Morgunblaðið - 12.07.2000, Side 26

26 MIÐVIKUDAGUR 12. JÚLÍ 2000
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Akademískt
hneyksli
Óvanalegar deilur, í
fjölmiðlum, hafa vakið
athygli að undanförnu
milli fyrrverandi
sjónvarpsþulu og
fræðimanns við Arna-
stofnun. Deilurnar
hófust í kjþlfar
doktorsvarnar Ólínu
Þorvarðardóttur, um
galdraöldina, við
heimspekideild HÍ 3.
júní síðastliðinn. Hér
takast á nýbakaður
doktor, Ólína Þor-
varðardóttir, og henn-
ar aðal andmælandi,
Sverrir Tómasson.
Vörnin heldur áfram í
fjölmiðlum eftir að henni er lokið við
HI sem er með eindæmum! Harðar
ásakanir ganga á víxl. Ólína sakar
Sverri um að tala tungum tveim og
bregðast sinni fræðilegu ábyrgð.
Hann gefi misvísandi leiðbeiningar
auk þess að fara tvívegis með ósann-
indi varðandi Æfír lærðra manna
Hannesar Þorsteinssonar og Dóma-
bók Þorleifs Kortssonar! Hann sjái
ekki skóginn fyrir trjánum og
gleymi sér í nöldri yfir prentvillum
og stafkrókafræðum. Textafræðin
megi ekki þröngva sínum aðferðum
uppá hugmyndasöguna. Sverrir, á
hinn bóginn, segir heimildaskrána
vera óskapnað morandi í prentvill-
um!
Inn í deiluna hefur dregist Þröst-
ur Helgason, blaðamaður, sem tók
upp hanskann fyrir Ólínu. Hún telur
Sverri reyna að ómerkja ummælin
með því að dylgja um lélega frammi-
stöðu hans í háskóla! Ólína ber og
þungan hug til Einars Gunnars Pét-
urssonar, fræðimanns við Árna-
stofnun. Hann andmælti ritgerð
hennar, ex autitorium, nefnir hann
sjálfskipaðan andmælanda. Sú að-
ferð, að viðstaddir megi tjá sig um
efni ritgerðar heíúr lengi tíðkast við
háskóla og væri skaði ef það væri
takmarkað meira en orðið er.
Doktorsvarnir eiga ekki að vera
hallelúja samkomur þar sem
doktorsefnum er hlíft við óþægileg-
um spurningum. Hinir skipuðu and-
mælendur sjá ekki ætíð vankantana
best, allt eins glöggir tilheyrendur
sem hafa kynnt sér efnið. Frægt er
dæmið um Þorleif repp. Við doktors-
vörn í Kaupmannahafnarháskóla
benti hann á að efni ritgerðarinnar
væri stolið mestan part úr verki
annars manns! Þetta nægði samt
ekki til að opna augu hinna vísu and-
mælenda enda vísindaheiður þeirra
í veði!
Allt þetta mál hlýtur að vekja
margvíslegar spurningar. Hefur
upphefðarkerfi háskólanna gengið
sér til húðar? Er þetta arfur fortíðar
sem er að daga uppi í nútímanum,
eins og til dæmis konungdæmin? Er
verið að þjóna vísindunum eða pers-
ónulegum metnaði þeirra sem vilja
komast í forsetaskipað öryggi fíla-
beinsturnanna, en
prédika síðan frjálsa
samkeppni fyi-ir hina?
Slíkt umhverfi reynist
fæstum hvetjandi til
andlegra átaka og skap-
andi starfa. Einkenni
hins sannmenntaða
manns eru sannleiksást-
in, víðsýnin og umbm'ð-
arlyndið. Sé fólk með
æðstu prófgráður til-
fínningalega vanþroska
er maðkur í mysunni.
