Morgunblaðið - 03.08.2000, Blaðsíða 18

18 FIMMTUDAGUR 3. ÁGÚST 2000
FRETTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Sextíu og fímm nauðgunarkærur voru lagðar fram um allt land á síðasta ári
R
ÚMLEGA eitt hundrað
og tíu þolendur nauðg-
unar leituðu á síðasta
ári til neyðarmóttöku
fyrir þolendur kynferð-
islegs ofbeldis á Landspítalanum í
Fossvogi í Reykjavík annars vegar og
á Fjórðungssjúkrahúsinu á Akureyri
hins vegar. Þar af leituðu rúmlega eitt
hundrað til neyðarmóttökunnar í
Reykjavík en rúmlega tíu til neyðar-
móttökunnar á Akureyri. Flest fóm-
arlambanna voru konur á aldrinum
sextán til 22 ára eða nálægt sjötíu
prósent.Yngst þeirra sem leitað hefur
til neyðarmóttökunnar í Reykjavík
frá því hún var stofnuð fyrir sex árum
vai- tólf ára og sú elsta 78 ára. Flestar
nauðgananna fóru fram yfir sumar-
mánuðina.
Samtals 65 nauðgunarkærur, nær
allar frá konum, voru lagðar fram til
lögreglunnar á síðasta ári samkvæmt
upplýsingum frá embætti Ríkislög-
reglustjóra. Meirihuti kæranna var
lagður fram til Lögreglunnar í
Reykjavík en í því umdæmi voru
flestar nauðganimar framdar. Sé
miðað við þann fjölda sem leitar til
neyðarmóttöku fyrir þolendur kyn-
ferðisbrota og þann fjölda sem leggur
fram nauðgunarkæru má leiða líkum
að því að tæplega sextíu prósent fóm-
arlamba nauðgunar leggi fram kæra í
kjölfar ofbeldisins. Lítill hluti þeirra
kæra leiðir til opinberrar málshöfðun-
ar á hendur meintum geranda. Tölur
frá embætti Ríldssaksóknara bera
þess vitni. Á síðasta ári vora lagðar
fram fimm ákærur á hendur meintum
brotamönnum nauðgunar. Fjórar
þehra leiddu til sakfellingar en ein
þeirra til sýknu.
Löggjafinn gerir greinarmun á
þeim kynferðisbrotum sem almenn-
ingur í daglegu tali flokkar undir
nauðgun. Kynferðisbrot löggjafans
era því kölluð nauðgun annars vegar
og misneyting hins vegar. Nauðgun
er lögum samkvæmt það þegar mað-
ur með ofbeldi eða hótun um ofbeldi
þröngvar öðram manni til holdlegs
samræðis eða annarra kynferðismaka
en misneyting er það þegar einstak-
lingur notfærir sér geðveiki eða aðra
andlega annmarka manns til þess að
hafa við hann samræði eða önnur
kynferðismök eða þá að þannig er
ástatt um þolandann að hann að öðra
leyti getur ekki spornað við verknað-
inum eða skilið þýðingu hans. Sam-
kvæmt þessu fellur því það undir mis-
neytingu til dæmis þegar
einstaklingur hefur holdlegt samræði
við það drakkna manneskju að hún
getur ekki spomað við eða gefið sam-
þykki sitt. Greinarmunur löggjafans á
þessum tveimur kynferðisbrotum
kemur einkum fram þegar ákveða ber
refsingu en í skaðabótalögum er
kveðið á um að sá sem fremur nauðg-
un skuli sæta fangelsi ekki skemur en
eitt ár og allt að sextán ________
áram en sá sem frem-
ur misneytingu skuli
sæta fangelsi allt að
sexárum.
Flestir þeirra sem
Morgunblaðið ræddi
við í tengslum við þessa grein gera þó
ekki greinarmun á nauðgun annars
vegar og misneytingu hins vegar
heldur láta orðið nauðgun ná yfir
bæði tilvikin. Það sama verður gert í
þessari grein. í upplýsingabæklingi
frá Stígamótum, sem ber yfirskriftina
Nei þýðir nei, segir m.a.: „Það er
nauðgun ef einhver hefur við þig sam-
farir þótt þú viljir það ekld og hafir
sagt nei. Það er líka nauðgun ef ein-
hver hefur við þig samfarir og þú hef-
ur drakldð það mikið að þú getur ekld
gefið samþykki þitt.“ Díana Sigurðar-
dóttir, starfsmaður Stígamóta, segir
ennfremur að stúlkur og konur eigi
alltaf rétt á því að segja nei við sam-
förum, jafnvel þótt þær séu komnar
upp i rúm eða byrjaðar að hafa sam-
ræði við mótaðilann. „Þær eiga alltaf
að geta sagt nei. Sé það ekki virt kall-
ast það nauðgun."
