Morgunblaðið - 16.07.2000, Qupperneq 19

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 16. JÚLÍ 2000 19
meirihluta sem fara í slíkar aðgerðir enda eru brjóstastækkanir hvað vinsælastar
Allar fegrunar-
aðgerðir fara
fram á einka-
stofum og eru
sjúklingarnir
yfirleitt sendir
beint heim eftir
aðgerð
læknafélags íslands, tekur í sama
streng. Hann segir aðspurður að
dæmi séu um, þótt þau séu ekki
mörg, að stúlkur undir átján ára
aldri fari í brjóstastækkanir. Slíkar
aðgerðir séu þó ekki gerðar á svo
ungum stúlkum nema með sam-
þykki foreldranna. Hann bætir því
reyndar við að sjaldan sé því þó
þannig farið, þegar stúlkan sé kom-
in í samband við lýtalækni á annað
borð, að foreldrar gefi ekki sam-
þykki sitt. Stundum séu það jafnvel
foreldrarnir sem setji mikinn
þrýsting á lýtalækninn um að hann
framkvæmi slíka aðgerð.
Þess má geta að lýtalæknar neita
stundum að gera fegrunaraðgerðir
- ekki bara á einstaklingum yngri
en átján ára heldur einnig á þeim
sem eldri eru - þegar þeir telja að-
gerðina ekki til bóta. Ólafur Ein-
arsson tekur til að mynda fram í
þessu sambandi að lýtalæknar
reyni að varast það að gera fegrun-
araðgerðir á fólki sem sé andlega
sjúkt og mikli þar með fyrir sér
ákveðin útlitseinkenni. „Við verð-
um að passa að lenda ekki í þeirri
gryfju að gera skurðaðgerðir á
slíku fólki því það verður ekkert
endilega ánægðara með sig eða
hamingjusamara á eftir.“
Brjóstastækkanir
vinsælastar
Flestir þeirra lýtalækna sem
Morgunblaðið ræddi við segja að
skipta megi þeim konum sem koma
í fegrunaraðgerðir í tvo hópa eftir
aldri. Annars vegar í aldurshópinn
frá rúmlega tvítugu upp í rúmlega
þrítugt og hins vegar í aldurshóp-
inn frá fertugu og upp í fimmtíu og
fimm ára. Konur á öðrum aldurs-
skeiðum komi að sjálfsögðu einnig í
fegrunaraðgerðir en flestar falli í
þessa tvo hópa sem hér hafa verið
nefndir.
Fegrunaraðgerðirnar sem þessir
tveir hópar fara í eru ólíkar. Þær
sem í yngri hópnum eru fara aðal-
lega í brjóstastækkanir og eru þá í
sumum tilfellum með lítil eða engin
brjóst, þó ekki alltaf, en þær sem
eru í eldri hópnum láta einkum
laga húðfellingar eða augnpoka við
augnlok. Þá er mikið um, að sögn
læknanna, að yngri hópurinn fari í
fitusogsaðgerðir en sömuleiðis er
nokkuð um slíkar aðgerðir meðal
þeirra kvenna sem eldri eru. Þegar
rætt er um fítusogsaðgerðir taka
læknarnir fram að fitusogið sé ekki
megrunarkúr heldur sé verið að
taka fitu af þeim stöðum líkamans
þar sem hún hefur safnast upp í
miklum mæli. Til dæmis á lendum,
undir höku eða við hnakka.
Á heildina litið hefur mesta
aukningin í fegrunaraðgerðum á
undanförnum árum verið í brjósta-
stækkunum og augnlokaaðgerðum
þar sem fjarlægðir eru pokar yfir
eða undir augum. Þær eru með
öðrum orðum vinsælustu fegrunar-
aðgerðirnar um þessar mundir.
