Morgunblaðið - 01.08.2000, Blaðsíða 36

36 ÞRIÐJUDAGUR l.ÁGÚST 2000
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
„Ein fogur söngvísa“
Skálholt
TONLIST
Skálholtskirkja
SUMARTÓNLEIKAR
Hróðmar Ingi Sigiirbjörnsson:
Skálholtsmessa. Marta G. Hall-
dórsdóttir sópran, Finnur Bjarna-
son tenór, Benedikt Ingólfsson
bassi; CAPUT (Kolbeinn Bjarnason,
flauta; Eydís Franzdóttir, óbó; Ste-
fán Bernharðsson, horn; Freyr
Guðmundsson, trompet; Sigurður
Þorbergsson, básúna; Kjartan
Guðnason, slagverk; Guðrún Ósk-
arsdóttir, semball; Hildigunnur
Halldórsdóttir, fiðla; Stefán Öm
Arnarson, selló; Valdimar K. Sigur-
jónsson, kontrabassi).
Sljórnandi:
Gunnsteinn Ólafsson.
Laugardaginn 20. júlíkl. 15.
SKÁLHOLTSKIRKJA var þétt
setin sumarblíðan s.l. laugardag,
þegar messa staðartónskáldsins,
Hróðmars I. Sigurbjörnssonar, var
frumflutt. Það kom sér vel fyrir
verkið, því þó að kirkjan sé rómuð
fyrir hljómburð, á hún eins og
flestir salir sín takmörk, sem virð-
ast fólgin í því hvað sterkur lúðra-
blástur og pákusláttur geta hljóm-
að hvellt og
glymjandi, jafnvel
þótt hvert áheyr-
endasæti sé skipað.
En eins og mörgum
er kunnugt verður
aukahlutverk áheyr-
enda til að draga úr
ofhljómgun með
búkum sínum seint
ofmetið þegar svo
ber undir. Samt var á mörkum að
dygði til í þessu verki, sem á köfl-
um var furðuherskátt við Iúðra-
blástur og ketilbumbuslátt og hefði
í téðri ómvist komið betur út með
ögn varfærinni styrkbeitingu á
kraftmestu stöðum.
Messan var að formi til e.k. ein-
söngvarakantata án kórs, þar sem
auk hefðbundinna ordinarúm-
messuþátta var skeytt tónsetning
Hróðmars á „Ein fögur söngvísa"
úr sálmasafni frá 18. öld inn að
framan sem Intrioitus, innskoti úr
sekvensíu Ólafs helga í miðju, og
orkestrun tónskáldsins á „Beata
nobis gauidia" úr söngkveri Skál-
holtsskólapilta frá 1687 sem Epi-
logus í lokin. Auk þess var í stað
hefðbundna Credotextans (Symbol-
um Nicenum) tónsett latnesk þýð-
ing á trúarjátningarsálmi Lúthers,
„Vér allir trúum á einn Guð“ úr
fyrrgetnu kveri. Þannig átti verkið
að tvennu leyti sérstaka tilhöfðun
til kirkjustaðarins, auk þess sem
svo vildi til að frumflutninginn bar
einmitt upp á Ólafsvöku.
Það var ekki sízt tvennt sem
gladdi eyrað við þetta nýja verk
■Hróðmars. í fyrsta lagi að nútíma-
tónskáld skyldi leyfa sér, svo mað-
ur segi ekki „þora“, að viðhafa auð-
greinanlegan púlsrytma án þess að
leggjast í marflatan mínímalisma,
og svo hitt, hvað víða gætti velút-
færðs - og velheyranlegs - kontra-
punkts í raddfærslu, sem bar ekki
minna á fyrir skynjanlegan tónalan
grunn verksins, þrátt fyrir að öðru
leyti samtímalegan stíl. Þetta síð-
ara hefði að vísu stundum mátt
gera meira spennandi með meiri
dýnamík, sérstaklega niður á við,
enda verkuðu túttístaðir verksins í
heild nokkuð jafnsterkir, ekki sízt
hjá einsöngvurunum, sem hefur
kannski verið nokkuð órótt í nábýli
við þrjá glymjandi lúðra og páku-
sett. Samt hefði ekki sakað að laða
fram aðeins meiri dulúð, með veik-
um og jafnvel sléttum söng á köfl-
um, því Skálholtskirkjuskipið ber
slíkan flutningsmáta með afbrigð-
um vel.