Gerendur í nauðgunarmálum era
oftast vinir eða kunningjar þolend-
anna samkvæmt upplýsingum frá
Stígamótum og neyðarmóttöku iyrir
þolendur kynferðislegs ofbeldis í
Reylqavík. Svo dæmi sé nefnt þá leit-
uðu 62 einstaklingar, flest konur, sér
aðstoðar Stígamóta á síðasta ári
Flestar nauðg-
anir á sumrin
Yfír eitt hundrað manns hafa leitað til neyðarmóttöku fyrir þolend-
ur kynferðisbrota á ári á síðustu þremur árum. Flestir sem þangað
leita eru stúlkur á aldrinum sextán til 22 ára. Arna Schram fjallar
um nauðganir í þessari grein og þrjár ungar stúlkur, sem hefur
verið nauðgað, seg;]'a frá sárri reynslu sinni og þeim afleiðinfflim
sem slíkum glæpum fylgir.
Gerendur í nauðg-
unarmálum eru oft-
ast vinir eða kunn-
ingjar þolendanna
vegna nauðgunar og afleiðinga þeirra.
Rúmlega 66% gerenda í þeim málum
var vinur eða kunningi. I 23% tilvika
var gerandinn ókunnugur, í 9,5% til-
vika var hann maki en í 1,4% tilvika
var gerandinn giftur inn í fjölskyld-
una. Þá kemur fram samkvæmt upp-
lýsingum frá þessum aðilum að of-
beldið eigi sér oftast stað heima hjá
geranda og því næst heima hjá þol-
anda. Einnig era dæmi um að glæpur-
inn eigi sér stað í bifreiðum, á
skemmtistöðum, í tjaldi eða í húsa-
sundum. Eyrún Jónsdóttir, umsjón-
arhjúkrunarfræðingur neyðarmót-
tökunnar í Fossvoginum, heldur því
m.a. fram að æ fleiri dæmi séu um að
nauðganir fari fram í fáfórnum húsa-
sundum í miðbæ Reykjavíkur. Enn
fremur segir hún aukningu í því að
gerendur séu fleiri en einn en að í slík-
um tilfellum eigi glæpurinn sér oftast
stað í heimahúsi þar sem gleðskapur
hafi farið fram fyrr um kvöldið.
Að sögn Eyrúnar koma fómarlömb
nauðgunar til neyðarmóttökunnar all-
an ársins hring en þó er meira um
slíkar komui- á sumrin. „Svo virðist
sem meira sé um nauðganir yfir sum-
armánuðina. Einkum á vorin og
haustin eða í kringum þann tíma sem
skólar slíta starfi eða era að hefja
starf.“ Þá segir hún að nauðganir séu
gjaman tengdar skemmtunum og
áfengisneyslu. ,Á sumrin fer fólk
meira út á lífið og á það þá til að
drekka ótæpilega og lenda þar með í
aðstæðum sem það ræður ekki við,“
útskýrir hún. Eyrún tekur fram sem
og fleiri þeir sem Morgunblaðið
ræddi við að ekki sé endilega meira
um nauðganir í kringum verslunar-
mannahelgi en aðrar helgar sumars-
ins eða ársins.
Díana Sigurðardóttir, starfskona
___________ Stígamóta, segir að til
Stígamóta komi alltaf
af og til konur sem
hafa grun um að þeim
hafi verið nauðgað eft-
ir að hafa verið byrlað
ólyfjan. Dæmi séu um
að konur hafi vaknað við skelfilegar
aðstæður til dæmis í húsasundum
með öll merid þess að þeim hafi verið
nauðgað en það síðasta sem þær muni
fyrir þann tíma sé þegar þær skildu
glasið sitt eftir á skemmtistað eða að
þeim hafi verið boðið upp á drykk.
Eyrún hefúr sömu sögu að segja.
Fómarlömb nauðgunar hafi komið til
neyðarmóttökunnar sem telja að þau
hafi ekki dáið áfengisdauða heldur
verið byrlað lyf. Hún segir þó að hing-
að til hafi ekki tekist að færa sönnur á
slíkar frásagnir þar sem fómarlömbin
hafi komið of seint til neyðarmóttök-
unnar til þess að hægt sé að mæla
hugsanleg lyf í blóðinu. „Það er því
mikilvægt að þolandi kynferðisofbeld-
is komi sem allra fyrst á neyðarmót-
tökuna hafi hann gran um að hafa
verið byrlað lyf.“
Toppurinn á ísjakanum?
Þolendum kynferðisbrota er bent á
að hafa samband við neyðarmóttöku
vegna kynferðislegs ofbeldis í
Reykjavík eða á Akureyri strax eftir
að ofbeldið hefur átt sér stað. Þeir
sem til þekkja telja þó að margir þol-
endanna leiti sér ekki hjálpar strax,
sumir ekki fyrr en mörgum áram
seinna og enn aðrir því miður aldrei.
