Morgunblaðið - 16.07.2000, Síða 28

Morgunblaðið - 16.07.2000, Síða 28
28 SUNNUDAGUR 16. JÚLÍ 2000 MORGUNBLAÐIÐ MORGUNBLAÐIÐ STOFNAÐ 1913 Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík. Framkvœmdastjóri: Hallgrímur B. Geirsson. Ritstjórar: Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. HORFUR í ALÞJÓÐLEGUM EFNAHAGSMÁLUM VÐ íslendingar eigum mikið undir þróun alþjóðlegra efna- hagsmála. Ef samdráttur verður í helztu viðskiptalöndum okk- ar getum við búizt við að hans gæti hér og stundum með mjög áþreifan- legum hætti. Með sama hætti kemur uppsveifla í efnahagsmálum um- heimsins okkur til góða. A undanförnum mánuðum hafa margir haft áhyggjur af því, að hið mikla hagvaxtarskeið í Bandaríkjun- um væri að renna sitt skeið á enda, að þar kæmi til harkalegs samdráttar og verðbólga mundi aukast á ný. Slík þróun í Bandaríkjunum mundi hafa neikvæð áhrif um allan heim. Nú virðist gæta meiri bjartsýni í umræðum um þessa þróun en áður. í forystugrein í brezka dagblaðinu Financial Times fyrir viku er lýst aukinni bjartsýni um að framvindan í Bandaríkjunum verði jákvæð. Ahyggjur manna hafa beinzt að því, að bandarískt efnahagslíf hafi ofhitn- að eins og það er kallað, verðbólgan mundi aukast, draga mundi úr trú manna á styrkleika dollarans og allt mundi þetta leiða til lækkunar á verði hlutabréfa. Financial Times segir að nú bendi allt til þess, að smátt og smátt dragi úr ofhitnun í bandaríska efnahags- kerfinu, vaxatahækkanir bandaríska seðlabankans séu byrjaðar að hafa tilætluð áhrif, minni eftirspurn sé eftir vinnuafli og allt veki þetta bjartsýni. Þá telur blaðið vonir standa til að efnahagslífið í Japan taki við sér á nýjan leik, mikill hagvöxtur sé í Suð- ur-Kóreu og Tælandi og gríðarleg aukning á útflutningi Kínverja. Áhyggjur af þróun efnahagsmála hér á Islandi hafa verið mjög svipað- ar því, sem einkennt hefur umræður í Bandaríkjunum. Eftir öran hagvöxt undanfarinna ára hefur spurning um ofhitnun íslenzks efnahagslífs verið ofarlega á blaði. Verðbólgan hefur farið vaxandi og raunar á það við í fleiri löndum í kringum okkar. Verð- bólgan á Irlandi er t.d. um 6% um þessar mundir. En með sama hætti og í Bandaríkj- unum eru vísbendingar um að hér sé að draga úr spennu. Fasteignavið- skipti eru minni en áður, dregið hef- ur úr bílasölu og vaxtastigið orðið svo hátt að það er nánast ótrúlegt annað en það verði til þess að draga úr um- svifum einstaklinga og fyrirtækja. Með þessu er ekki gert lítið úr þeim vandasömum viðfangsefnum, sem við stöndum frammi fyrir í efna- hagsstjórn okkar á næstu vikum og mánuðum en það má heldur ekki gera of mikið úr þeim. Við höfum langa reynslu af því hvað neikvæð þróun í alþjóðlegum viðskiptum getur haft mikil áhrif hér. Kreppan á seinni hluta Viðreisnar- áranna stafaði að hluta til af afla- bresti á síldveiðum og að takmörk- uðu leyti á þorskveiðum en að öðru leyti af miklu verðfalli á sjávarafurð- um okkar erlendis, sem endurspegl- aði samdrátt í efnahagslífi helztu við- skiptalanda okkar á þeim tíma. Gífurlegar olíuverðshækkanir tvisvar sinnum á áttunda áratugnum kyntu undir óðaverðbólguna með þeim hætti að nánast varð ekki við neitt ráðið. Sjö ára kreppa undir lok síðasta áratugar og fram yfir miðjan þennan áratug átti að hluta til