Morgunblaðið - 29.08.2000, Blaðsíða 64

64 ÞRIÐJUDAGUR 29. ÁGÚST 2000
MORGUNBLAÐIÐ
FÓLK í FRÉTTUM
Swepi: A way er ein af þeim myndum sem segjasína sög’u á svo ein- Giancarlo Gianini í eilífri baráttu kynjanna, á gamalkunnum vígstöðvum.
faldan og skorinorðan hátt að þær fylgja manni um aldur og ævi. Ur Flekun Mimi.
ÁÐUR hefur komið fram í þessum
pistlum að allt fram á níunda ára-
tuginn fengu reykvískir bíógestir
rjómann af vestur-evrópskri kvik-
myndagerð á almennum sýningum.
Einn minnisstæðasti kvikmynda-
gerðarmaðurimi úr þessari átt á
þessum ágætu tímum var ítalski
leikstjórinn og handritshöfundurinn
Lina Wertmiiller (’28), sem sendi frá
sór hveija minnisstæðu hágæða-
myndina á fætur annarri á áttunda
áratugnum. Hlaut þá alþjóðlega við-
urkenningu, komst á mála hjá Holly-
wood, en engu líkara en frægðin
í)æri hana ofurliði. Wertmiiller er
enn að þó hún sé af léttasta skeiði og
hefur á síðustu árum verið að gera
betri myndir á nýjan leik.
Ætli Wertmuller hafi ekki staðið á
hátindi frægðarinnar árið 1974, er
SweptAway kom fram á sjónarsvið-
ið. Myndin vakti mikið umtal og
prýðilegar viðtökur víða um lönd
(var sýnd hérlendis í Nýja Bíó), ekki
sist i Bandaríkjunum þar sem hún
var viðstödd frumsýninguna. Á
bakaleiðinni var Wertmiiller með
íamning við Wamer Bros upp á vas-
ann um gerð íjögurra mynda á
LINAWERT-
MÚLLER
enskri tungu. Því miður
var þetta upphafið á
hruni listamannsins.
Þrátt fyrir sitt þýska
eftirnafn er Lina borin
og bamfæddur Róm-
veiji, en af svissneskum
ættum. Fædd inn í ætt
lögfræðinga og hugðist
halda striki feðra sinna.
Var á barnsaldri er
Mussolini komst til valda
og var, að eigin sögn,
rekin úr 15 kaþólskum
skólum fyrir óhemju-
gang. Að loknu seinna stríði tók
Wertmiiller lokapróf frá kennara-
háskóla, þvert á lögfræðinámsáætl-
anir föður hennar. Hún stóð þó ekki
lengi við í kennslunni því áhugi á
leikhúsi var vakinn, ekki síst fyrir
tilstuðlan Flom, bestu vin-
konu hennar, sem síðar
varð eiginkona Marcellos
Mastroianni, sem leiddi til
þess að Wertmuller lauk
námi við leiklistarskóla í
Róm og hóf störf hjá brúðu-
leikhúsi. Með því flakkaði
hún næstu árin vítt og
breitt um Evrópu. Við tóku
leikstjómarstörf á sviði og
leikritagerð, en hún hefur
Lina einnig skrifað flest og bestu
Wertmuller handrit kvikmynda sinna.
Kvikmyndaferillinn hófst
1963 með sannkölluðum hvelli því
sjálfur meistari Fellini valdi hana
sem aðstoðarleikstjóra sinn við gerð
8 'k (sem kölluð var Ijórir og kvart af
ameríkaniseruðum kvikmyndahús-
gestum hérlendis sem forðuðu sér
unnvörpum í hléi). Sama ár skrifaði
og Ieikstýrði WertmUller I Basiiischi
- Eðiunum, sinni fyrstu bíómynd.