Orð klettafjallaskálds-
ins eru þörf áminning:
„Þitt er menntað afl og
önd, / eigirðu fram að
bjóða/hvassan skilning,
haga hönd, / hjartað sanna oggóða.“
Hugur sem er fullur af metnaðar-
girni, hroka og öfund lokar fyrir inn-
Doktorsvörn
Hefur upphefðarkerfi
háskólanna, spyr Ásgeir
Sigfurðsson, gengið sér
til húðar?
sæið sem er grundvöllur sannrar
fræðimennsku. Uppbygging kerfis-
ins býður upp á þetta. Er það í sam-
ræmi við jafnréttishugsjónir nútím-
ans, að hluti kennarastéttarinnar sé
hlaðinn erlendum titlum í bak og
fyrir og gefi þannig í skyn að starf
þeirra sé mikilvægara? Vitrir menn
hafa bent á, að starf þeirra sem
leggja grunninn sé vandasamast og
mikilvægast, því lengi býr að fyrstu
gerð.
Umhugsunarvert er, að á síðari
tímum virðast doktorsritgerðir vera
að þróast í að verða heimildaritgerð-
ir í stað vísindalegra uppgötvana
sem marka þáttaskil í fræðunum.
Sá talinn mestur sem flestar til-
vitnanir tekur úr verkum annarra.
Þetta er auðvitað handverk sem
kemur vísindum lítið við. Sama gild-
ir þótt komi í ljós að brennurnar hafi
verið nokkuð fleiri og hafist fyrr á
17. öld en áður var talið. Olafur
Davíðsson og aðrir, sem um þetta
efni hafa fjallað, höfðu vart sex ár til
að sitja yfir þessum heimildum. Það
er annars umhugsunarvert hve
margar greinar leita nú inn á svið
sagnfræðinnar þótt þær kalli sig
eitthvað annað. Þetta efni er auð-
vitað sagnfræðilegs eðlis og kemur
þjóðháttafræði lítið við. Fáist
doktorsnafnbætur í þjóðháttafræði
fyrir hin aðskiljanlegustu efni sagn-
fræði og annað enn langsóttara, t.d.
hugleiðingar um þankagang Þor-
geirs Ljósvetningagoða undir feld-
inum, hljóta efasemdir að vakna! Er
þetta ekki fremur svið þjóðsagna og
dulfræða? Þessi þáttur akademískr-
ar menntunar þarfnast endurskoð-
unar. Gagnlegt væri að líta til
Ásgeir
Sigurðsson
franska ríkisdoktorsprófsins, þar
sem verulegar kröfur eru gerðar til
vísindalegrar ályktunarhæfni og fá-
ir Ijúka. Heimildum mætti líkja við
blöð trjánna. Innsæi þarf til að sjá
allt tréð og allan skóginn, skilja
kjarnann. Annars tekur stafkróka-
fræðin við, sem Ólína Þorvarðar-
dóttir kveinkar sér undan. Ungu
menntafólki væri hollt að lesa verk
Sigurðar Nordal, til að átta sig betur
á þessum mun. Annars er það tíminn
einn sem leggur hinn endanlega
dóm á verk manna og verða þá hinir
akademísku stimplar harla léttvæg-
ir. Bestu verkin eru fyrst og fremst
unnin vegna fræðilegs áhuga en ekki
til að þjóna persónulegum metnaði.
Stjórnendum HI er vorkunn. Há-
skólar spretta allsstaðar upp og
slegið er af akademískum ki-öfum.
Þessa er nú farið að gæta á efstu
stigum menntunar. Á tímum þegar
allir vilja hafa allt er vart við öðru að
búast. Stíflan brasj þegar landspróf-
ið var lagt niður. Á vegum HÍ er nú
starfandi fjölmenn sveit heimspek-
inga. Væri þeim ekki verðugt verk-
efni að kryfja þessi mál til mergjar?
