Morgunblaðið - 03.08.2000, Blaðsíða 36

36 FIMMTUDAGUR 3. ÁGÚST 2000
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Að koma á
TOJVLIST
Iðnó
FRAMTÍÐ ARTÓNLEIKAR
Tónskálda- og hljómlistarmanna-
hópurinn „Atonal Future“. Hlynur
Aðils Vilmarsson: Grindverk;
Maxbox. Daníel Brynjar Franzson:
Oiseaux Exotiques de Reykjavík.
Arnar Bjarnason: Divertimento.
Kolbeinn Einarsson: Nine. Áki Ás-
geirsson: Pesci d’inferno. Gunnar
Andreas Kristinsson: Bitonai Past.
Áki Ásgeirsson, trompet, plötuspil-
ari, rafsuðutæki, slagverk; Berg-
lind M. Tómasdóttir, þverflauta,
piccoloflauta, altflauta; Gunnar A.
Kristinsson, píanó, hljóðgervill;
Hlynur A. Vilmarsson, pianó, slag-
verk, horvél, útvarpstæki; Ingólfur
Vilhjálmsson, klarínett, bassaklar-
ínett, Es-klarínett; Kristín María
Gunnarsdóttir, klarínett, bassa-
klarínett; Snorri Heimisson, fagott,
slagverk. Kvikmyndagerð: Mold-
varpan (Erpur Sigurðarson, Sig-
urður H. Magnússon, Starkaður
Barkarson og Valur Brynjar An-
tonsson). Þriðjudaginn 1. ágúst kl.
20:30.
HVORT framtíðin, eða nánar til-
tekið músík hennar, verður „atón-
öl“, veit hún aðeins sjálf. Og meðan
prentuð stefnuyfirlýsing er enn
ókomin (komi hún þá nokkurn
tíma) frá íslenzka hljómlistar-
mannahópnum sem nefnir sig svo
alþjóðlega „Atonal Future", er óm-
ögulegt að vita hvort nafngiftin
lýsir bjartsýni, svartsýni eða
gálgahúmor aðstandenda gagnvart
„Zukunftsmusik" 21. aldar. Og
hvort hún að mati hópsins verður
tónlist, hljóðlist eða eitthvað allt
annað.
Að fengnum þriðja ársskammti
þeirra Framtíðartónleysingja í
Iðnó á þriðjudagskvöldið var hall-
ast ég að gálgahúmornum. A.m.k.
var sem fyrr brugðið á glens annað
slagið og skipzt á gamni og alvöru.
Og enn og aftur var fullt hús.
Enda hæfileiki hópsins til að taka
sig mátulega alvarlega - án þess
þó að slaka á flutningsgæðum -
greinilega eitthvað sem höfðar til
áheyrenda, ekki sízt í yngri kantin-
um. Eftir flestu að dæma hafa níu-
menningarnir ungu rambað á gjöf-
ula formúlu með því að blanda
saman akademískri framsækni,
áhrifum frá hrynbundinni dægur-
músík og tónleikhúsgjörningum og
tengja á milli með stuttum en
skondnum myndbandsinnskotum.
Formúlu sem vonandi fær að
þróast áfram, svo ferskleikinn
haldi fullum blóma.
Listin að koma á óvart er nefni-
lega afstæð - enda fátt hvimleiðara
en tónlist sem gerir út á hið
óvænta of lengi í senn. Þrátt fyrir
áratuga reynslu framsækinnar tón-
sköpunar af áreitisfræði (eða
hvernig sem ber að íslenzka „infor-
mation theory"), hefur enn ekki
tekizt að finna algilda formúlu fyr-
ir óvæntleikanum, og þaðan af síð-
ur hvernig halda skal óskiptri at-
hygli hlustandans. Þar skilur
líklega á milli vísinda og listar. Að
ekki sé talað um fyndni, sem í list
hins skipulagða tíma hittir gjarnan
snarpast þegar minnst varir og
endist í öfugu hlutfalli við gróf-
leika.
Ágætt dæmi um þetta var upp-
hafsatriði tónleikanna, rafverkið
„Grindverk" eftir Hlyn Aðils Vil-
marsson. Orgía af skruðningum og
talsslítrum á dávænum hljóðstyrk,
sem hristi duglega upp í myrklögð-
um salnum, en þekkti samt sinn
vitjunartíma - ca. 1 mínútu - og
lauk áður en hláturslost hlustenda
náði að umturnast í réttláta reiði.
