Morgunblaðið - 29.08.2000, Blaðsíða 34

34 ÞRIÐJUDAGUR 29. ÁGÚST 2000
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Leikhús myndlistarinnar
Leikarar eigruðu um sviðið og þuldu ákall sitt í djúpum trans.
Morgunblaðið/Halldór B. Runólfsson
Vélskóflurnar munduðu kjaftana líkt og forsögulegar kjötætur.
Tilbrigði um
Beethoven
MYJVPLIST
Listasafn Reykjavík-
ur, Hafnarhúsinu
LEIKVERK: MAGNÚS
PÁLSSON
Leikstjórn: Eyvindur Erlendsson.
Sýningarstjórn: Halldór M.
Sigurgeirsson. Ljós: Jóhann Bjarni
Pálmason. Hljóð: Pétur Krist-
jánsson.
MAGNÚS Pálsson gerir það ekki
endasleppt. Hann er einn af örfáum
myndlistarmönnum okkar sem ekki
hvika frá þeim væntingum sem
bundnar voru við módemismann og
formrænar tilraunir tengdar honum.
Sem leiktjaldamálari kynntist Magn-
ús leikhúsinu og ómældum möguleik-
um þess sem heillandi effektasmiðju.
Eílaust hefur textaflutningurinn
sjálfur - leikritið - snortið hann
minnst; miklu minna en raddræn
tjáningin og látbragð leikaranna.
Viiji menn setja sig í spor mynd-
listarmanns sem hrífst af leikhúsi
verða þeir að gleyma framvindunni í
leikritinu - söguþræðinum - og horfa
á sviðið og persónur þess sem óvænt
fyrirbæri í opnu rými. Það mátti sjá
og heyra hvernig Magnús nemur
víddir leikhússins í Þrígaldur þursa-
vænn, löngu og viðamiklu gjömings-
leikverki sem var tvítekið í Hafnar-
húsinu á aðfaradegi menningamæt-
urinnar, 19. ágúst. Verkið tók rúma
klukkustund í flutningi og leikarar
vom hvorki fleiri né færri en þrjátíu
ogþrír.
Á salnum em margar út- og inn-
göngudyr auk tveggja svalaganga og
stórrar stúku efst yfir austurveggn-
um. Þetta er því ákjósanlegur leik-
völlur, ef kalla má sal í leikhúsi svo
óvirðulegu heiti. Meginsviðið var
autt, fyrir utan einn stól þar sem
Kristinn Guðbrandur Harðarson sat
alla sýninguna eins og fulltrúi áhorf-
enda í stykkinu. Frá stúkunni skagaði
ferhymdur stokkur eins og ferköntuð
kanóna. Það vom einu Ieikmunimir
að heitið gæti.
Sýningin fór býsna rólega af stað
og fi-aman af gerðist fátt utan þess að
nokkrir leikarar gengu yfir sviðið,
þvert og endilangt, eða skáskutu sér
milli ýmissa dyra á salnum. Birgir
Andrésson var eini innkomumaður-
inn sem dvaldi stundarkorn við hlið
Kristins. En svo fóm ýmis hljóð að
berast, einkum frá efri hluta salarins
þai' sem svalagangarnir liggja. Krafs
og skak gaf til kynna að nú væri stutt
í gjöminginn.
Inn svalagangana gengu tuldrandi
kvartettar af leikurum og inn um
ýmsar gáttir mátti heyra kveinstafi
og upphrópanir. Lítill fjarstýrður
fjallajeppi ók til og frá og ofan úr
stúkunni yfir austurveggnum fór
fram upplestur sem stundum líktist
messugjörð. Út úr stokknum rigndi
rósakurli yfu- aðalsviðið og inn gengu
fleiri leikarar, sumir valdsmannsleg-
ir, aðrir á opinberanamótunum og
einn klæddur einkennisbúningi eins
og sýslumaður eða vaktmeistari. Áð-
ur en sviðið fylltist af eigrandi mann-
skap og stigvaxandi hávaða marg-
róma einræðu.
