfsdóttir, ættu Is-
lendingar að leggja sitt
af mörkum í þá hug-
myndavinnu sem nú fer
fram, t.d. á útfærslu á
verslun með losunar-
kvóta milli iðnríkja.
né ódýrar. íslendingar era ekki einir
um að hafa sérstöðu. Bandaríkja-
menn hafa t.d. þá sérstöðu að engin
þjóð losar meira magn af GHL en
þeir. Þetta þýðir einnig að hvergi
era jafnstórar fjárhæðir í spilinu.
Iðnjöfrar landsins era lítt hrifnir af
þeim fórnum sem þeir eru beðnir að
færa, sérstaklega í ljósi þess að eng-
ar skuldbindingar hvíla á þróunar-
ríkjum. Þeir neita að taka þátt,
nema tryggt sé að sá sparnaður sem
þeir leggi til verði ekki „étinn upp“
vegna iðnvæðingar í fjölmennum
þróunarríkjum. Á sama tíma situr
fjöldi indverskra sérfræðinga og
reiknar. Þeir era vissir í sinni sök
um að þeir hafi lausnina á reiðum
höndum. Og hún er ótrúlega einföld:
hvert ríki fær losunarkvóta í sam-
ræmi við höfðatölu. Réttlátara gæti
það ekki verið. Hvert mannsbarn á
jörðinni hefur þá sama rétt. Auð-
vitað fylgir ekki sögunni að slíkt fyr-
irkomulag kæmi sér einstaklega vel
fyrir hina 100 milljóna indversku
milhstétt, sem hefur sér til aðstoðar
heilar 800 mflljónir fátækra til að
draga niður meðaltalið fyrir Indland
í heild.
Bandarískir iðnjöfrar og hinir ind-
versku sérfræðingar era jafn hand-
vissir um réttmæti sinnar afstöðu og
íslenskir ráðamenn era um sína. Ef
aðeins hinir myndu „skilja" hin aug-
ljósu rök, hugsa þeir, og eyða mikl-
um tíma og orku í að undirbúa mál
sitt og sannfæra hina um réttmæti
sinnar eigin skoðunar. Minna virðist
hinsvegar fara fyrir því að reyna að
skflja afstöðu annarra en sjálfs sín.
Hafa Islendingar t.d. reynt að setja
sig í spor fátækra íbúa í Kína,
Bangladesh, eða t.d. Mósambík. Það
era ekki síst íbúar hinna fátæku
landa sem þurfa að súpa seyðið af
aukinni tíðni óveðra og flóða sem
margir tengja við loftslagsbreyting-
ar af manna völdum. Þeir bregðast
eðlilega reiðir við kröfum ríkra
Bandaríkjamanna, sem neita að
hreyfa litla fingur nema íbúar þró-
unarríkjanna afsali sér að einhverju
leyti réttinum til að bæta lífsgæði
sín. En þeir hljóta einnig að hlusta í
undran og skdningsleysi á ræður
ráðamanna frá fámennri en afar
ríkri eyþjóð, sem heimtar sérsmíð-
aða undantekningu sér tO handa.
Dragbítar eða
frumkvöðlar?
Islendingar era smáþjóð. En sag-
an sýnir að smáþjóð getur haft áhrif.
Hollendingar era gott dæmi um
þetta sem þjóð sem hefur verið leið-
andi í loftslagsviðræðum. Sjálfir
hafa íslendingar tekið ákveðið frum;
kvæði í málum sem lúta að hafinu. í
loftslagsmálum kjósum við hinsveg-
ar að vera dragbítar. Öll okkar orka
fer í að sannfæra aðrar þjóðir um að
samþykkja undantekningu sem eng-
um mun gagnast öðram en okkur
sjálfum.
Fremur en að eyða öllum okkar
tíma í gæslu sérhagsmuna ættu ís-
lendingar að leggja sitt af mörkum í
þá hugmyndavinnu sem nú fer fram,
t.d. á útfærslu á verslun með losun-
arkvóta milli iðnríkja. Þar gætu þeir
beitt sér fyrir því að þær leikreglur
sem samið verði um virki hvetjandi
fyrir verkefni þar sem hrein, endur-
nýjanleg orka væri nýtt, hvort sem
slík verkefni verði á íslandi eða í
öðram löndum, og hvort sem þau
noti vatnsorku, sólarorku, vindorku
eða aðra hreina orkugjafa. Þá fyrst
væri í alvöra hægt að tala um hnatt-
rænan ávinning.