Sem fyrr sagði virtist nokkuð
herskár andi víða svífa yfir kirkju-
verkinu, t.a.m. í inngangi Kyrie-
þáttarins sem e.t.v. vegna árþús-
undamóta kallaði fram með manni
mynd af efsta degi, áður en ró
færðist yfir þessa vanalega kyrr-
látu miskunnarbæn með hægt
bylgjandi þríundarhreyfingu í
strengjum og strokinni rörklukku.
Einnig kvað nokkuð að
fyrrgreindum vígahug í byrjun
Gloria á orðunum „qui tollis
peccata mundi, miserere nobis“ og
„tu solus Altissimus", en á móti
komu dansandi
léttir staðir eins
og „Laudamus
te“, sem var
ítrekaður aftar í
þættinum. Spurn-
ing er þó, hvort
brávallablærinn
hefði ekki um-
breytzt í glæsta
lofgjörð við aðeins
minni styrk.
Eftir frekar snöggan endi Glorí-
unnar og sembalmillispil hófu tenór
og bassi dúett í Lux illuxit úr
Ólafssekvensíu við beran sembal-
undirleik, sem einnig lauk með all-
skyndilegu niðurlagi. Tók þá við
Credo, er var borið uppi út í gegn
af hægum taktföstum púlsi sem
ásamt frumlegri hljómaframvindu í
blásurum gerði þáttinn í huga und-
irritaðs að sérlega eftirminnilegri
lýsingu á píslarsögunni, vandar-
höggunum og krossgöngunni, enda
þótt Lútherstextinn beindist minna
að henni en Níkeutextinn. Einnig
mátti heyra sérkennilega notkun á
marimbu sem undirstrikaði fyrr-
greindu áhrif með þungum takt-
föstum hljómum.
Drottni var sungin dansandi
dýrð í Sanctus með ríkulega
hemíóluðum 6/8 takti og hnígandi/
rísandi krómatísku stefi, þótt enn
heyrðist sums staðar eftirómur af
örlagahrynjandi Credoþáttarins
undir niðri. Glaðlegan hátíðarblæ
textans og tónlistarinnar hefði þó
kannski mátt undirstrika aðeins
betur í söngnum, sem hér (sem
raunar víðar) virtist í það drama-
tískasta. Niðurlag þáttarins var líkt
og hin tvö undangengnu allsnöggt,
en í þetta sinn meira afmarkað og
sannfærandi.
Agnus Dei þátturinn var allur á
íhugulum nótum, með líðandi miðl-
ungsstríðum hljómum og lýdísku-
leitu stefjafrumi er minnt gat á
upphaf ísland, farsælda frón. Eftir
dulúðugan pedalstað í seinni hluta
lauk þættinum með ítrekun sópr-
ans á inngangsorðunum við edens-
sælar hljómsveitarakkorður og
klukkuslátt. Lýríkin var sömuleiðis
ráðandi í Epilognum með sérlega
kliðmjúkri beitingu á tréblásurum
svo minnt gat á íslenzka náttúru-
fegurð í sól og blíðu; fyrst með ein-
söng sópransins, síðan í terzett.
Lauk þar með sérstæðu, vönduðu
og í flesta staði velheppnuðu
kirkjutónverki, sem vonandi á eftir
að rata á hljómdisk.