rætur hér heima fyrir og þá ekki sízt vegna stórkostlegs niðurskurðar á þorsk- afla en að öðru leyti var ástæðan al- mennur samdráttur í efnahagslífi Vesturlanda. Efnahagsþróunin á Islandi hefur alltaf verið samspil innlendra þátta og alþjóðlegra. Jákvætt mat blaðs á borð við Financial Times á stöðu al- þjóðlegra efnahagsmála hlýtur því að ýta undir bjartsýni um, að okkur tak- ist að ráða við þau vandamál, sem að okkur snúa í efnahagsmálum um þessar mundir. í því felst ekki að við getum setið auðum höndum. Kröfur um aukinn samdrátt í opinberum framkvæmd- um hafa verið býsna háværar á und- anförnum mánuðum og að aðhald verði aukið í opinberum rekstri. Þá er ekki bara átt við ríkið heldur og ekki síður sveitarfélögin, sem vigta þungt. En jafnframt er ljóst að það tekur tíma þar til aðgerðir á borð við vaxta- hækkanir Seðlabankans hafa áhrif. Vaxandi afföll á húsbréfum endur- spegla auðvitað þær aðgerðir Seðla- bankans og eru líkleg til að leiða til þess að dragi úr sölu fasteigna og þar með byggingaframkvæmda, þegar til lengri tíma er litið. Þegar svo er komið, að vextir af yfirdráttarlánum eru farnir að nálgast 20% kemur að því að slíkt vaxtastig hefur áhrif. Þess vegna má gera ráð fyrir, að áhrif þessara aðgerða sjáist á næstu mánuðum. Forystugreinar Morgunblaðsins 14. júlí 1950: „Kröfumar um gjaldeyrisleyfi fyrir innflutn- ingi kartaflna, kjöts og smjörs ættu ekki að heyrast. I stað þeirra eiga að koma kröfur um það að framleiðsla landbúnaðarins verði aukin, að ræktunin verði aukin og vinnandi höndum fjölgað í sveitum landsins. Það er um þetta, sem kröf- umar eiga að hljóða, en ekki hitt, að þeim litla erlenda gjaldeyri, sem við nú öflum, verði varið til kaupa á vömm, sem við hæglega getum fram- leitt nægilegt af sjálfir. Ef þjóðinni hefur ekki ver- ið þetta ljóst áður, ætti hún að horfa örlitla stund á síðustu upplýsingar hagstofunnar um vöruskiptajöfnuðinn. Sam- kvæmt þeim nemur verðmæti útflutnings okkar 143 millj. kr. fyrri helming ársins, en innflutningsins 220 millj. kr. - Vöruskiptajöfnuðurinn er því óhagstæður um 77 millj. kr.“ 16. júlí 1960: „Nafnið John F. Kennedy er nú á allra vömm eftir flokksþing demókrata í Bandaríkjunum, sem haldið var í Kalifomíu. Þessi 43 ára gamli maður hefur unnið þann mikla pólitíska sigur að vera útnefndur sem forseta- efni flokks síns í kosningum þeim, sem fram fara í haust. Er ekki að furða, þótt athygli heimsins beinist nú að hon- um, því að sigurvonir demó- krata em taldar miklar og mundi þessi ungi maður þá verða mesti valdamaður helzta stórveldis verald- arinnar." SUNNUDAGUR 16. JÚLÍ 2000 29 REYKJAVÍKURBRÉF Sú skoðun nýtur mikils fylgis að 21. öldin verði öld erfðavísinda og líftækni. í seinni tíð hafa fá- ar fréttir vakið viðlíka athygli og sú, sem fór um heimsbyggð- ina í liðnum mánuði, þess efnis að lokið hefði verið við fmm- gerð að korti yfir erfðamengi mannsins. Telja margir að fengist hafi staðfest- ing þess að vænta megi stórkostlegra framfara á fjölmörgum sviðum mannlegrar þekkingar. Þessi bjartsýni á ekki síst við um læknisfræði. Vitað er að margir þeirra sjúkdóma, sem taldir era alvarlegastir allra, t.a.m. hjartveiki og krabbamein, em að einhverju leyti háðir erfðum. Er þá átt við að sökum meingens eða -gena kunni