Brjóstastækkanir meðal yngri
kvenna en augnlokaaðgerðir meðal
þeirra sem eldri eru. Næst á eftir
koma fitusogsaðgerðir hér og þar
um líkamann, til dæmis í þeim til-
gangi að minnka undirhöku, and-
litslyftingar þar sem strekkt er á
allri húðinni í andlitinu og brjósta-
lyftingar sem aðallega eru vinsælar
meðal kvenna sem komnar eru á
miðjan aldur. Einnig virðist nokkuð
um aðgerðir til að draga úr ein-
staka hrukkum og aðgerðir til að
lagfæra nef og þá er eitthvað um
að konur vilji þykkari varir. Við þá
aðgerð er stundum notast við fitu
úr líkama konunnar, til dæmis af
maga, og henni síðan sprautað í
„Yngra fólk í fegr-
unaraðgerðir “
OTTÓ Guðjónsson lýtalæknir
hefur stai’fað við lýtaskurðiækn-
ingar í Bandaríkjunum í átta ár
og rekur vinsæla lýtaskurðlækn-
ingastofu á Long Island í Banda-
ríkjunum ásamt ellcfu öðrum
lýtaskurðlæknum. Heitir stofan
Long Island Plastic Surgical
Group. Hann segir í saintali við
Morgunblaðið að fegrunarskurð-
aðgerðir verði æ algengari í
Bandaríkjunum og telur ástæð-
una fyi-st og fremst þá að sífellt
fleiri hafi ráð á slíkum aðgerð-
um. Hann segir mikla samkeppni
vera um viðskiptavini meðal
fegrunarlækna og því séu fegr-
unaraðgerðir ódýrari nú en áð-
ur. „Og þá geta fegrunarlæknar
boðið betra verð vegna þess að
því fleiri aðgerðir sem þeir gera
því betra verð geta þeir boðið,“
segir hann en sjúkrasamlagið (
Bandarikjunum tekur, eins og
það íslenska, ekki þátt í því að
greiða fegrunaraðgerðir. Eins
og hér heima koma líka þeir Bem
fara í fegrunaraðgerðir úr nán-
ast öllum stéttum þjóðfélagsins.
Konur eni þó, segir hann, í mikl-
um meirihluta þeirra sem koma í
slíkar aðgerðir. Senuilega sé
hlutur þeirra vel yflr niutíu
prósent.
Ottó segir einnig athyglisvert
að nú komi mun yngra fólk í
fegrunaraðgerðir en fyrir
nokkrum ánim. „Fólk er farið að
láta gera aðgerðimar fyrr og
halda sér síðan við í gegnum ár-
in. Byija til dæmis á því að láta
laga hrukkur eða poka í kring-
um augun cn láta kannski síðar á
ævinni lyfta kinnunum og fara
svo enn síðar í andlitslyftingu. í
gamla daga biðu konumar hins
vegar - þetta em jú flestallt kon-
ur - þar til þær vom orðnar
eldri og létu þá gera á sér alls-
heijar fegrunaraðgerð." Ottó
segir þetta reyndar skynsamlega
þróun vegna þess að hann telur
að fólk vilji fremur njóta góðs
útlits á síuum yngri ámm á
meðan það er heilbrigt og fullt
af orku. Auk þess telur haim að
fólk ráði ijárhagsiega betur við
það að láta gera á sér aðgerðir
smám saman í stað þess að þær
séu gerðar allar í einu á efri ár-
um.
Þegar Ottó er inntur eftir vin-
sælustu fegmnaraðgerðunum á
stofunni á Long Island segir
hann að þær séu fitusog og
brjóstastækkanir. Því næst
komi lagfæringar á augum, and-
liti og nefi. Hann segir ennfrem-
ur aðspurður að svona sé þetta
almennt í Bandaríkjunum, þ.c.
að fltusog og brjóstastækkanir
séu hvað vinsælastar en siðan
komi aðgerðir á andliti. Meðal
karla sé þó vinsælast að fara i
nefaðgerðir, síðan komi lagfær-
ingar á hmkkum eða pokum í
kringum augun og einnig sé
svolítið um að þeir fari í fltusog.
Ottó segir að nóg sé að gera
hjá lýtalæknum í Bandaríkj-
unum og getur þess aðspurður
að almennt auglýsi þeir starf-
semi sína tnikið í fjölmiðluin.
Helst í tfmaritum og blöðum en
einnig nokkuð í sjónvaipi og í
útvarpi. Þá telji þeir gjaman
upp allar þær fegrunaraðgerðir
sem þeir bjóði upp á og á stund-
um fylgi þeim ákveðin greiðslu-
kjör í leiðinni. „Við [Iijá Long Is-
land Plastie Surgical Group]
höfum þó sem betur fer sloppið
við að taka þátt í þessari auglýs-
ingamennsku enda hefur stöðin
verið starfrækt lengi eða frá ár-
inu 1948. Við erum því vel
þekktir hér á þessu svæði."
Aðspurður segir Ottó að í
Bandaríkjunum sé það minna
feimnísmál nú en áður að fólk
hafi farið í fegrunaraðgerðir.
„Fólk talar um það frekar en
hitt," segir hann og bætir því
við að það þyki ef eitthvað er
fínt að fara í fegrunaraðgerðir í
Bandaríkjunuin.