Tveim vængjahurðum lokuðum
með slagbrandi var hrandið upp og
inn óku tvær skurðgröfur og létu
skóflurnar ganga upp og niður áþekkt
hungmðum fornaldareðlum. Þessi
tenging við líiið utandyra var að end-
ingu kórónuð með innkomu stórs
línubfls frá Reykjavíkui'borg með við-
gerðarmönnum á pallinum, eftir að
fjarstýrðir leikfangabílar höfðu ekið
um gólf innan um tuldrandi og síter-
andi leikhópinn. Þar með féll tjaldið
og ljós kviknuðu.
Stigmögnun sýningaiinnar og end-
ir í tjáningarríkum hápunkti hlaut að
vekja verðskuldað lófatak, enda
máttu gestir hafa sig alla við að fylgj-
ast með heildinni um leið og þeir
reyndu að grípa einstök atriði þegar
leið að lokum gjömingsins. Jafnframt
varð inntak leiksins - viðfangsefni
hins sérstæða galdurs - sífellt áleitn-
ara. Þótt höfundurinn, Magnús Páls-
son, sverji væntanlega af sér allar
ákveðnar meiningar og lýsi yfír fánýti
þess að lesið sé í texta leikverka sinna
verður ekki hjá því komist að skoða
eilítið samhengið og samhengisleysið
í því sem fyrir augu ber.
Galdur er alltént frumstæð tilraun
til að hafa áhrif á heiminn og breyta
óumflýjanlegum örlögum. Særingar
eins og þær sem leikarar virtust
kveða virkuðu sem ákall - incantatio -
til ósýnilegra máttarvalda meðan
áþreifanleg tækin - tæknin - sóttu í
sig veðrið og breyttust úr litlum fjar-
stýrðum bamagullum í ógnvænlegar
ófreskjur með gínandi kjafta. Og hvað
skyldi það nú þýða að vera þursa-
vænn? Er hægt að túlka það öðruvísi
en þann eiginleika að vera þursunum
góður; réttlátur gagnvart þeim sem
era framstæðari en maður sjálfur.
Þegar þess er gætt að þursar
byggja öræfi landsins samkvæmt
fomri þjóðtrú er erfitt að verjast
þeirri hugsun að Þrígaldur þursa-
vænn sé bæn um að því sem staðið
hefur frá fomu fari sé þyrmt. Ógn-
valdurinn er uppivöðslusöm verk-
tæknin; bamagullið í formi fjarstýrðs
fjórhjólajeppa sem æðir um gólfið og
stímir frekjulega á fætur þeirra sem
fyrir verða: Ba bú! Ba bú! Segir nú-
tímatæknin og olnbogai' sig hvar-
vetna, frek og frantaleg.
Meira þarf vart að segja, enda er
það ekki beinlínis túlkunarfræðileg
útlegging sem gerir list Magnúsar
Pálssonar jafnhrífandi og raun ber
vitni, heldur óstöðvandi marksækni
hans á vit hugmyndaflugsins. Sem
fyrr kemur hann manni í opna skjöldu
og eyðir öllum venjubundnum hugar-
fúa með áræði sínu og óbilandi trú á
umsköpunarmátt nýsmíðinnar. Má
ég hundur heita ef myndlistin og leik-
húsið verða áfram eins og óskekin eft-
ir slíka þúsundþjalasæringavöku.
TQ]\LIST
IV o r r æ n a h ú s i ð
KAMMERTÓNLEIKAR
Beethoven: Tríó í B Op. 11; Áskell
Másson: Tríó (1999); Ketil Hvoslef:
Beethoven-tríó; Brahms: Tríó í a
Op. 114. Þrír meðlimir úr Berg-
ensemble (Signe Bakke, píanó;
Tone Hagerup, klarínett; Jörg
Berning, selló). Fimmtudaginn 25.
ágúst kl. 22.