Gunnsteinn Ólafsson stýrði flutn-
ingnum af nákvæmu öryggi, og ein-
söngvararnir stóðu sig einnig af
mikilli prýði við oft furðugóðan
samhljóm þrátt fyrir allólíkan
raddblæ einstaklinga, þar sem
skær sópran Mörtu G. Halldórs-
dóttur átti kannski helzt til að
skera sig úr, enda var enginn alt til
að brúa á milli. Natin spilamennska
CAPUT-sveitarinnar kom að vanda
fáum hlustendum á óvart, en þó að
verkið hafi væntanlega verið sniðið
fyrir hljóðfæraskipun þá sem 1 boði
var, brygði fáum í brún ef bætt
yrði í strengjasveitina er til endan-
legrar upptöku kemur, enda stök
fiðla og selló ekki mikils megnug í
átökum við fimm blásara og slag-
verk.
Lagtá
brattann
J.S.Bach: Sellósvítur nr.3,4 & 5 í C,
Es & c, BWV 1009-11. Sigurður
Halldórsson, barokkselló.
Laugardaginn 29.júlí kl.17.
SVÍTUR Bachs fyrir selló án
undirleiks voru aftur á dagskrá í
Skálholti eftir tveggja vikna hlé á
seinni tónleikum síðastliðins laug-
ardags, þegar Sigurður Halldórs-
son innti aðra helmingsafborgun
sína af sex meistaraverkum hins
þáverandi hirðtónstjóra Leopolds
fursta í Köthen af hendi og gerðist
þar með að líkindum fyrstur ís-
lenzkra sellista til að ílytja þessi
öndvegisverk í heild á tvennum
tónleikum. í þetta sinn við kjörað-
stæður, þ.e.a.s. húlffulla kirkju og
hæfilegan loftraka fyrir girni-
strengi barokksellósins. Hitt er svo
annað mál, að erfitt er að ímynda
sér atvinnusellista barokktímans
fúlsa við beztu stálstrengjum okkar
tíma á kostnað frumstæðra girnis-
strengja, hefðu þeir verið tiltækir -
eða þá við gólfpinnanum. En ætli
verði ekki að treysta því að sellisti
dagsins hafi sjálfviljugur beygzt
undir þetta meinlæti, enda þótt
„upprunalegur" flutningur á forn-
hljóðfæri hafi lengst af verið kenni-
merki Sumartónleika í Skálholti.
Gegn rökum upprunaflutnings-
sinna mætti reyndar segja, að sér-
staklega sígildustu höfuðdjásn tón-
bókmenntanna verðskuldi ekkert
minna en beztu túlkun og hljóðfæri
sem völ er á á hverjum tíma, enda
fegurðargildi hverrar hlustenda-
kynslóðar við það miðuð. Hitt, að
reyna að nálgast meintan fyrir-
myndarhljóm sköpunartímans, á
vitaskuld einnig fullan rétt á sér -
a.m.k. svo lengi sem sú nálgun
verður ekki sú eina leyfilega. Því
færi svo (eins og blikur hafa verið á
lofti um með barokkflutning á síð-
ustu árum), er hætt við að lífsnauð-
synleg meðsköpun flytjandans
myndi stíflast og tónlistin verða að
dauðum safngrip. Enginn getur
þessutan útilokað hér og nú, að
upprunahyggja ofanverðrar 20. ald-
ar verði ekki eftir 50 ár talin álíka
brosleg hliðstæða við þá ofurróm-
antíseringu barokktónlistar sem
grasseraði 50-100 árum áður.
Flest bendir til að barokkhljóð-
færið bjóði upp á minna styrkleika-
svið en nútímasellóið, einkum í
stærri sölum, þar sem takmörk eru
fyrir því hvað veikari endi sviðsins
má fara niður án þess að týnast.