Akademískir heimspekingar mættu
láta sig vandamál líðandi stundar
meira varða. Þeir gætu veitt mis-
vitrum stjórnmálamönnum aðhald,
verið djarfari við að bera sannleik-
anum vitni? Sannleikurinn á mjög
undir högg að sækja í nútímanum
þar sem honum er jafnan fórnað á
altari hagsmunanna. Án fullrar virð-
ingar fyrir sannleikanum verður öll
æðri þekkingarleit kák eitt og
sýndarmennska. Mestur allra heim-
spekinga, Platon, lét sig þessi mál
varða og reit sitt stærsta verk um
þjóðfélagsmál. Vestræn heimspeki
hefur haft um 2600 ár til að þróast
og mætti láta meira að sér kveða við
lausn hinna hversdagslegu vanda-
mála. Heimspekin ætti ekki að vera
uppá punt í fílabeinsturnum háskól-
anna ef hún vill láta taka sig alvar-
lega.
Mál það sem hér hefur verið gert
að umræðuefni, áðurnefnd doktors-
vörn, er efalaust aðeins toppur ís-
jakans. Athyglisvert er að Ólína tel-
ur málið fyrst og fremst siðferðilegs
eðlis. Fræðimönnum þurfi að setja
siðareglur að hennar mati! Henni er
það alvarlegt mál sem og HÍ ef aðal
andmælandinn getur ekki staðið við
nema brot ummæla sinna! Gegn og
vel menntaður heimspekingur
stjórnar nú málefnum HI og ætti Ól-
ína og aðrir endurbótarsinnar að
geta leyft sér bjartsýni meðan svo
er. Kreppa háskólastigsins endur-
speglast í umræddu máli og þyrfti
að endurskoða allar kröfur. Öll
kennsla ætti að vera á rannsókna-
stigi, byrjendakennsla ekki að
þekkjast. Almenn málakennsla t.d. á
þangað ekkert erindi fyrr en á mál-
vísindastigi. Nú til dags á fólk auð-
velt með að afla sér almennarar
þekkingar á öllum sviðum. Aka-
demía sem stæði undir nafni ætti
fyrst og fremst að vera vísindastofn-
un og vera sem sjálfstæðust fjár-
hagslega. Sú stefna að gera háskóla
háða rekstri fyrirtækja er varhuga-
verð þróun, því fjármagnið og hags-
munir því tengdir eiga furðu oft litla
samleið með sannleiksleitendum.
Höfundur er frönsku- og sagnfræði-
kennari.
Frelsi í
meðferð
eiturlyfja?
ENDRUM og eins hafa komið
fram hugmyndir og tillögur um að
afnema eigi bann við innflutningi,
sölu og neyslu fíkniefna. Fyi'ir
mörgum árum lýsti t.d. ungur
maður þeirri skoðun sinni að öllum
ætti að verða frjálst að
neyta þess sem hann
vildi, svo framarlega
sem aðrir sköðuðust
ekki af því, þ.m.t. eit-
urlyfja. Þegar hann
missti son sinn af slys-
förum eftir neyslu
slíkra efna skipti mað-
urinn um skoðun.
Margt ungt fólk hef-
ur alltaf átt erfitt með
að sætta sig við að í
gildi eru ákveðnar
reglur, t.d. umferðar-
reglur. Að minnsta
kosti er það oftast
uppvíst að því að
brjóta reglurnar og
hlutfallslega flestir,
sem lenda í eða eru valdir að slys-
um, eru ungt fólk. Samt dettur fá-
um í hug að leggja til að afnema
Fíkniefni
Skaðsemi eiturlyfja,
segir Ómar Smári
Armannsson, verður
ekki upprætt með frelsi
í meðferð þeirra.
gildandi umferðarreglur hér á
landi þó svo að ætla mætti að
reglurnar ættu að einhverju leyti
sök á hvernig komið er.
Einhverjir hafa þó látið sér
detta í hug að nægilegt væri að
hafa einungis eina reglu, þ.e. að
hver og einn eigi sjálfur að ákveða
hvernig hann fari á milli staða
hverju sinni. Hann þurfi einungis
að gæta þess að skaða ekki aðra.
