Morgunblaðið - 12.07.2000, Blaðsíða 48

48 MIÐVIKUDAGUR 12. JÚLÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
Forvitnilegar bækur
FÓLK í FRÉTTUM
Miðasala S. 555 2222
The Hammer of Thor
A mythological action-comedy
fös 14/7 kl. 20 Laus sæti
Sýningartfmi 50 mínútur.
Ath. síðasta sýning.
DAÐRAÐ VIÐ LEIKLISTARGYÐJUNA
Leonard Whiting í hlutverki Rómeós. Síðar skrifaði
hann handritið að Rómeó og Júlíu 2.
Roy Orbison reynir fyrir sér í kvikmyndum ... án
sólgleraugna!
Einnar
myndar
gaman
Margir hafa reynt fyrir sér í
kvikmyndum - leikið 1 einni
mynd og síðan ekki söguna
meir. Silja Björk Baldursdóttir
vildi vita hvað varð um fólkið
sem gufaði upp.
HVAÐA fólk var þetta, hvernig
villtist það út í kvikmyndir, hvern-
ig stóð það sig og hyað varð svo
eiginlega um það? í bókinni Once
Was Enough er þessu horfna fólki
gerð ýtarleg skil. Höfundurinn,
Douglas Brode, er vanur maður í
kvikmyndaheiminum, skrifar bæði
bækur og kennir. Hér hefur hann
unnið heimavinnuna sína og svarar
mörgum spurningum um þetta dul-
arfulla fólk sem hvarf. Hann hefur
í tímans rás safnað heilmiklu af
efni um fólk, sem allt hefur reynt,
en aðeins einu sinni, við kvik-
myndaleik.
Endilega að reyna
Hver „leikari" fær sinn sér kafla.
Þar er lifshlaup hans rakið ásamt
söguþræði myndarinnar. Bútar úr
gagnrýni eru látnir fljóta með
ásamt viðbrögðum fólks við mynd-
inni. Sumir leikaranna hafa svo
seinna skrifað ævisögur, þar sem
þeir hafa harmað frammistöðu sína
í kvikmyndum - brot; úr þeim birt-
ast í bókinni, lesendum til glöggv-
unar. Þetta gefur allt skýra og ein-
falda mynd af þeim kvikmyndum
sem fjallað er um, en þær eru æði
margar og ólikar innbyrðis.
Myndunum er raðað í kafla eftir
eftir leikurum þeim sem eiga í hlut
og þannig fá íþróttastjörnur sem
reyna fyrir sér á hvíta tjaldinu sér
kafla í bókinni. Það sama gildir um
barmmiklar opnustúlkur, stjórn-
málamenn, tónlistarfólk
og... blaðamenn.
Og svo koma broslegir kaflar.
Einn kaflinn er um þá sem fá hlut-
verk í bíómynd bara út á maka
sinn. Konur stórleikara gera sig að
fífli og aðrar vinna leiksigra en öf-
undsjúkur eiginmaðurinn bannar
þeim að leika aftur.
Síðan er kafli um furðufugla
ekki nóg að vera sæt í bikini.
lög. Það þykir alltaf flott að deyja
ungur og eftirsóttur. Stórleikarinn
sem átti svo bjarta framtíð en náði
aldrei að blómstra - þurfti að
kveðja í blóma lifsins. Harmleikir
eiga alltaf upp á pallborðið. Leik-
konan Peg Entwistle steypti sér
fram af H-inu á Hollywood-skiltinu
og þurfti aldrei aftur að Ieika. Hún
dó. Sumir lentu í áfenginu - aðrir í
steininum. Einn lék í mynd sem
kolféll, gat því ekki borgað leig-
una, rændi banka og dó svo i fang-
elsinu. Það dugar ekki einu sinni
að leika vel, því ef myndin sjálf
hrynur þá átt þú þér varla við-
reisnar von. Það er erfitt að flýja
vonda mynd.
Það er ekki takmarkið
að vinna
Það er erfitt að lesa um þá sem
særðust við að fá slæmar viðtökur,
eins og söngvarinn ástsæli, Kenny
Rogers. Það er ótrúlegt hvaða fólk
dúkkar upp í bíómyndum. Og að-
eins fólk sem náði sér í bitastætt
hlutverk fær að vera með í bókinni.
Það er ekki nóg bara að sjást eða
að segja eina setningu, dansa cða
spila lítið lag. Fólk verður að hafa
leikið. Og farið með texta. Af þeirri
ástæðu urðu sumir að hverfa af
sjónarsviðinu, ekki vegna skorts á
leikhæfileikum heldur vegna lélegs
framburðar á enskri tungu. En
besta fordæmið setti líklegast sá
sem lék alllaglega í einni mynd,
rakaði saman peningum og stakk
svo bara af. En hann fjárfesti í
framtíðinni - notaði launin til að
fjármagna læknisfræðinám og lét
þar með æskudrauminn rætast.
Hann gerði þetta almennilega!
Bókin ætti að vera skyldulesning
fyrir alla þá sem ganga með ein-
hverjar grillur í hausnum um að
þeir geti lcikið. Það er ekki nóg að
vera listamaður á einu sviði - það
er ekki þar með sagt að þú getir
leikið.