Hún og næstu myndir WertmUller
vöktu takmarkaða athygli og nánast
enga utan Italíu. Sama verður ekki
sagt um íjórða verk leikstjórans,
Flekun Mimi (’72). Fylgdi henni eftir
með Ast og stjórnleysi - Film d’Am-
ore e d’ Anarchia, sem kom konunni
á blað í Vesturheimi. f báðum þess-
um myndum, og reyndar nánast öll-
um verkum WertmUlIers fram á
niunda áratuginn, fer vinur hennar
og gamall skólabróðir, Giancarlo Gi-
anini, með aðalkarlhlutverkin. Gian-
ini er með tjáningarríkan, dálítið
svekktan andlitssvip, sem hentar vel
öllum þeim misheppnaða en von-
góða karlpening sem hann hefur
leikið fyrir vinkonu sína. Hann er
flinkur bæði sem dramatískur og
gamanleikari og var leikstjóranum
ómetanlegur styrkur á velgengnis-
árunum.
Ást og sljórnleysi segir af verð-
andi launmorðingja sem kemur til
Rómar snemma á fasistatímunum og
hyggst drepa Mussolini. Hann býr
um sig á hóruhúsi og fellur fyrir
einni gleðikonunni. Gianini er réttur
maður í aðalhlutverki ráðvillts and-
ófsmanns og hér er að finna flesta þá
þætti sem einkenna bestu myndir
Wertmiiller; róttækar stjórnmála-
skoðanir, kynferðislega afvegaleið-
ingu, mikinn orðskrúð og hressilega
kaldhæðni. Tutto a posto e niente in
oedine - Allt ísómanum en ekkert
virkar (AII Screwed Up) (’74), er
önnur tragikómísk þjóðfélagsádeila
um geðsleg ungmenni upp á kant við
sljómvöld, borgarastéttina og ekki
síst kirkjuna. Sama ár er fmmsýnd
Travolti da un Insolito Destino
nell’Azurro Mare d’Agostoein -
SweptAway, ein af uppáhaldsmynd-
unum á þessum bæ. 1976 kemur
Wertmiiller með Pasqualino Sette-
bellezze - Sjö fegurðardísir, meist-
araverkið sitt, og leikstjórinn flutti
vestur um haf.
Samstarfið við Wamer hófst svo
hroðalega að myndirnar urðu aldrei
Qórar, aðeins ein, slæm mistök: La
Fine del Mondo nel Nostro Solito
Letto in tina Notte - The End of the
World in Our Usual Bed in a Night-
ful of Rain (’76), en titlar Linu eru
oftar en ekki langir og litríkir. I
myndinni fer Gianini að vanda vel
með hlutverk vinstri sinnaðs blaða-
manns og Candice Bergen er ekki
sem verst sem bandarískur ljós-
myndari og femínisti, en efnið sjálft
innantómt og virkar ekki.
Nú tók að halla undan fæti. Leik-
sljórinn hefur lokið við einar 15
myndir síðan en engin náð fyrri
hæðum. A.m.k. tvær þeirra sýndar
hérlendis, Camorra (’85), afspymu-
léleg mafíumynd með Harvey Keit-
el, framleidd af Cannon, og bi Una
Notte Di Chiaro Di Luna - A tungl-
skinsnótt, með stjörnuskara við
hæfi; Rutger Hauer, Natössju
Kinski, Faye Dunaway og Peter
O’Toole. Állt kom fyrir ekki, en hins
vegar hefur heyrst af jákvæðum við-
tökum nýjustu mynda liennar, eink-
um Ferdinando e Carolina (’99), svo
það er e.t.v. ekki öll nótt úti hjá hinni
liðlega sjötugu Wertmuller.
Sígild myndbönd
PASQUALINO SETTEBELL-
EZZE - SEVEN BEAUTIES
(1976) ★★★★
Gianini fer dásamlega með hlut-
verk mannlera sem álítur sig ómót-
stæðilegt kvennagull og útá það
kemst hann í gegnum hrylling
seinni heimsstyijaldarinnar. Leikur
smáglæpamann í Napoli sem verður
melludólgi að bana, þannig hefjast
raunir borubratts undirmálsmanns
sem þarf að sjá fyrir herfunum sjö,
systrum sínum. Þegar löggan góm-
ar hann grípur Gianini til þéss ráðs
að leika sig vitlausan og er lokaður
inni á hæli. Þaðan sleppur okkar
maður með því að ganga í herinn,
þótt það sé honum engan veginn að
skapi. Við herskylduna losnar hann
með því að gerast liðhlaupi og láta
fanga sig af SS, sem flytur hann í út-
rýmingarbúðir. Þá bregður Gianini
á leik með yfirfangagæslunni, bold-
ungskvenmanni, leiknum af með-
fæddum hrikaleik Shirley Stoler.