viðkomandi einstaklingur að vera í meiri hættu en ella að fá slíka sjúkdóma. Með því að greina viðkomandi gen kunna því að skapast nýir og áð- ur óþekktir möguleikar á vettvangi læknisfræði auk þess sem því er spáð að algjörrar byltingar sé að vænta á sviði lyfjaframleiðslu sökum nýrrar erfðafræðilegrar þekkingar. Ýmsum þykir nóg um þá yfirlýsingagleði, sem ríkir vegna þeirra nýju möguleika, er kunna að vera að skapast. Þekktir vísindamenn hafa á síð- ustu missemm séð ástæðu til að vara við óhóf- legri bjartsýni þótt framfarir á borð við kortlagn- ingu erfðamengisins gefi vissulega færi á mun víðtækari rannsóknum en áður hafi þekkst. Þótt flest bendi til þess að erfðir geti ráðið miklu um hvort tiltekinn einstaklingur taki ákveðinn sjúk- dóm beri einnig að hafa í huga að ýmsir ytri þætt- ir, umhverfi, lífshættir og jafnvel almenn lífsaf- staða sýnist einnig geta skipt sköpum i því viðfangi. Þótt reynslan kenni að mönnum hætti nokkuð til óhófs í yfirlýsingum sínum þegar réttnefndir stóratburðir verða er ljóst að gífurlegar breyt- ingar á sviði læknavísinda kunna að vera í vænd- um á næstu áratugum. Vera kann að ekki verði einungis unnt að lengja líf manna með nýjum lyfjum og læknisaðgerðum heldur kann einnig að vera að elliárin reynist mönnum yfir höfuð bæði auðveldari og innihaldsríkari. I byrjun þessa árs var skýrt frá því á þeim síðum Morgunblaðsins, sem fjalla um heilsu og læknisfræði, að land- læknir Bretlands, Pat Troop, hefði látið þau orð falla að börn, sem fæddust þessa dagana, gætu vænst þess að verða allt að 100 ára. I Bretlandi aukast nú lífslíkur manna um tvö ár á hverjum áratug en meðalaldur þar í landi hefur aukist um rúm 30 ár á öldinni, sem senn heyrir sögunni til. Vitanlega má heita sjálfsagt og eðlilegt að horft sé til framtíðar þegar sífellt berast fréttir af merkum rannsóknum á sviði erfðafræði og læknavísinda. Vafalaust telja foreldrar það mikil gleðitíðindi að börn þeirra geti jafnvel vænst lengri lífdaga en þekkst hafa hingað til í mann- kynssögunni. Hinu má þó ekki gleyma að hér er ekki einvörðungu um að ræða vangaveltur um það, sem framtíðin kann að bera í skauti sér, heldur þróun, framhald af réttnefndri byltingu, sem ef til vill verður talin sú áhrifamesta á þess- ari öld. Hér er átt við sífellt hækkandi aldur fólks í hinum þróuðu ríkjum Vesturlanda á 20. öld. Við hæfi er að huga að af- leiðingum þessarar bylt- ingar 20. aldarinnar þótt skiljanlegt megi teljast að framfaratrúin gagn- taki menn við slík tíma- mót. Hver verða áhrif þessara umskipta á líf ein- staklinga og á samfélagið í heild sinni? Hvernig munu ríki Vesturlanda bregðast við ef lífaldur manna tekur að lengjast vemlega á næstu ára- tugum sökum byltingarkenndra framfara í erfða- fræði og læknavísindum? Hvaða áhrif mun sú breytta aldurssamsetning, sem nú þegar ein- kennir flest vestræn ríki, hafa í för með sér á sviði efnahagsmála og öðram þeim, er ráða af- komu þjóðanna? Margir telja að í þessu efni standi ríki þau, sem þróuð teljast, frammi fyrir miklum vanda. Aldurssamsetning flestra vestrænna þjóða hefur tekið vemlegum breytingum á síðustu áratugum. Framfarir í læknavísindum, bætt heilsugæsla og menntun hafa ekki einungis orðið til þess að lengja meðalaldur fólks á Vesturlöndum