Alltjent virtist það koma fram af
túlkun Sigurðar, sem færðist sjald-
an mikið út fyrir p og f. Einnig
gætti áberandi fárra sforzandi-
áherzlunótna, sem að vísu vilja
kalla fram fleiri hljóð úr girnis-
strengjum en æskileg þykja. Fyrir
vikið verkaði dýnamísk mótun hans
heldur fölleit hjá því sem menn
eiga að venjast. Enn meir saknaði
maður þó ákveðnari styrkrisa á
upplögðum stöðum eins og á pedal-
köflum, sem hjá Bach eiu sam-
bærilegir við spennusafnandi
gorma í kyrrstöðu á undan orkulos-
un lagferlis eða módúlasjóna. En
vera má að upprunafræðingar hafi
viljað draga úr slíkri „rómantíser-
ingu“, enda stigbreytingar í styrk
hvergi merktar í barokknótum -
jafnvel þótt stígandi virðist nánast
innbyggð á fyrrgetnum augnablik-
um. Á hinn bóginn var bergmáls-
dýnamíkin öll á sínum stað, og
skrautnótunotkun Sigurðar var
smekkleg og sannfærandi, enda
hófstillt og einkum bundin við
kaflaendurtekningar.
C-dúr svítan var í heild fremur
dauf og enginn þáttur alveg laus
við óhöpp. Þó var gaman að nef-
kveðinni „sul ponticello“-litun Sig-
urðar á Bourrée II (e.k. „tríó“ við
Bourrée I), og góð danssveifla var í
lokagikknum, einkum í sekkjapípu-
pedölunum. Oðru máli gegndi með
seinni svíturnar tvær, sem leiknar
voru af áberandi meira öryggi. Eft-
ir höfugt prelúdíum komu tveir
þokkafullir þættir, allemande og
courante. Allemandan var örðulaus
en líka fremur litlaus. Bourrée-
þættirnir tókust einna bezt, mótað-
ir af skemmtilegri auvergneskri
huppadillu í I og fallega syngjandi
tvíröddun í II. Lokagikkurinn hefði
hins vegar náð meira flugi með
markvissari stórdýnamík.
Svíta nr. 5 í c-moll tókst líklega
allra bezt. Hún gerir ráð fyrir scor-
datura-stillingu efsta strengs úr a
niður á g vegna fjórhljómsgripa og
hefst á sérkennilega mælskum
„forleik innan forleiksins", sem Sig-
urður gerði mikið úr með drama-
tískum rúbatóum, áður en snerist
yfir í gigue-kenndan seinni hluta í
3/8 takti. Allemandan er mjög nið-
urskipt í rytma og erfitt að láta
sitja vel í púlsi, en tókst samt með
miklum ágætum. Courante-dansinn
var nokkru sundurlausari en hin
tregadjúpa Sarabanda, þar sem
margt er sagt með fáum nótum,
var hins vegar leikin með mikilli og
hrífandi tilfinningu. Gavotturnar I
& II voru glæsilega fluttar - II
m.a.s. í nákvæmlega sama tempói
og I þrátt fyrir síiðandi þríólu-
hlaup, enda algengara en hitt að
hægja þar á - og gikkurinn var
virkilega elegant, þó að vel hefði
mátt draga punkteruðu siciliana-
rytmíkina aðeins hvassar fram með
viðeigandi áherzlum hér og þar.
Fyrir bara fáeinum áratugum
hefði þótt meiraháttar afrek hjá ís-
lenzkum hljómlistarmanni að flytja
allar sellósvíturnar á tvennum tón-
leikum. Þegar við bætist takmörk-
uð sérreynsla á barokkhljóðfæri,
myndu sumir m.a.s. kalla atlögu
Sigurðar nánast fífldirfsku. Nú hef-
ur framboð ílytjenda stóraukizt og
gæðastaðallinn hækkað, en eftir
sem áður verður að teljast þrek-
virki í herlendum knéfiðluleik að ná
þessum áfanga, þó ekki hafi þar
allt vegið jafnþungt á metunum. En
sé miðað við það sem bezt tókst,
má engu að síður vænta góðra tíð-
inda úr næstu atrennu, gefist
spilaranum ráðrúm til að yfirfara
snögga bletti og melta betur þessi
miklu meistaraverk, sem flestum
endast til æviloka.