„Okkar tilfinning er að þeir sem hing-
að leita séu aðeins toppurinn á ísjak-
anum,“ segir Bima Sigurbjöms-
dóttir, deildarstjóri slysa- og
bráðamóttöku hjá Fjórðungssjúkra-
húsinu á Akureyri en þar er eins og
komið hefur fram starfrækt neyðar-
móttaka fyrir þolendur kynferðislegs
ofbeldis. Stígamótakonur hafa líka
bent á að til þeirra leiti þolendur yfir-
leitt ekki fyrr en ofbeldið sem þær
hafi orðið fyifr sé farið að trufla dag-
legt líf þeirra verulega frá því sem var
og að margir þolendanna komi ekki
fyrr en áratug eftir að ofbeldið hafi átt
sérstað.
Á neyðarmóttöku fyrir þolendur
kynferðislegs ofbeldis er þolendum
m.a. boðið að fara í almenna læknis-
skoðun m.a. vegna sýkingarhættu en
einnig fer þar fram réttarlæknis-
fræðileg skoðun.„Við höfum fengið
hingað konur og karla sem eru mjög
illa leikin,“ útskýrir Eyrún en bætir
því við að sem betur fer sé það al-
gengara að áverkar séu minni háttai'.
Kannski marblettir eða skrámur sem
þó geti sagt heilmikið um atburðinn.
Þess vegna m.a. þyki nauðsynlegt að
réttarlæknisfræðileg skoðun fari
fram. Eyrún tekur þó fram í þessu
sambandi að áverkar séu oft minni en
tilefni er til vegna þess að þolendur
hafi oft metið það svo að ekki borgaði
sig að veita neina mótstöðu. „Margar
meta það þannig að ef þær myndu
veita mótspymu yrði farið enn verr
með þær og aðrar tala um að þær
hreinlega lamist af skelfingu."
Innt eftir afleiðingum nauðgunar
segir Díana Sigurðardóttir starfs-
kona Stígamóta að slíkt ofbeldi geti
haft djúpstæð áhrif á líf þess sem fyr-
ir því verður. í upplýsingabæklingi
frá Stígamótum segir m.a.: „Þolendur
nauðgunar lýsa henni sem því versta
og alvarlegasta sem fyrir þá hefur
komið. Fyrstu viðbrögðin við nauðg-
un geta verið breytileg. Margar stúlk-
ur eða konur lýsa þeim sem tilfinn-
ingalegum doða, sumar verða ofsa
hræddar, aðrar sýnast afar rólegar og
yfirvegaðar á yfirborðinu og enn aðr-
ar missa alla stjóm á tilfinningum sín-
um. “ Síðan er því bætt við að það séu
ekki til nein rétt viðbrögð við nauðg-
un. Þau séu með ýmsum hætti eins og
að ofan greinir.
Eyrún Jónsdóttir segir enn fremur
aðspurð að líkamlegir kvillar fylgi oft
fyrstu dagana á eftir, eins og reyndar
eigi við um önnur áföll, til að mynda
höfuðverkur, hraður hjartsláttur og
kviðverkir. „Þá ftnnst mörgum þol-
endum sem þær séu óhreinar og fara
því oft í bað.“ Hún vekur þó athygli á
nauðsyn þess að fómarlamb nauðg-
unar fari ekki í bað eftir ofbeldið fyrr
en skoðun hjá réttarlækni hafi átt sér
stað vegna þess að með því væri hægt
að eyða hugsanlegum sönnunargögn-
um. Af sömu ástæðu eigi ekki að
henda eða þvo fötum sem fómarlamb-
ið var í þegar ofbeldið átti sér stað.
Sumar ná sér aldrei að fullu
í ársskýrslu Stígamóta fyrir árið
1999 segir að meðal erfiðustu afleið-
inga kynferðislegs ofbeldis sé sektar-
kennd, skömm, léleg sjálfsmynd, dep-
urð, þunglyndi og erfiðleikar í kynlífi
sem og við að mynda náin tengsl.
Díana bendir á í þessu sambandi að
sumar konur nái sér aldrei að fúllu
eftir að hafa verið beittar kynferðis-
legu ofbeldi en margar hveijar læri
þó að lifa með því að þetta hafi átt sér
stað. Innt eftir því hvemig þolendur
geti unnið sig í gegnum slíka reynslu
segir Eyrún mikilvægt að þolendur
geti talað um atburðinn við fjölskyld-
una eða náinn vin, en einnig bendir
hún þeim á að leita sér aðstoðar fag-
manna.
Þegar rætt er um afleiðingar
nauðgunar bendir Eyrún á að mjög
margir þolendur lendi í þeirri gryfj'u
að kenna sjálfiim sér um það að
verknaðurinn skyldi hafa átt sér stað.
Sú sjálfsásökun sé reyndar tengd
þeirri goðsögn og þeim fordómum í
rauninni að konur bjóði margar
hveijar upp á nauðgun með ákveðinni
hegðun. „Margir spyija hvað fórnar-
lambið hafi eiginlega verið að gera
með þessum manni, afhveiju hún hafi
verið svona klædd og af hveiju hún