heldur hafa þessar breytingar og fjölmargar aðrar á ýmsum sviðum samfélagsins gert að verkum að fæðingatíðni hefur viðast hvar farið ört minnk- andi. Er nú svo komið að einungis nokkur vest- ræn ríki njóta þeirrar fæðingatíðni, sem nauð- synleg er til að þjóðir nái að „viðhalda“ sér, þ.e. að hver kona fæði 2,1 lifandi börn inn í þennan heim. Því er eðlilega spurt hvemig íbúar Vestur- landa fái haldið sömu lífsgæðum þegar við blasi að sífellt færri haldi uppi bæði efnahags- og vel- ferðarkerfinu vegna breyttrar aldurssamsetn- Breytt aldurs- samsetning Laugardagur 15. júlí ingar viðkomandi þjóða. Þessarar umræðu gætir með einum eða öðmm hætti í velflestum þróuð- um ríkjum. Ýmsir ganga svo langt að spá því að þessi ríki þurfi að beita sér fyrir grundvallar- breytingum á sjálfri þjóðfélagsgerðinni auk þess sem vera kunni að þau muni neyðast til að taka við áður óþekktum fjölda útlendinga til að unnt reynist að halda hagkerfinu gangandi. Breyttri aldurssamsetningu kunni því einnig að fylgja breytt samsetning þjóðarinnar sjálfrar, ef svo má að orði komast, sem aftur kunni að geta af sér félagslega spennu og margvíslegan þjóðfélags- vanda. Þótt Bandaríkin, öflugasta hagkerfi heims, hafi náð stórkostlegum árangri með því að taka við innflytjendum frá flestum heimshornum sé ekki þar með sagt að hinar „gránandi þjóðir Evrópu“ geti gert slíkt hið sama, hvað þá að þær reynist öldungis tilbúnar til þess enda gæti þess víða að innflytjendur séu í litlum metum, svo ekki sé fastara að orði kveðið. Því hefur verið haldið fram að þá áherslu, sem Japanar hafa lagt á tæknivæðingu iðnframleiðslu á síðustu áratug- um, megi rekja til þess að stjómvöld viiji umfram allt forðast að þurfa að taka við erlendu vinnuafli. Ef til vill er hér of fast að orði kveðið, alltjent sýnist vart verjandi að saka alla japönsku þjóðina um meiri andúð á útlendingum en gengur 'og ger- ist. Japanar standa hins vegar frammi fyrir óhagstæðri þróun í aldurssamsetningu þjóðar- innar, sem kann að lokum að skila sér í skorti á vinnuafli á tilteknum sviðum. Hér tala tölumar sínu máli og raunar er Japan sérstaklega for- vitnilegt samféíág í þessu ljósi þar eð þar renna saman tæknihyggja og djúp virðing fyrir þjóð- legum hefðum. Arið 1925 eignuðust japanskar konur að meðaltali 5,1 börn og lífslíkur við fæð- ingu hljóðuðu upp á 45 ár. Nú er svo komið að lífslíkur beggja kynja í Japan em þær hæstu, sem þekkjast í heimi hér; japanskar konur verða meira að segja eldri en þær íslensku eða 83,35 ára að meðaltali á móti 81,19 árum. Fæðingatíðn- in hefur hins vegar hranið í Japan, árið 1989 mældist hún 1,57 lifandi böm á hverja konu og 1995 til 2000 var hún 1,4 böm. Því fer sem sagt fjarri að hver japönsk kona fæði þau 2,1 lifandi börn, sem nauðsynleg em til að „viðhalda þjóð- inni“. Þessar tölur era glögglega til marks um þær djúpstæðu breytingar, sem átt hafa sér stað í Japan á einungis fáeinum áratugum. Líkt og í öðmm þróuðum löndum hefur aukin hagsæld leitt til minnkandi fæðingatíðni en jafnframt hef- ur staða kvenna þar eystra gjörbreyst á undra- skömmum tíma. 1 Japan sem flestum vestrænum ríkjum hafna sífellt fleiri konur hefðbundnum kvennahlutverkum og afla sér menntunar til að taka þátt í atvinnulífinu í stað þess að vera