Og ekki heldur nóg að vera fyr-
irsæta. Ekkert er sjálfgefið. Allt er
þetta fyndinn eltingaleikur við
frægðina og almenningsálitið. En
gleðin getur breyst í sorg og tárin
eru oft ekki langt undan. Sumt er
of sorglegt að lesa, annað of neyð-
arlegt. En allt á þetta fólk sameig-
inlegt að vera minnisstætt fyrir
einhverjar sakir - hvort sem það er
fyrir leiksigur eða bara fyrir að
vera með.
sem, eins og hin-
ir, sjást einu
sinni og aldrei
meir. Ein af
þeim er indjánastelpa sem hlaut
titilinn Miss Vampire of America
1969 en varð samt aldrei kvik-
myndastjarna. Einna skemmtileg-
astur er svo kaflinn um þá sem
auðveldast áttu með að komast inn
í bransann. Hann er um systkini
frægu leikaranna. Þannig hljóma
kunnuglega nöfn eins og Neil
Connery og Mijanou Bardot. En
vandinn er að þú þarft að vera jafn
góður leikari og bróðir þinn eða
systir. Og það getur verið erfitt að
komast með tærnar þar sem þau
hafa hælana. Það er ekki öllum
ætlað að sigra heiminn.
Að láta
gott heita
Flestir leikaranna, sem bókin
fjallar um, hurfu af sjónarsviðinu
vegna hræðilegrar frammistöðu.
Myndirnar sem sumir léku í sukku
með öllum innanborðs - allt vegna
hins hræðilegs leiks. Ekki er mikil
eftirsjá í þessum misheppnuðu
leikurum, en inn á milli slæðast svo
aðrir með sem stóðu sig hreint ekki
svo illa; stóðu sig bara mæta vel. I
bókinni er þannig fjallað uin hinar
verstu myndir í bland við meistara-
verk allt frá árinu 1920 til 1992.
Bókin er hrærigrautur af leikur-
um, sem ýmist hrökkluðust í burtu
eða kusu að draga sig í hlé. Sumir
neyddust jafnvel til þess - fengu
ekkert að gera því þeir voru ein-
faldlega ekki í Þar með erum við
eiginlega komin að kjarna bókar-
innar. Og þcim hluta sem safa-
ríkastur er. Hvað varð um allt
þetta dularfulla fólk? Hvernig er
hægt að gufa bara upp? Einfaldar
skýringar eru t.d. „ég réð ekki við
þetta - ákvað frekar að vera bara
heima og eignast börn“. En síðan
eru það þeir sem hljóta glæstari ör-
THB
[gompanion
| Tö
2 0™ CENTURld
ÍMUSIC
' 'K
■
’
; -• ^
|N ORMAN LeBRECH’
HP- ■ !^Ká
Tónlist okk-
ar aldar
The Companion to 20th Century
Music eftir Norman Lebrecht.
Simon & Schuster gefur út. 418 síð-
ur í stóru broti. Kostaði um 600 kr.
í Strand-bókabúðinni í New York.
BANDARÍSKI gagnrýnandinn
Norman Lebrecht nýtur virðingar
vestanhafs fyrir yfirgripsmikla þekk-
ingu og er um leið umdeildur fyrir af-
dráttarlausar skoðanir sínar. Hann
gaf fyrir nokkru út uppflettirit um
tónlist 20. aldar og rekur í inngangi
að bókinni að tónlistarsögunni hafi
lokið þegar Verdi dó 1901, og ný saga
hafi hafist um leið, saga tónlistar
okkar aldar. Að mati Lebrechts var
Verdi síðasti tónjöfurinn. í kjölfar
komi nýir menn, en líka nýjar áhersl-
ur í tónlist, nýjar hugmyndir, nýjar
tilraunir og svo má telja. Á nýrri öld
k.om líka fjölmargt til sem átti eftir
að breyta tónsköpun og flutningi,
ekki síst að hljómflutningstæki, út-
varp og sjónvarp miðluðu tónlist til
stærri hluta þjóða en áður hafði
þekkst samhliða því sem stjórnmál
höfðu gríðarleg áhrif á tónlistarsög-
una. Lebrecht lofar fjölbreytileikann
í inngangi að samantekt sinni og gef-
ur lítið fyrir úrtöluraddir eins og
Boulez sem kveinkaði sér yfir því að
þróunin væri ekki stöðugt og jafnt
ferli heldur stefndu menn áfram í all-
ar áttir. Hann leggur áherslu á það í
bók sinni að hann sé ekki að skrifa
fyrir tónfræðinga og hámenntaða
spekúlanta, heldur sé bókinni ætlað
að ná til þeirra sem áhuga hafa á nú-
tímatónlist og hugsanlega að velta
. Jyrir sér hvaða verk eftir viðkomandi
tónskáld sé vert að heyra. Þannig eru
æviágrip tónskáldanna stuttar sam-
antektir þar sem Lebrecht reynir að
setja framlag þeirra til tónlistarinnar
í samhengi við tíma og tíðaranda.