Höfundur starfará Vmhverfisstofn-
un Háskóla íslands.
Auður H.
Ingðlfsdóttir

Shampoo 50 ml. 99- Sokkar 3 P°r' Pk- 1
Shampoo 100 ml. 199- Ungbarnagallar 499-
r> . „„ Gjafavara frá 99-
Barnabolir 99-
Nærbuxur 3 í pk. 199- Leikföng frá 99-
fáfrnm'stsrfs
Faxafeni 8 opið virka daga 1 2-19 laugard. 1 2-18 sunnud. 12-19
Júróvisjón-
heljur
TIL eru margar
skoplegar frásagnir af
hinni íslenzku hetju-
lund, sögur sem
minna óneitanlega á
ævintýri hrakfalla-
riddarans fræga Don
Quijote, er las ridd-
arasögur sér til óbóta.
Hver kannast t.d. ekki
við hetjuleg átök
Bjarts í Sumarhúsum
við hreindýrstarfinn
illvíga, kveðandi við
raust rímur um forna
garpa úti í miðju jök-
ulfljóti í stórhríð? Eða
dáðir þeirra Þorgeirs
Hávarssonar og Egils
Skallagrímssonar? Þessir garpar
teyguðu hetjuhugsjónina svo full-
komlega í sig að þeim hefði þótt
ímynd
Þetta er sú ímynd sem
íslenzk æska „hlýtur“ að
tileinka sér um þessi ár-
þúsundamót, segir
Meyvant Þórdlfsson:
grimm, hrakin, nábleik
að hætti eiturlyfjafíkla,
flúruð í bak og fyrir, rif-
in og tætt og með
hringakippur í eyrna-
sneplum.
það hin mesta skömm að velja frið,
ef ófriður væri í boði. Og á víkinga-
tímanum voru það vopnin sem töl-
uðu væri æru manns eða stolti mis-
boðið. Þá var sama hvort við
ofurefli væri að etja eða þann kost
að höggva máttlítinn óvin sinn
óviðbúinn. Náttúruöflin voru ekki
undanskilin í þessum efnum. Þegar
Böðvar, sonur Egils Skallagríms-
sonar, drukknar á hafi úti er það
Agli hin mesta skapraun að geta
ekki hefnt sín á sjálfu hafinu. Hann
segir að ef hann gæti komið vopn-
um við myndi hann fara á hendur
Ægi og öllu hans skylduliði.
Hinar fornheiðnu hetjur buðu
meira að segja sjálfum Hvítakristi
birginn, sem Þorgeir Hávarsson
taldi hið versta ragmenni þar eð
hann eða fylgismenn hans þyrðu
við engan að berjast. Til marks um
harðneskju Þorgeirs, þá var það
trú hans að hetjur svæfu aldrei
liggjandi og hvíldist hann því
venjulega sitjandi yfir nætur með
vopn sín, öxi, sverð og spjót í hönd-
um eða á hnjám, annað væri rag-
mennska.
En sú hetja forn, sem flestir ís-
lendingar kannast við og vilja rekja
ættir sínar til er Borgfirðingurinn
brúnamikli, Egill Skallagrímsson. í
sögu Egils, sem og í öðrum íslend-
ingasögum, eru atburðir settir á
svið og sýndir. Aldrei er skyggnzt
inn í hugarheim söguhetjanna eða
sagt hvað þær hugsa. Lýsingar á
hegðun þeirra og svipbrigðum eru
látnar nægja. Slíkar eru lýsingar í
sögu Egils, litríkar og margbrotn-
ar, þar sem hann heggur mann og
annan, krækir úr manni auga eða
annað af slíku tagi. Þegar Agli mis-
líkaði eitthvað nægðu svipbrigði
hans og látæði svo að ekki færi
fram hjá neinum hvernig honum
var innan brjósts. Þannig er honum
lýst er hann situr drykkjuveizlu
hjá Aðalsteini konungi skömmu
eftir lát Þórólfs bróður síns, sem
hann telur Aðalstein að nokkra
leyti eiga sök á: „... lagði sverðit
um kné sér ok dró annat skeið til
hálfs, en þá skelldi hann aftr í
slíðrin ... En er hann sat, sem fyrr
var ritat, þá hleypði hann annarri
brúninni ofan á kinn-
ina, en annarri upp í
hárrætr. Egill var
svarteygr og skol-
brúnn. Ekki vildi hann
drekka, þó at honum
væri borit, en ýmsum
hleypði hann brúnun-
um ofan eða upp.“
Hin íslenzka garps-
ímynd lifir enn góðu
lífi sem er vel. Hvern-
ig sæjum við annars
skoplegu hliðarnar á
tilveranni? Þessi
ímynd birtist okkui'
alls staðar: í umferð-
inni, á fjármálamark-
aðnum, á fjöllum uppi,
í sportinu og meira að segja í ungl-
ingakúltúrnum. Á forsíðu tólfta
tölublaðs „Tuttuguogfjögurrasjö",
athyglisverðs rits sem áskrifendur
Morgunblaðsins hafa fengið inn um
lúguna hjá sér vikulega í vetur, er
mynd sem minnir ótrúlega mikið á
brúnaæfingar Egils og hina forn-
frægu hetjuskaparhugsjón. Mynd-
in er af júróvisjónsöngparinu sem
íslenzka ríkissjónvarpsstöðin
hyggst senda til Svíþjóðar í vor.