bundnar yfir eiginmanni, bömum og búi. Þeir svartsýnustu hafa spáð því að Japanar geti engar vonir gert sér um að njóta áfram svipaðra lífs- gæða og nú, takist ekki að snúa þessari þróun við. Árið 2015 verði fjórði hver Japani eldri en 65 ára, sem verði hæsta hlutfall þessa aldurshóps í nokkm iðnríki. Þessari „óhagstæðu" aldurssam- setningu muni fylgja þvílíkt álag á skattkerfið að vafasamt verði að teljast að það fái staðið undir því. Sífellt færri skattborgarar muni þurfa að standa undir kostnaði vegna sífellt fleiri eftir- launaþega. Aukin skattheimta verði því óhjá- kvæmileg, sem aftur dragi kraftinn úr efnahags- lífinu, sem aftur muni þá skila minni hagvexti. Bent hefur verið á að lausnin blasi við hvað Japan varði því stjórnvöld geti einfaldlega ákveðið að taka við vinnuafli frá löndum á borð við Kóreu, Filippseyjar og Pakistan enda sækist árlega mik- ill fjöldi fólks frá þeim ríkjum eftir landvistarleyfi í Japan. Stjórnvöld í Japan hafa enga tilburði sýnt í þessa átt og algengt er að vísað sé til þess að landrými sé af svo skomum skammti þar eystra að ógerlegt sé að taka við fjölda innflytj- enda. I Kína hafa stjórnvöld markvisst reynt að draga úr fólksfjölgun en sú stefna kann að hafa í för með sér margvíslegan vanda á næstu ára- tugum. Nú gera spár ráð fyrir að árið 2025 verði Kínverjar eldri en sextugir jafnmargir og Evrópubúar á þessum aldri árið 2010. Gangi þessar spár eftir verða hið minnsta 300 milljónir ellilífeyrisþega í Kína eftir aðeins 25 ár. Enginn veit hvernig hagkerfið á að fá borið uppi svo mik- inn fjölda. I Evrópu hefur athygli manna einkum beinst að fjölmennasta ríkinu, Þýskalandi. Vand- inn, sem fylgir breyttri aldurssamsetningu, er hins vegar tekinn að gera vart við sig í flestum ríkjum álfunnar að Norðurlöndum, að mestu, undanskildum og Irlandi. Á Norðurlöndum hefur ástandið verið með nokkuð öðm móti, sem senni- lega má rekja til þróaðra velferðarkerfa, er gera fólki kleift að eignast börn á sama tíma og það tekur þátt í atvinnulífinu. Hins vegar hefur fæð- ingatíðni farið minnkandi á öllum Norðurlöndun- Morgunblaðið/Ómar um á síðustu ámm og er nú svo komið að íslensk- ar konur em þær einu í norðurálfu, sem uppfylla „þörfina“ fjrir 2,1 lifandi börn. íslendingar em ung þjóð og flest bendir til þess að aldurssam- setningin hér muni ekki skapa viðlíka vanda og flest ríki Evrópu þurfa að glíma við. Nefna má að gert er ráð fyrir því að Spánverjum fækki um eina miiljón á næstu 15 ámm. Bandaríkin em land innflytjenda en engu að síður telja ýmsir blikur á lofti þar vestra vegna breyttrar aldurssamsetningar þjóðarinnar. Fjöldi Bandaríkjamanna yfir 65 ára aldri tvö- faldaðist á áranum 1960 til 1990 og spár gera ráð fyrir að 52 milljónir manna verði á þessum aldri eftir 20 ár og rúmar 65 milljónir tíu áram síðar. í Bandaríkjunum hafa fræðimenn bent á að ævin- týralegur uppgangur í efnahagslífinu hafi eink- um komið til sökum þess að þjóðinni fjölgaði ört á árunum eftir síðari heimsstyrjöldina. Nú em ýmsir þeirrar hyggju að Bandaríkjamenn þurfi að opna land sitt á ný til að bæta upp þann sam- drátt sem orðið hafi í framboði á vinnuafli. Að auki óttast margir að erfiðlega gangi að uppfylla kröfur efnahagslífsins um menntun starfsfólks, einkum á sviði