Tannlæknar bjóða
fallegra bros
TANNSKEMMDIR og tannpína
er ekki það eina sem dregur fólk
til tannlækna því að á undan-
förnum árum hefur það færst í
vöxt að fólk leiti til tannlækna í
þeim tilgangi einum að bæta cða
fegra útlit tannanna. Ljósari og
beinni tennur er meðai þess sem
fólk sækist eftir að láta gera.
Sjúkratry'ggingar greiða ekki
fyrir slíkar fegninaraðgerðir
fremur en fyrir fegrunaraðgerð-
ir þjá lýtalæknum.
Bjarni Elvar Pjetursson tann-
læknir segir að lýsing tanna hafl
t.il að mynda aukist ny ög mikið á
síðustu fjórum til fímm árum.
Lýsingin fer þannig fram að mót
er tekið af tönnunum og plasthlff
eða svokölluð skimia siníðuðu
sem passar yfir tennumar. Að
því búnu er sett sérstakt lýsing-
arefni í skinnuna og hún notuð í
fimm til sjö daga meðan tennurn-
ar em að lýsast. Bjarni nefnir
einnig að æ algengara sé að
verða að fólk vilji losna við ganil-
ar silfurfyllingai- í tönnum og fá
hvftar fyllingar í staðinn. „Ef
silfurfyllingar em framarlega f
niunninum getur skinið í grátt
þegar fólk brosir, og þá vill það
gjarnan skipta silfrinu út fyi-ir
hvítt fyllingarefni," segir hann.
Tannréttingar meðai fullorð-
inna hafa einnig aukist jafnt og
þétt og segir Bjarni að svo virðist
sem menn séu farnir að átta sig á
þvf að tannréttingar eru ekki
bara fyrir unglinga. Aðspurður
hvort. þarna sé um að rœða fólk
sem sé með nijög skakkar temiur
segir hann svo vera en bætir því
við að f þeim hópi sé einnig fólk
sem eigi erfitt með tannhirðu
vegna þrengsta í tannröðinni.
„Þetta er yfirleitt fólk sem hefur
ekki farið í tannréttingar sem
táningar og hefur hummað það
af sér fram yfir þrítugsaldurinn.
Þá er það kannski komið með
meira auraráð og lætur eftir sér
að laga það við tennurnar sem
hefur farið f taugarnar á þeim
þangað til.“ Bjarni nefnir fleiri
dæmi um fegrunaraðgerðir
tannlækna sem færst hafl f vöxt
að undanfömu. Til að mynda sé
orðið æ algengara að fólk með
mjög viðgerðar framtennur láti
selja á þær postulínsskeljar. Til
þess að koma postulfninu fyrir er
tönnin slípuð, smíðuð á hana
postulínskróna sem sfðan er límd
á tönninaþannig að hún líti bet-
ur út. Þá segir Bjami nokkuð um
að fólk láti stækka tennur eða
breikka þær til dæmis f þeim til-
gangi að minnka svokallað
frekjuskarð. Þetta er gert með
því að bæta ákveðnu plastaefni
við tennurnar. „Á þennan hátt er
hægt að breyta forininu á tönn-
unum og loka skörðum,“ segir
liann. Að síðustu getur Bjarni
þess að aukning hafí orðið í þvf
að fólk láti setja nýjar tennur í
tannlaus skörð en það er gert
með því að smfða postulínsbrýr.
Einnig er í þeim aðgerðum orðið
algengara að sett sé rót. úr títan-
fummálmi f beiuið og smfðuð á
hana tönn eftir að hún hefúr gró-
ið föst við beinið.
varirnar til að gefa þeim meiri fyll-
ingu. Eins og áður segir eru karl-
menn í auknum mæli farnir að leita
til fegrunarskurðlækna þótt fjöldi
þeirra sé ekki nærri því eins mikill
og kvenna. Karlmennirnir sem fara
í fegrunaraðgerðir eru á öllum
aldri en flestir eru þeir þó að sögn
læknanna um eða yfir fimmtugt.
Þeir sem yngri eru sækja aðallega í
fitusog, einkum til að ná af sér
keppum á síðum, en þeir eldri vilja
helst láta draga úr pokum í kring-
um augun. Þá eru dæmi um að
eldri karlmenn fari í andlitslyft-
ingu.
Að sögn Sigurðar Þorvaldssonar
eru karlmenn þó feimnari við að
koma í fegrunaraðgerðir en konur.