Næstur til að sletta úr klaufum var
Davíð Brynjar Franzson með verki
sem bar hið framandlega klingj-
andi heiti „Oiseaux Exotiques de
Reykjavík“ fyrir piccolo- og alt-
flautu, B-, Es- og bassaklarínett,
píanó, fagott og trompet. Hvort
með suðrænum farfuglum var átt
við hið gamelan-kennda upphaf
verksins skal ósagt. Öllu heima-
vanari stefhrif fólust m.a. í barns-
legum lagabrotum og hrynmynztr-
um sem hljómuðu líkt og
söngglefsur úr leikskóla, þ.á m. eitt
er minnti sláandi á Orff-staðinn
„Manda liet, manda liet, min
Geselle chumet niet!“ í þessu hálf-
káótísk-dadaísku samhengi var
óneitanlega fyndið að heyra líka
klassískar tilvitnanaslettur eins og
upphaf 40. sinfóníu Mozarts eða
menúett Önnu Magdalenu, og vera
má að enn fleiri „exótískir" fuglar
hafi blakað vængjum í þessu held-
ur sundurlausa en víða spaugilega
verki.
Tónfall varð snemma í þriðja at-
riðinu, þegar flautuleikaranum
Morgunblaðið/Atli Vigfússon
Finnski karlakórinn Laulu Sepot.
"ww** •'■gif•._v L—-. v
Finnskur karlakór
í Þingeyjarsýslum
Laxamýri. Morgunblaðið.
NÝLEGA var karlakúrinn Laulu
Sepot frá Mántyharju í Finnlandi á
ferð um Þingeyjarsýslur. Karlakór-
inn Hreimur bauð til múttöku í
Ýdölum með veisluhöldum og þar
sungu Finnarnir m.a. lög eftir Ma-
deoja, Sibelius og Puhakka, sem cr
einn kúrfélaga. Auk þessa sungu
þeir eitt. lag á íslensku, Blástjörn-
urnar, sem þeir höfðu undirbúið
fyrir komuna til Islands. Jún Ásgeir
í Aðaldal hafði sent þeim textann á
spúlu svo þeir gætu æft sig og vakti
athygli hve vel þeim túkst til við
sönginn.
Kúrfélagar ferðuðuðst um báðar
Þingeyjarsýslur og túku m.a. lagið í
Ásbyrgi undir berum himni og varð
þeim að orði að þar væru þeir
komnir í heimsins besta túnleikasal.
óvart
duttu nótur af stóli, en í næstu at-
rennu Divertimentós Arnars
Bjarnasonar fyrir piccolo, B-/Es-
klarínett, fagott og trompet gekk
allt að óskum. Kvartettinn var
framan af mótaður af smáþagna-
skotinni staccato-áferð, er smám
saman varð meira líðandi, unz
leiddi aftur í rithátt upphafsins
undir lokin. Verkið var allheilstæð-
ara á svip en hin tvö fyrri og gerði
glettilegar kröfur til samtaka
spilamennsku, sem flytjendur
stóðu vel undir með aðdáunar-
verðri hrynskerpu.
Blásarakvintettinn „Nine“ fyrir
flautu, klarínett, bassaklar., fagott
og trompet eftir Kolbein Einars-
son var líklega burðugasta tónverk
kvöldsins, þrátt fyrir nokkra fram-
úrstefnueffekta eins og klappa-
skrölt og tvíhljómablástur („multi-
phonics"), og bar m.a. vott um
fágað skynbragð á klasahljóma-
beitingu og vandaðri raddfærslu.
Framvindan var skýr, hvert leiddi
eðlilega af öðru, og endaði myndaði
fallegt bogaform með klappaskrölti
upphafsins í niðurlagi í glimrandi
túlkun þeirra fimmmenninga.
Að undangengnu videó-innskoti
um matreiðslu fiskisúpu var frap-
reitt uppákomuverk eftir Áka Ás-
geirsson, „Pesci d’inferno" eða
Helfiskar, fyrir fagott, tvö klarín-
ett, rafsuðutæki, plötuspilara, út-
varpstæki, borvél og slagverk.
Þessi skringilega „áhöfn“ efldi
óhjákvæmilega væntingar tónleika-
gesta um meiriháttar sprell, og
ekki síður eftir að hafa verið kynnt
sérstaklega áður í sjónvarpsfrétt-
um. En þótt kakófónían vissulega
kallaði fram brosviprur á stangli,
hefði oft mátt ná fram verulega
meiri áhrifum með skýrari notkun
utangarðshljóðfæranna, bæði hlu-
strænt og sjónrænt - t.a.m. með
afmarkaðri kaflaskiptum og antí-
fónískum meðulum í anda spurn-
inga og svara, í stað yfirgnæfandi
túttí-áferðar eins og hér var gert.