Að afnema bann við innflutningi,
sölu og dreifingu fíkniefna er líkt
og að afnema reglur um hámarks-
hraða á íslenskum vegum. Ef hver
og einn ætti að meta og ráða því
sjálfur á hvaða hraða hann fer um
vegina, svo framarlega að hann
skaðaði ekki aðra, myndi í raun
fela í sér að tilviljun ein réði því
hvort sá hinn sami eða einhver
annar myndi verða fórnarlamb
þeirrar ákvörðunar. Hver vildi
bera ábyrgð á slíku? Samkvæmt
upplýsingum eins tryggingarfélag-
anna fjölgaði umferðarslysum í
Reykjavík um 85% á milli áranna
1998 og 1999. Enginn lætur sér
detta í hug að afnema umferðar-
reglurnar af þeirri ástæðu. Hins
vegar láta nú einhverjir sér detta í
hug að afnema bönn við innflutn-
ingi eiturlyfja af þeirri einföldu
ástæðu að „svo virðist sem reynt
hafi verið að flytja þau inn í aukn-
um mæli undanfarin
misseri. Bannið þjóni
því ekki lengur til-
gangi sínum“.
Skaðsemi eiturlyfja
verður ekki upprætt
með frelsi í meðferð
þeirra.
Skynsemin segir
fólki að það geti í
raun og veru aldrei
orðið frjálst val hvers
og eins hvort hann
megi skaða eða tor-
tíma sjálfum sér eða
ekki. Til þess er sam-
félagsábyrgðin og
umhyggjan fyrir
hverjum einstaklingi
of mikil, að ekki sé
talað um þá félagslegu ábyrgð sem
bæði hann og aðrir bera á hverjum
einum sem fjölskyldumeðlim,
hvort sem er innan hóps eða þjóð-
ar.
Heitasta ósk veiks manns er að
fá heilsuna að nýju. Þeir, sem hafa
slasast, veikst eða á annan hátt
hafa þurft að takast á við heilsu-
brest vita betur en aðrir „heil-
brigðir" hversu mikilvæg góð
heilsa er. Af hverju að gera ein-
hverjum auðveldara fyrir að fyrir-
gera henni eða að auðvelda öðrum
að eyðileggja heilsu og heilbrigði
annarra? Hver ber kostnaðinn af
slíku þegar upp er staðið? Hver
situr uppi með þjáninguna sem
fylgir neyslunni, óháð hliðarverk-
unum? Kostnaðurinn af eftirliti
með innflutningi og dreifingu
fíkniefna er aðeins brot af fórnar-
kostnaðinum við að viðhalda banni
og draga úr eyðileggingarmætti
eiturlyfja hér á landi.
Ef og þegar ræða á um frelsi 1
meðferð fíkniefna þarf umræðan
að snúast um allt aðra hluti. Hún á
að snúast um öryggi, umhyggju og
hugsanlega minni skaða af völdum
efnanna en ekki að skapa aðstöðu
og möguleika einstaklinganna til
að mega græða á sölu og dreifingu
þeirra. Umræðan á að snúast um
skynsemi og sýnilegan ávinning og
árangur af breyttri framkvæmd.
Sem betur fer fylgir viska aldri
og með auknum þroska er ekki úti-
lokað að þeir hinir sömu eigi eftir
að sjá þennan mikilvæga lífsgildis-
þátt í öðru og raunhæfara ljósi síð-
ar.
Höfundur er aðstoðaryfírlög-
regluþjónn í Reykjavík.
Ómar Smári
Ármannsson
GULLDROPINN
- ÓB bensín í samvinnu við Gull 909
ódýrt bensín
ÚTSALA Á BENSINI!
Við lækkum verðið á bensíni um
9,09 kr/lítrann frá kl. 8.00 - 9.09
á morgun - fimmtudag.
Hlustaðu á Gull 909 og fylgstu vel með