HÚMA tekur að hausti og hin
nýja tónleikaröð Norræna hússins,
Bjartar sumarnætur, stendur ekki
lengur undir nafni, enda lauk
fyrstu vertíðinni á fimmtudag. Að-
sóknin var í dræmara lagi, væntan-
lega að hluta vegna hásumarleyf-
istímans og ekki bar heldur mjög á
norskum gestum, þó að norskur
matur hefði verið kynntur í kaffi-
teríunnni á undan. Hin nýstárlega
umgjörð tónleikaraðarinnar með
kynni sem spjallar við flytjendur
milli atriða (að þessu sinni þó að-
eins örstutt við tónskáldið Áskel
Másson) hefur gefizt misjafnlega,
enda hljómlistarfólki mislaust mál-
beinið eins og gengur og fæstir
sjálfsagt vanir því að vera spurðir
spjörunum úr á að öðru leyti hefð-
bundnum tónleikum, þó að smæð
norræna salarins og nærvera kaffi-
teríunnar geri staðinn öðrum frem-
ur til þess fallinn. Edda Heiðrún
Backman skilaði kynnishlutverki
sínu að vanda með stakri prýði,
enda þótt mætti ímynda sér að
sérfróður spyrill ætti auðveldara
með að ögra tónflytjendum til op-
inskárra andsvara en leikari.
Lokatónleikar þessa sumars
bára yfirskriftina „Norræn Beet-
hoven-tilbrigði“ og helgaðist af því
að Kammertónlistarfélag Björg-
vinjar pantaði í fyrra sitt hvort
tríóið fyrir klarínett, selló og píanó
hjá norska tónskáldinu Ketil Hvos-
lef og Áskatli Mássyni, sem frum-
flutt voru þar í borg í sl. apríl.
Virðist skv. fréttatilkynningu hafa
fylgt sú sérkennilega en óútskýrða
kvöð að samið yrði út frá „þema“
úr ofanskráðu tríói Beethovens Op.
11. En hvort sem hafi verið eitt
eða fleiri fór ekki á milli mála að
báðir norrænu höfundarnir tóku til
bæna tilbrigðastef lokaþáttarins,
Tema con Variazioni, hvor á sinn
hátt.
Hið frísklega tríó Beethovens
(1797) er frá tímum þegar tónlist
átti ekki síður að skemmta en að
vera mannbætandi. Stef I. þáttar
er þróttmikið og byggingarvænt,
II. minnir örlítið á á hæga útgáfu
af menúettnum úr Septettinum
kunna Op. 20, og „Gassenhauer“
(götusöngs-) stef lokaþáttar, sem
verkið er oft kennt við, verður tón-
skáldinu tilefni 10 kerskinna til-
brigða, enda öllu meira í anda
krárbauls en stássstofumúsíser-
ingar. Túlkun félaganna úr norska
septettinum Bergensemble var að
sama skapi einörð og meðferð
þeirra á norrænu verkunum í
kjölfarið víða skemmtileg.
Að því er undirritaður fékk bezt
heyrt tók nálgun Áskels Mássonar
ekki síður, og jafnvel meir, mið af
íslenzka þjóðlaginu um Blástjörn-
una og var ekki fyrr en undir lokin
að „Gassenhauer“-stefið komst í
áberandi hásæti. Kontrapunktísk
tilþrif voru sjaldan spörað og þeg-
ar mest á gekk lá við að mætti
kenna samtvinnaða ritháttinn við
potpourri du diable uppá frönsku.
Á hinn bóginn var einnig snert á
líðandi „misterioso“-strengi, sem
með aðstoð trillumótífa og selló-
flaututóna nálguðust stundum
reimleikatilfinningu; blæ sem
Hvoslef gerði raunar enn meira úr
á eftir. Þá brá og fyrir þjóðlegi’i
samstígni og niðurlagið, sem að
mínu viti var meira sannfærandi en
hjá norskum stalla Áskels, fjaraði
út á skemmtilega „spooky“ dulúð.