Minnisstæðust í „Bitonal past“
fyrir flautu, 2 klarínett og fagott
eftir Gunnar Andreas Kristinsson
var flíkun Liljulagsins forna, fyrst
í flautu, síðan í þríundum með
klarínett, við þrárytmískan pedal
fagottsins. Þrátt fyrir fleiri aftur-
hverf atriði eins og fúgatókafla var
þó einnig brugðið á leik með ýmist
grótesku eða dadaísku tónmáli, og
hélt verkið þokkálega athygli, þó
að heildarsvipurinn væri nokkuð
rysjóttur.
Síðast á skrá var „Maxbox" eftir
Hlyn Aðils fyrir C-/G-/piccolo-
flautu, bassaklarínett, trompet,
píanó, hljóðgervil og slagverk.
Eins og undirtitillinn „Fll, F7,
F12 og F5“ bar með sér var stykk-
ið í 4 þáttum. Sá fyrsti var í e.k.
mínímalískum framúrstefnurokk-
stíl með veikróma liggjandi klasa-
hljóma inn á milli, F7 sló á arab-
ískulega dulúðarstrengi með
,jungle“-djassívafi, F12 lét gamm-
inn geisa á 4 tóna örstefi með tré-
blakkaundirslætti, og í F5 sveif
meistari Weill yfir frumskógar-
vötnum með sköruðum þrástefjum
og bullandi krossrytmum í allvel-
heppnaðri samsuðu.
Dagskráin í Iðnó var fjölbreytt
og vel upp byggð, enda ekki á
áheyrendum að sjá að neinum
hefði leiðzt. Öðru nær. Atonal Fut-
ure uppskar dúndrandi og stapp-
andi undirtektir að leikslokum af
þeirri gráðu sem sjaldan heyrist
þegar flaggskip þjóðartónskútunn-
ar vestur á Melum lýkur dags-
verki, og duldist engum, að Tón-
laus framtíð er komin til að vera.
Ríkarður Ö. Pálsson
Tónlist við texta
skýhnoðranna
BÆKUR
Ljoð
MEÐ BRESTíBOGA
eftir Maríu Skagan.
Prentsmiðjan Oddi.
2000 - 53. bls.
ÞAÐ er nokkuð vítt til allra átta í
ljóðabók Maríu Skagan, Með brest í
boga. Kvasðin spegla samt fátt betur
en umhverfi og
æviskeið. Öðrum
þræðinum er
bókin því óður til
sunnlensks
landslágs í Vest-
ur-Landeyjum
og á hinn bóginn
túlkar hún
reynslu daganna
á aldursskeiði
athugaáranna
þegar tekist er á
við áraun tímans og forgengileikans.
Jafnframt er staldrað við í heimi
minninganna þótt veruleikinn og nú-
tíminn sé aldrei langt undan: „Og ég
bara gömul kona sem / enn á sér til-
vist angandi af stör / austur í Vestur-
Landeyjum."
Mörg kvæða Maríu eru annað
tveggja knöpp, kjarnyrt ljóð full með
visku áranna eða lengri kvæði, eins
konar örsögur sem eru þá gjarnan
minningaleiftur. I sumum kvæðun-
um grípur María til nokkuð algengs
myndmáls sem í raun vekja litla um-
hugsun: „Vetrarhrímtrjám / vaxinn
gluggi / veiðir kvöldsólarskin / í
loðna möskva“ og „Búin kvikum
seglum / norðurljósa ekur gullin /
skeið mánasigðarinnar / reistu stefni
myrkbláan / marinn svo það gneista /
fleygar stjörnur und / kjölfarinu á
himnafestinguna". Hér er vissulega
ekki illa ort en einhvern veginn
finnst mér þessar hátimbruðu mynd-
ir falla í skuggann af mun persónu-
legri ljóðum, hvunndagslegum og
einlægum sem víða má finna í bók-
inni. Þó eru nokkrar tálgaðar nátt-
úrumyndir áhrifamiklar, t. d. í kvæð-
inu Rúnir:
Hvassar rista fjallseggjar
rúnir á himinhvelið
blátt og óendanlegt.
Svo nákomin
ljóð og kær.
Áhrifamest þykja mér raunar hin
persónulegustu ljóð Maríu þar sem
hún fmnur styrk í veikleika sínum. I
kvæðunum Högg og Vonandi endur-
tekur hún svipuð þemu. I Höggi ligg-
ur ljóðmælandi á sjúkrabörum eftir
áfall og fram hjá gengur ung stúlka
fjaðrandi skrefum „og það var eins
og tónlist / við texta skýhnoðranna / í
bláma haustsins“. Skáldkonan segist
vona að sú kona muni aldrei fá á sig
svipað högg og hún. í kvæðinu Von-
andi kemur sama ósk fram þegar tvö
lítil börn kyssa hana í sjúkralegu:
Tvö hálfútsprungin blóm.