„Þeir eiga það til að koma til mín
svolítið afsakandi og segja að kon-
an hafi endilega viljað þetta!“
Skurðaðgerðum fylgir
alltaf einhver áhætta
Flestar fegrunaraðgerðirnar sem
hér hafa verið nefndar eru gerðar
með skurðaðgerðum. Undantekn-
ingarnar eru aðgerðir til að draga
úr yfirborðshrukkum en við þær er
ýmist notast við leysitæki til lýta-
og fegrunaraðgerða eða þá efni, til
að mynda fjölsykursýrur, sem
sprautað er undir húðina. f flestum
aðgerðunum eru einstaklingarnar
svæfðir, svo sem í fitusogsaðgerð-
um, og geta þær viðamestu staðið
yfir í tvo til þrjá tíma að sögn Guð-
mundar M. Stefánssonar. Biðtími
eftir aðgerðum er misjafn og getur
verið frá nokkrum vikum upp í
nokkra mánuði.
Öllum skurðaðgerðum fylgir ein-
hver áhætta og sömu sögu má
segja um svæfingar. Þeim fylgir
ávallt örlítil áhætta að sögn lækna.
„Tvenns konar hætta fylgir ölium
skurðaðgerðum. Annars vegar
blæðingar og hins vegar sýkingar,"
segir Olafur Einarsson en hann
eins og aðrir lýtalæknar sem
Morgunblaðið ræddi við segir að
líkurnar á slíkum blæðingum eða
sýkingum í kjölfar aðgerða séu
ekki miklar. Þá bendir Sigurður
Þorvaldsson m.a. á að í fegrunarað-
gerðum sé ekki unnið nálægt þýð-
ingarmiklum líffærum í brjóstholi
eða kviðarholi mannsins. Hann ít-
rekar þó að öllum skurðaðgerðum
fylgi ávallt einhver áhætta og
bendir sömuleiðis á að það sé mis-
munandi hvernig sjúklingar koma
til með að gróa sára sinna.
Aðspurður segir Sigurður Þor-
valdsson að viðamesta fegrunarað-
gerðin sé andlitslyfting en í henni
er húðinni lyft báðum megin frá
eyrum og á henni strekkt en saum-
arnir síðan yfirleitt faldir í hár-
sverðinum, í kringum eyrun og aft-
ur í hnakka. „Brjóstastækkanir eru
einnig nokkuð stórar aðgerðir en
þó ekki eins stórar og andlitslyft-
ingar,“ segir hann en í brjósta-
stækkunum eru brjóstapúðar, yfir-
leitt silikonpúðar, settir í brjóstin.
Þegar Sigurður er á hinn bóginn
spurður um viðaminnstu fegrunar-
aðgerðina nefnir hann augnlokaað-
gerðina. „Það er tiltölulega lítil að-
gerð þótt hún sé tæknilega
krefjandi, einkum á neðri augnlok-
um,“ segir hann og bætir við að
árangurinn af slíkri aðgerð sé yfir-
leitt góður. „Skurðimir eru lítt
áberandi af því að þeir falla í
skugga og fellingar við augun.“
Bendir hann á að ekki þurfi að
svæfa sjúklinginn þegar augnloka-
aðgerð fer fram heldur sé nægilegt
að deyfa hann og gefa honum um
leið kvíðastillandi lyf.
Allar fegrunaraðgerðir fara fram
á einkastofum, eins og fyrr segir,
og eru sjúklingarnir yfirleitt sendir
beint heim eftir aðgerð. „Stærstu
aðgerðirnar eru yfirleitt gerðar
snemma að morgni og eftir að fólk
hefur sofið úr sér er það sótt og
keyrt heim,“ útskýrir Ólafur Ein-
arsson. Aðspurðir segja lýtalækn-
arnir að það sé mismunandi hvað
fólk sé fljótt að ná sér eftir fegrun-
araðgerð. Það fari að sjálfsögðu
eftir því hvaða aðgerð á í hlut en
einnig sé það einstaklingsbundið.
Sumir einstaklingar séu fljótari að
ná sér eftir aðgerð en aðrir. Ai-
mennt megi þó segja að það taki í
mesta lagi tvær til þrjár vikur að
ná sér að fullu eftir fegrunarað-
gerðir á borð við þær sem hér hafa
verið nefndar.