Þó að endirinn virtist s.s. í öllu
lausara lofti hjá Hvoslef kom heild-
arframvindan aftur á móti fastar
fyrir, m.a. fyrir atbeina aftur-
gengi’a síítrekaðra pedalnótna,
sem færðust á milli hljóðfæra líkt
og víðförult örlagatif úr afaklukku,
rísandi og fallandi þjarkræns þrá-
stefs og mun tíðari flíkunar götu-
söngs Beethovens en hjá Áskatli.
Hvoslef trúir greinilega bæði á
melódíu og púlsrytma, enda voru
ekki sízt hrynrænu efnisþættir
verksins hugvitssamlega útfærðir,
þó að væri kannski ívið of langt
(um 15 mín.) til að halda fullri at-
hygli undir lokin.
Kynni Brahms af klarínettsnill-
ingnum Richards Múhlfelds leiddu
til nokkurra kammermeistara-
stykkja, þar sem nývakin síðsum-
arást tónskáldsins á „Fráulein
Klarinette" náði að blómstra, fyrst
með Tríóinu í a-moll Op. 114 frá
1891. Brahms hafði miklar mætur
á verkinu, þó að varla beri með sér
sömu hlustvænu hlýju og hinn vin-
sæli Klarínettkvintett. Margt var
vel gert í þessu frábæra verki,
enda leikur norsku hljómlistar-
mannanna afar samtaka, hvort
heldur í tíma og dýnamískri mót-
un, og voru þokkafullar niðurlags-
arabeskur I. þáttar í klarínett og
selló ekki einar til marks um það.
Adagióið (II.) hefði samt mátt
„fljóta" aðeins betur og sterkustu
staðir píanósins verkuðu stundum
harðir og skorti fyllingu.
Meðal helztu akillesarhæla á
tónleikunum í heild mætti nefna á
köflum göslarakenndan píanóleik,
sem á hröðustu stöðum ól af sér
nokkrar loft- eða feilnótur; frekar
hvassan klarínett-tón, sem á efsta
sviði átti til að verða skerandi, og
heldur mjóróma sellóhljóm, sem
satt bezt að segja hefði víða mátt
stemma betur. En allt um það
gustaði oft fersklega að leik þeirra
þrímenninga og jafnaði það margt
á móti.
Ríkarður Ö. Pálsson
Halldór Björn Runólfsson
UTANRÍKISRÁÐUNEYTI KANADA
óskar að taka á leigu til langs tíma eftirfarandi skrifstofu- og íbúðarhúsnæði
frá 1. janúar 2001 eða nokkru síðar:
a. Skrifstofuhúsnæði fyrir sendiráð, 300-400 fermetrar að stærð í nýlegu
húsnæði í/eða nálægt miðborg Reykjavíkur.
b. Embættisbústað fyrir sendiherra, með minnst 3 svefnherbergjum og auka-
herbergi, setustofum og borðstofu fyrir a.m.k. 12 manns.
c. íbúðarhúsnæði með a.m.k. 2 svefnherbergjum og aukaherbergi, setustofum
og borðstofu fyrir 8-10 manns.
d. íbúðarhúsnæðið má vera í einbýlishúsum eða á íbúðahæðum í eftirfarandi
hverfum Reykjavíkur: 101, 103, 104, 105 og 107.
e. Tilboð berist Aðalræðismanni Kanada, Jóni Bergs, fyrir lok skrifstofutíma,
föstudaginn 1. september 2000. Vinsamlegast látið grunnteikningu af
húsnæðinu fylgja ef mögulegt er.
f. íbúðarhúsnæðið verður skoðað sunnudaginn 3. september, og skrifstofu-
húsnæðið skoðað mánudaginn 4. september og þriðjudaginn 5. september.
Tilboð sendist: Aðalræðisskrifstofu Kanada,
Suðurlandsbraut 10, 108 Reykjavík. Sími 568 0820
Nánari upplýsingar má fá hjá Mr. Thomas Bellos, sími: (47)22995300,
eða með tölvupósti: thomas.bellos@dfait-maeci.gc.ca