framleiðslu, tækni og vísinda. Best menntaði hluti vinnuaflsins, hvítir karl- menn, verði sífellt minna hlutfall þess fólks, sem kom nýtt inn á vinnumarkaðinn. Þetta komi til af því að Bandaríkin séu ekki einungis „að grána“ líkt og Evrópa heldur verði þau einnig sífellt „brúnni“ þar eð aðrir kynþættir séu frjósamari. Aukiðbil ínilli ríkra og fátækra Vart er unnt að skilja við þá þróun, sem hér hefur verið gerð stuttlega að umfjöllunarefni, án þess að minnast á hið gagn- stæða; mikla fjölgun fólks í svonefndum þróunarríkjum, sem verða mun til þess að auka enn bilið á milli ríkra og fá- tækra íbúa heimsbyggðarinnar. Talið er að rúm 90% fólksfjölgunar næstu 25 ára í heiminum öll- um muni eiga sér stað í þróunarlöndum. Ríki Vesturlanda munu ekki geta lokað augunum gagnvart þessari þróun. Nú þegar ber mjög á því að fólk, einkum frá Norður-Afríku en einnig löndunum sunnan Sahara, reyni að komast með ólöglegum hætti til Evrópu. Á Suður-Spáni er nú svo komið að reglulega rekur þar á fjörur lík fólks frá Marokkó, sem drakknað hefur við að freista þess að flýja fátæktina og skortinn í heimalandi sínu. Óhugnanlegar fréttir af smygli á fólki gerast sífellt tíðari og vitað er að glæpa- hringir gerast stöðugt umsvifameiri á þessu sviði. Þessi þróun mun ágerast á næstu áram og hennar kann að gæta víða í Evrópu þótt leiða megi líkur að því að vandinn verði mestur í suð- urhluta álfunnar sökum nálægðarinnar við Afríku. Ríki Evrópu munu sæta gífurlegum þrýstingi af þessum sökum. Þegar horft er til Norður-Afríku kemur eftir- farandi í ljós. Árið 1990 vora íbúar Alsír um 25 milljónir en gert er að ráð fyrir að sú tala tvöfald- ist fram til 2025. Gríðarlegri fólksfjölgun er spáð í Egyptalandi, þar munu að öllu óbreyttu búa tæplega 100 milljónir manna eftir 25 ár. íbúa- fjöldi Túnis tvöfaldaðist á áranum 1960 til 1990 og ekkert bendir til þess að breyting verði þar á. Engar líkur eru á því að hagkerfi þessara ná- grannaríkja Evrópu geti tekið við þessum gríðar- lega fjölda. í Afríku bendir allt til þess að íbúa- fjöldi álfunnar muni næstum þrefaldast á einungis þremur áratugum þannig að þar verði að finna um 1.600 milljónir manna árið 2025. í fjölmennasta ríkinu, Nígeríu, búa nú um 114 milljónir manna. Ibúarnir verða að öllum líkind- um komnir yfir 300 milljónir eftir 25 ár. Og fleiri tölur er ástæða til að nefna. Árið 1950 var íbúafjöldi Afríku helmingur þess, sem var að finna í Evrópu. Árið 1985 höfðu Afríkumenn náð Evrópubúum en þá bjuggu um 480 milljónir manna í hvorri álfunni. Spár gera ráð fyrir að Afríkumenn verði þrefalt fleiri en Evrópubúar árið 2025 eða um 1.600 milljónir gegn um 512 milljónum. Hið sama mun gerast í nágrenni Bandaríkj- anna, í Rómönsku-Amerfku. Arið 1960 bjuggu þar um 210 milljónir manna, sem var svipaður fjöldi og þá bjó í Bandaríkjunum og Kanada. Nú gera spár ráð fyrir því að um 335-340 milljónir manna komi til með að búa í Bandaríkjunum og Kanada árið 2025 en þá verður íbúatala Róm- önsku-Ameríku nálægt 760 milljónum. Rúm 80% þessa fjölda munu búa í risaborgum og þarf ekki mikið hugmyndaflug til að ímynda sér hvernig mannlífið verður þar. Vel kann að vera að hér hafi verið dregin upp heldur dökk mynd af þeirri þróun, sem fyrir- sjáanleg þykir bæði hvað varðar fólksfjölgun