Hann er ófeiminn við að láta skoðun
sína í fjós, hampar þeim tónskáldum
sem honum finnst menn ekki hafa
gefið nægjanlegan gaum, og er
skemmtilega ósvífinn í garð tón-
skálda sem honum þykir ekki mikið
til koma. Sjá til að mynda orð hans
um Terry Riley, sem hann segir hafa
sannað að oft verði mikið úr litlu: „í
nútímaútgáfu helvítis gæti eins verið
endalaust lykkja af In C.“
Árni Matthíasson
IEIKFÉLAG ISIANDK
MbSnu
55x 3000
\m
THRILLER sýnt af NFVI
fös. 14/7 kl. 20.30 laus sæti
lau. 15/7 kl. 20.30 laus sæti
fös. 21/7 kl. 20.30 laus sæti
Ath. Einungis þessar 4 sýningar
530 3030
BJÖRNINN — Hádegisleikhús
með stuðningi Símans
fim. 13/7 kl. 12
fös. 14/7 kl. 12
mið. 26/7 kl. 12
fim. 27/7 kl. 12
Miðasalan er opin frá kl. 12-18 (Loftkastalanum
og frá kl. 11-17 (Iðnó. Á báðum stöðum er opið
fram að sýningu sýningarkvöld og um helgar þegar
sýning er. Miðar óskast sóttir (viðkomandi leikhús.
(Loftkastalinn/lðnó).
Ath. Ósóttar pantanir seldar 3 dögum fyrir sýningu.
SlIiUijýj.j.i
Tónleikaröð Norræna hússins
Bjartar nætur
FIMMTUDAGINN 13. JÚLÍ
MiKa Qrava^ m
Mika ^artnen
Finnskur gestakokkur ber fram
kvöldverð kl. 20.30. Tónleikar kl. 22.
Kynnir: Edda Heiðnín Backman leikkona.

Uppl. og miðar s. 551 7030
nh@nordice.is
Forvitnilegar bækur
Harðsoðnar
hráslaga-
legar perlur
Burning in Paradise, ljóðasafn
eftir Michael Madsen. Dennis
Hopper skrifar formála. Incom-
municado Press gefur út. 160
síðna kilja. Kostar 1.995 kr. í
Pennanum-Eymundssyni.
BANDARÍSKI leikarinn
Michael Madsen er þekktastur
fyrir leik sinn í kvikmyndum eins
og Reservoir Dogs, Donnie
Brasco, Thelma and Louise og
The Getaway, en alls hefur hann
leikið í á sjöunda tug mynda.
Honum er þó fleira til lista lagt
eins og sjá má á ljóðabókinni
Burning in Paradise, sem er víst
mest selda ljóðabók í verslun
Pennans-Eymundssonar í Aust-
urstræti um þessar mundir.
Madsen ólst upp í Chicago en
fluttist til Los Angeles þegar
hann hafði aldur til. Þar var hann
bensíntittur en hreifst svo af
uppfærslu Johns Malkovichs á
Músum og mönnum að hann lagði
á leiklistarbrautina. Madsen hef-
ur einnig gefið út ljóðabækur, og
sú sem hér er gerð að umtalsefni
safnar saman ljóðunum í tveimur
fyrstu bókum hans, Beer, Blood
and Ashes og Eat the Worm, en
að auki er talsvert af nýjum ljóð-
um.
Madsen hefur helst leikið töff-
ara, stundum geggjaða eins og í
Reservoir Dogs, en þrátt fyrir
hrjúft yfirborð er viðkvæmni
undir niðri. Ljóð hans eru eins og
lögð í munn töffaranna sem lifað
hafa í ræsinu og drukkið dauðan-
um full í bikar niðurlægingarinn-
ar. Hann segir frá hráslagalegu
kynlífi, kæruleysislegu ofbeldi,
og örvæntingunni sem leynist í
botni viskíglassins.
Flest eru ljóðin í fyrstu per-
sónu og oftar en ekki er hann að
rifja upp atvik í æsku sinni,
stundum á hjartnæman tregafull-
an hátt, eins og í ljóðinu um hund
móður hans og kött systur hans
sem dregur upp ljúfsára mynd af
sakleysi æskunnar sem er að ei-
lífu glatað fullorðnum.
Líkt og leikara er siður er
Madsen mikið á ferðinni og nýtir
þau ferðalög til að skrifa Ijóð,
hripa á blað hughrif og setningar
sem lýsa einmanaleika ferða-
mannsins eða minningum sem
kvikna þegar hann fréttir af fé-
laga eða samherja sem hefur lotið
í gras fyrir lífinu.
Mörg ljóðanna eru harðsoðnar
og hráslagalegar perlur, en inn á
milli veigaminni verk, þar sem
Madsen hefði mátt fægja betur,
klippa og henda út. Einna best
eru ljóðin þar sem hann segir
beiskjulaust frá erfiðri æsku
sinni og einnig er óformlegur
ljóðabálkur frá dvöl á Spáni
áhrifamikil ferðalýsing.
Nokkuð er um prentvillur í
bókinni sem er vissulega lýti á
hverri bók, en gerir textann líka
hrárri fyrir vikið.
Árni Matthíasson