„Glóðarauga er helsta vandamál-
ið hjá því fólki sem hefur farið í
augnlokaaðgerðir,“ segir Sigurður
Þorvaldsson, þegar hann er beðinn
um að nefna dæmi, og bendir á að
erfitt sé að vita nákvæmlega fyrir-
fram hvað glóðarauga sé lengi að
fara. „Þessi hópur ætti þó að kom-
ast í vinnu eftir viku svo framar-
lega sem hann þarf ekki að mæta í
sjónvarpsviðtal.“ Spurður um ann-
að dæmi nefnir hann andlitslyfting-
ar og segir að eftir aðgerðina geti
stundum myndast smá bjúgur. Þeir
sem fara í slíkar aðgerðir ættu þó
að geta komist í vinnu eftir tíu til
fjórtán daga. Þá segir hann að þær
sem hafa farið í brjóstastækkanir
ættu að geta verið komnar í létt
skrifstofustörf eða í skóla eftir þrjá
til fjóra daga. Svipaða sögu er að
segja með þá sem hafa farið í fitu-
sog. Eftir aðgerðina, sem fer þann-
ig fram að fitan er soguð út með
sérstöku tæki, lítur út fyrir að við-
komandi hafi marið sig illa á því
svæði þar sem fitan var soguð út
og hann getur jafnframt fundið fyr-
ir tilfinningu sem líkist miklum
harðsperrum. Sá hinn sami ætti þó
að komast í vinnu eftir þrjá til sex
daga.
„I þessu sambandi er svolítið
gaman að geta þess að nú spyr fólk
sem ætlar í fegrunaraðgerð að því
hvenær það geti farið aftur í lík-
amsrækt og í vinnu en áður hafði
það frekar áhuga á því að vita hvað
það gæti fengið langt veikindafrí út
á aðgerðina," segir Sigurður og tel-
ur þetta jákvæða viðhorfsbreyt-
ingu.
Læknar mega ekki
auglýsa starfsemi sína
Þegar Sigurður er spurður að
því hvað fegrunaraðgerðir á borð
við þær sem hér hafa verið nefndar
dugi lengi segir hann að það sé ein-
staklingsbundið. „Ef við tökum
andlitslyftingu sem dæmi kemur
fyrir að maður geri hana aftur eftir
átta til tíu ár en sjaldgæfara er að
það þurfi að endurtaka augnlokaað-
gerðir. Shkar aðgerðir duga yfir-
leitt vel. Þó er þetta alltaf tengt
hrörnun líkamans. Hún er náttúru-
lega hraðari hjá því fólki sem er
eldra en það er sá hópur sem fer
gjarnan í andlitslyftingar." Inntur
eftir því hvort fitusogsaðgerðir séu
varanleg lausn bendir hann á að
fitni fólk aftur fitni líkaminn nátt-
úrulega líka á þeim stöðum þar
sem fitan var soguð burt. Fitu-
dreifingin verði þó jafnari um lík-
amann en setjist ekki eingöngu á
þá staði þar sem fitan hafði verið
soguð burt. Spurður um varanleika
brjóstastækkana segir hann að
brjóstapúðarnir eigi í sjálfu sér að
vera varanlegir. Líkaminn skynji
þó púðann alltaf sem aðskotahlut
og í tíu til fimmtán prósentum til-
fella geti hann myndað það mikinn
bandvef um púðann að brjóstið
verði óeðlilega stinnt eða sitji ekki
eðlilega.
Kostnaður við fegrunaraðgerðir
er mismunandi eftir aðgerðum en
eins og fyrr segir greiða sjúkra-
tryggingar ekki fyrir fegrunar-
skurðlækningar. Blaðamaður fór
ekki út í að bera saman verð milli
einstakra lækna en til að gefa les-
endum einhverja hugmynd um
hvað aðgerðir þær sem hér hafa
verið nefndar kosta má nefna að
brjóstastækkanir kosta eitthvað á
bilinu 150 til 180 þúsund, andlits-
lyfting kostar í kringum 100 þús-
und, þó meira ef hún er gerð í
svæfingu eða í kringum 150 þúsund
og fitusog getur kostað frá fimmtíu
þúsund krónum upp í yfir hundrað
þúsund krónur eftir því hvað að-
gerðin er umfangsmikil eða hvað
hún er gerð víða um líkamann.
Enginn ákveðinn verðlisti er í
gangi um slíkar fegrunaraðgerðir
enda er verðsamráð bannað með
lögum og á Islandi er læknum
sömuleiðis bannað, samkvæmt
læknalögum, að auglýsa starfsemi
sína nema með látlausum auglýs-
ingum í blöðum sem birta má í
mesta lagi þrisvar þegar hann hef-
ur störf eða breytingar verða á
starfsemi.