í þróunarlöndum og breytta aldurssamsetningu á Vesturlöndum. Vitanlega fær enginn litið svo á að breytt aldurssamsetning vestrænna þjóða sé Viðbrögð Vesturlanda óheillavænleg í sjálfri sér. Slíkri aldurssamsetn- ingu kunna t.a.m. að fylgja ýmsar jákvæðar þjóð- félagsbreytingar. Þá getur minna framboð á vinnuafli getið af sér aukna sjálfvirkni á flestum sviðum framleiðslu, líkt og gerst hefur t.d. í Jap- an. Aukinn fjöldi eldra fólks í tæknivæddum ríkj- um mun hins vegar kalla á breytingar, sem sum- ar hverjar, hið minnsta, kunna að reynast erfiðar. Enn er því í raun ósvarað hvernig færri skattborgarar eiga að fá haldið uppi sífellt dýrari velferðarkerfum, sem sífellt fleiri munu leita tíl. Vera kann að skortur verði á sérhæfðu vinnuafli í tilteknum ríkjum, sem kalli á veralegar breyting- ar í menntakerfínu. Líklegt virðist að víða þurfi að knýja fram grandvallarbreytingar á lífeyris- og eftirlaunakerfum. Skýr forgangsröðun í opin- beram útgjöldum verður óhjákvæmileg. Jafnframt munu hinar „gránandi" þjóðir Vest- urlanda standa frammi iyrir þeim þrýstingi, sem samfara verður mikilli fólksfjölgun og fátækt í þróunarríkjum þar sem hagkerfin munu í fæst- um tilfellum geta tryggt afkomu þessara ungu þjóða. Gera má ráð fyrir harðari pólitískum átök- um en áður hvað varðar stefnumótun í málefnum innflytjenda. Fari svo að tiltekin ríki ákveði að taka við auknum fjölda innflytjenda til að vega upp á móti samdrætti í vinnuafli er hætt við að því fylgi aukin þjóðfélagsleg spenna, ekki síst sökum þess að margir munu óttast að „þjóðin" fái ekki haldið velli. Líklegt má því telja að reynt verði að mæta þessum vanda á vettvangi ríkja- bandalaga á borð við Evrópusambandið í þeirri von að samræmd stefna aðildarríkja verði til þess að draga úr þeim þrýstingi, sem einstakar ríkis- stjómir munu sæta. Hugrenningar sem þessar gerast áleitnar þeg- ar framfaratrú aldamótanna verður jafn fyrir- ferðarmikil og raun ber vitni. Vesturlandabúar geta gert sér vonir um miklar breytingar vegna líftækni og erfðavísinda á næstu áratugum, sem hafa munu djúpstæð áhrif á flestum sviðum sam- félagsins. Jafnframt standa Vesturlandamenn frammi fyrir vanda, sem kann að hafa veraleg áhrif á efnahagslífið og snerta sumar forsendur þeirra þjóðfélaga, er þeir hafa byggt upp á und- anliðnum áratugum. Að auki mun sú aukna mis- skipting heimsins gæða, sem nú virðist fyrirsjá- anleg, kalla á viðbrögð af þeirra hálfu. Óhjákvæmilegt er að málefni þróunarríkja fái aukið vægi á Vesturlöndum á allra næstu áram. Lögmálið mun því haldast óbreytt þrátt fyrir framfarirnar stórbrotnu; ný þekking mun geta af sér ný úrlausnarefni. Því er eðlilega spurt hvernig íbúar Vest- urlanda fái haldið sömu lífsgæðum þegar við blasi að sí- fellt færri haidi uppi bæði efnahags- og velferðarkerfinu vegna breyttrar aldurssamsetningar viðkomandi þjóða. Þessarar umræðu gætir með einum eða öðrum hætti í velflestum þróuðum ríkjurn. Ymsir ganga svo langt að spá því að þessi ríki þurfí að beita sér fyrir grundvallar- breytingum á sjálfri þjóðfélagsgerðinni auk þess sem vera kunni að þau muni neyðast til að taka við áður óþekktum íjölda útlendinga til að unnt reynist að halda hagkerfinu gangandi. +

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.