Ríkarður Ö. Pálsson
Jet flýgur
um loftin
blá
KVIK-
MYNDIR
S a in b í ó i ii \ I f a -
bakka, Kringlubíó
«g Nýja bíó
A k ii r e y r i
RÓMEÓ VERÐUR
AÐ DEYJA ★★
„Romeo Must Die“. Liksljóri:
Andrzej Bartowiak. Frameið-
andi: Joel Silver. Aðal-
hlutverk: Jet Li, Aaliyah, Del-
roy Lindo, Henry O, Russell
Wong, Isaiah Washington og
Anthony Anderson.
RÓMEÓ verður að deyja, eða
„Romeo Must Die“, er svona
gamaldags hefndartryllir eins
og við sáum í Hafnarbíói einu
sinni nema hann er það sem
kallast í daglegu tali miklu
flottari. Það eru sömu svipljótu
fantai-nir, sami vondi leikurinn,
sömu hasaratriðin með reglu-
legu millibili og sama hefndin;
einhver bölv. óþokki er drepinn
og bróðir hans leitar hefnda.
Það hefur nánast ekkert breyst
nema núna er skotið inn rönt-
genmynd um leið og sparkað er
í hausinn á óþokkanum svo við
getum séð með læknisfræði-
legri nákvæmni hvað gerist
þegar hann lyppast loksins nið-
ur dauður.
Og sparkatriðin eru miklum
mun flottari. Þegar Bruce Lee
varðist með höndum og fótum
hélt hann sig að mestu við jörð-
ina en í mynd eins og Rómeó
verður að deyja hefur aðalhetj-
an, sem stundar einhvers konar
fjölvarnaríþróttir, með furðu-
legum hætti sigrast á þyngdar-
lögmálinu og gerir kúnstir í
lausu lofti sem maður vanur
braggabíói hreinlega skilur
ekki. Þetta getur stafað af því
að framleiðandi myndarinnar
er Joel Silver sem einnig gerði
The Matrix og sparkhönnuður
myndarinnar er sá sami, Corey
Yuen. í „The Matrix“ svifu
menn um loftin eins og vera
vildi í einhverjum sýndarveru-
leika. I Rómeó-myndinni er
hins vegar byggt á raunveru-
leika, að maður telur, en þó eru
sparkatriðin ekki af þessum
heimi. Eftir á að hyggja hafa
þau kannski aldrei verið það.
Hins vegar er vondur leikur-
inn ekki ókunnugur og tilbún-
ingurinn í dramatíkinni sem
skotið er inn á milli hasaratrið-
anna skemmtilega gamalkunn-
ur. Jet Li er reyndar undan-
tekning. Hann er nýjasta
viðbótin í Hong Kong-samfé-
lagið sem smátt og smátt er að
myndast í Hollywood, hasar-
myndahetja úr hinu fjarlæga
austri sem kemur ágætlega út í
Hollywood - mynd af því að
leiknin liggur fyrst og fremst í
fótaburðinum. Aaliyah heitir
mótleikkona hans, er þá í hlut-
verki Júlíu (myndin mun
byggja að einhverju leyti á ást-
arsögunni miklu um Rómeó og
Júlíu), og hefði þurft á Iág-
marks leiðsögn að halda frá
hendi leikstjórans, Andrzej
Bartowiak, einkum þegar hún
tárfellir. Delroy Lindo er faðir
hennar og svolítið á skjön við
aðra, virðist telja sig staddan í
raunverulegri Shakespeare -
uppfærslu.
Að því slepptu hefur myndin
nokkurt afþreyingargildi og
virðist sameina austrið og
vestrið í B-myndagerð.
Arnaldur Indriðason