Tvö lítil skær ljós.
Vonandi kemur
aldrei frost.
Vonandi kemur
aldrei stormur.
Slík ljóð senda frá sér margræða
merkingu. Vissulega túlka þau von
og ósk en þau túlka líka andstæðu
sína, brestinn í boganum og kannski
ekki síst þá vitund að lífið sé brot-
hætt. En í þeirri visku er fólginn
meginkjarni skáldskaparins - sam-
líðan með öllu sem lifir. Ég tel því að
ljóðabók Maríu Skagan beri vott um
mikinn persónulegan þroska, sam-
líðan og umfram allt þegar best læt-
ur einlægan og persónulegan skáld-
skap.
Bókina Með brest í boga má fá hjá
Máli og menningu.
Skafti Þ. Halldórsson
María
Skagan
Nýjar bækur
• ÍSLANDSSAGA ístuttu
máli er eftir Gunnar Karlsson.
I bókinni Islandssaga í
stuttu máli birtist yfirlit
íslandssögunnar í hnotskurn í
hnitmiðuðum texta og fjölda
mynda, „kjör-
ið til glöggv-
unar og upp-
rifjunar",
segir í kynn-
ingu.
Höfundur
bókarinnar,
Gunnar
Karlsson, er
prófessor í
sagnfræði
við Háskóla
Islands og hefur skrifað fjölda
kennslubóka og fræðirita.
Bókin er gefin út samhliða á
íslensku og ensku.
Útgefandi er Mál og menn-
ing. Bókin er 72 bls., unnin í
Prentsmiðjunni Odda hf.
Skaparinn ehf. hannaði káp-
una. Verð: 1.780 kr.
• ARKITEKTÚR Á ÍSLANDI
- LEIÐAR VÍSIR er eftir Birgit
Abrecht. Bókin er handhægt
leiðsögurit í máli og myndum,
jafnt heimamönnum sem er-
lendum gestum og sýnir
þverskurð af íslenskri bygging-
arlist að fomu og nýju.
Kynntar eru 150 byggingar
af ýmsum toga í öllum lands-
hlutum. Allar eiga þær það
sammerkt, þó hver með sínum
hætti sé, að skipta máli í sögu
íslenskrar húsagerðarlistar.
Texti bókarinnar er á íslensku,
þýsku og ensku og hún er
prýdd fjölda litmynda, teikn-
inga og korta.
Birgit Abrecht er arkitekt að
mennt og hefur rekið eigin
teiknistofu í Keltem í Suður-
Þýskalandi frá 1989. Hún er
tíður gestur á íslandi og hefur
aflað sér víðtækrar þekkingar
á íslenskri byggingarlist. For-
málsorð ritar Pétur H. Ár-
mannsson sem hefur verið fag-
legur ráðgjafi höfundar við
gerð bókarinnar.
Útgefandi erMál ogmenn-
ing. Bókin er 324 bls., unnin í
Prentsmiðjunni Odda hf. Káp-
una hannaði Anna Cynthia
Leplar. Bókin er Bók mánaðar-
ins í ágúst og kostar 3.130 kr.,
en hækkar í 4.480 kr. frá og
með 1. september.
Hláturgas
til Húsa-
víkur
SJÖUNDI áfangi farandsýn-
ingarinnar Hláturgas, lækna-
skop frá vöggu til grafar, verð-
ur opnaður á
Heilbrigðisstofnun Þingey-
inga, Húsavík, föstudaginn 4.
ágúst kl. 15, en sýningin kemur
frá Fjórðungssjúkrahúsi Akur-
eyrar.
Á sýningunni er að finna
fjölda skopteikninga eftir inn-
lenda og erlenda höfunda, en af
íslenskum teiknumm má nefna
Þorra Hringsson, Hallgrím
Helgason, Brian Pilkington,
Gísla Ástþórsson og Halldór
Baldursson. Efnið er ýmist
gamalt eða unnið sérstaklega
fyrir Hláturgasið. Hláturgas er
unnið í samstarfi við Islands-
deild Norrænna samtaka um
læknaskop (Nordisk selskap
for medisinsk humor). Það er
Islenska menningarsamsteyp-
an art.is sem stendur að þess-
ari farandsýningu sem er í boði
Glaxo Wellcome á íslandi.
Næst fer sýningin til Sjúkra-
húss Suðurlands á Selfossi.