Þar birtist júróvisjóndrengurinn
okkar bleikur, úfinn og vígalegur
og hleypir annarri brúninni ofan á
kinnina, en hinni upp eins og Egill
forðum; til alls líklegur, tilbúinn að
takast á við andstæðinga sína stóra
sem smáa, hreindýrstarfa sem höf-
uðskepna. I stað þess að skella
sverði í slíður sýnir hann úlfúð sína
og dirfsku með húðflúri sem líkist
vígtönnum er gægjast upp um
hálsmálið á kolsvörtum, ermalaus-
um bolnum. Og í staðinn fyrir öxi
eða spjót ber hann gaddaól um
úlnlið og hríðskotabyssubelti um
mittið á leðurbuxum, sem hann
segist samkvæmt viðtali í blaðinu
hafa „búið í“; minnir vissulega á
svefnvenjur Þorgeirs Hávarssonar.
Við hlið hans stendur júróvisjón-
stúlkan okkar, nábleik og tætt eins
og kvenmaður sem hefur þolað of-
beldi og ánauð alla sína tíð.
Þetta er sú ímynd sem íslenzk
æska „hlýtur“ að tileinka sér um
þessi árþúsundamót: grimm, hrak-
in, nábleik að hætti eiturlyfjafíkla,
flúruð í bak og fyrir, rifin og tætt
og með hringakippur í eyrnasnepl-
um. Slík er leið íslenzks nútíma-
unglings ef hann vill sýna dirfsku
sína og hetjulund að hætti forfeðr-
anna. Islenzka júróvisjónparið get-
ur náttúrlega ekki skorið sig úr, en
með öðrum orðum: þessi ímyndar-
sköpun er vitaskuld ekki frá þeim
sjálfum komin. Að vísu klykkir
júróvisjóndrengurinn okkar út, í
sönnum hetjuskaparanda, þegar
hann er spurður hvert draumasæt-
ið sé í júróvisjón: „Hey! Töpum
bara þannig að ísland þurfi aldrei
aftur að taka þátt!“ Skoðunarvert
ef hugur fylgdi hér máli!
I hittifyrra fóru reykvískir skóla-
stjórar í kynnisferð til Singapúr og
kynntust þar nokkuð annars konar
ímyndum meðal ungs fólks. Til
dæmis var gert ráð fyrir að börn
þar og unglingar mættu ekki í
skóla nema með ákveðið skilgreint
útlit, jafnt hvað hárgreiðslu, klæða-
burð og framkomu snerti. Hæpið
er að hugtök eins og gaddaól eða
húðflúr hafi nokkurn tíma þekkzt
hjá skólaæsku þar eystra. í staðinn
tíðkast þar ímyndir í ætt við pers-
ónugerving írsku júróvisjónhetj-
unnar ástsælu, Dönu, sem söng
fyrir okkur hér um árið „Allar sort-
ir af öllu“. Ef til vill væri það sönn
hetjulund íslenzks unglings nú á
dögum að stíga fram á sjónarsviðið
með slíka ímynd í farteskinu og
hrista af sér klisjukennt flúrið og
fýlusvipinn. Og það væri kannski
sterkur leikur ímyndarhönnuða
hérlendra að grúska svolítið í
gögnum Singapúrfaranna.
Höfundur er kennsluráðgjafi.
Meyvant
Þórólfsson