Blásvört gamanmynd um hæfileika
mannsins til að komast af, bjarga
sér hvað sem það kostar. Náunginn
sem Gianini leikur svo stórkostlega
á sér ekki aðra undankomuleið úr
milljónamorðbælum nasista en að
tæla suddalegasta kvenmann kvik-
myndanna, og hugsar sig ekki tvisv-
ar um. Lífið eða dauðann? Menn
þurfa örugglega ekki langan um-
hugsunarfrest og eru til alls líklegir
undir tvísýnum kringumstæðum.
Eins má líta á myndina sem háðs-
lega skoðun á smæð mannsins
gagnvart kerfinu þar sem reyndar
eru allar aðferðir til að sjá við kröf-
um þess. Ógleymanleg mynd.
TRAVOLTIDA UNINSOLITO
DESTINO NELL’AZZURRO
MARE D’AGOSTO - SWEPT
AWAY (1974)
★★★%
Gianini fer á kostum sem minni-
pokamaður sem starfar sem þjónn
um borð í snekkju auðmanns þar
sem eiginkona hans drepur tímann.
í myndarbyrjun sést hann stjana í
JlRringum frúna (Mariangela Mel-
ato), hrokafulla og fallega kvensu
sem nýtur þess, jafnframt því sem
hún sleikir sólina á safírbláum
ágústsænum, að niðurlægja blókina
á alla lund. Henda grín að kommum
og öðru skaðræði í auðvaldsþjóðfé-
laginu á meðan hatrið hleðst upp í
þjónsgreyinu. Örlögin grípa í taum-
ana, þau verða skipreka á eyðiey og
um leið eiga sér stað afdrifarík hlut-
verkaskipti. Nú verður frúin að
gjöra svo vel og reiða sig á hæfni
þjónsins til að þrauka af og verður
að gjalda fyrir með undirlægjuhætti
á öllum sviðum. Þau dveljast um
hríð á eynni, allt leikur í lyndi, þau
virðast alsæl og ástfangin. Þá kem-
ur björgunarskipið og þjónninn
kemst að því fljótlega að allt er eins-
og áður. Heimurinn breytist ekki,
það er svo einfalt. Myndin er ekki
jafn brosleg og flestar fyrri myndir
Wertmuller en segir það sem segja
þarf á einfaldan og skorinorðan
hátt.
MIMIMETALLURGIO
FERITO NELL’ONORE -
THE SEDUCTION
OF MIMI (1972)
★★★%
Gianini og Melato fara með aðal-
hlutverkin í einni vinsælustu mynd
leikstjórans. Gianini leikur járn-
smið sem neitar að styðja mafíuna í
kosningum í heimahögum sínum á
Sikiley - í óþökk glæpahundanna,
vinnuveitenda og eiginkonunnar.
Verður að flýja norður, þar sem
kvennagullið kynnist kommúnista
(Melato), stofnar með henni heimili
og eignast son. Með árunum snýst
dæmið við því Gianini vinnur sig í
álit hjá mafíunni, er sendur aftur til
Sikileyjar, nú sem verkstjóri. Við
það verða ástamálin öll hin snún-
ustu. Farsakennd háðsádeila með
einni fyndnustu bólsenu kvikmynd-
anna. Enn á ný er einstaklingurinn í
uppreisn gagnvart kerfinu og um-
hverfinu og ástamálin í ógöngum.
Rammpólitísk undir meinfyndnu yf-
irborðinu.
Sæbjörn Valdimarsson
MYNDASAGA
VIKUNNAR
Whiteout eftir Greg Rucka. Steve Lieber teiknar. Þeir unnu ný-
lega Eisner-verðlaunin fyrir framhaldið af þessari sögu, en sú bók
heitir Whiteout: Melt. Sagan er glæpasaga sem gerist á Suður-
skautslandinu. Oni Press gefur út árið 1999. Frank Miller teiknaði
kápumyndina. Fæst í myndasöguversun Nexus VI.
og deyja
veraldar
takast á við þann blákalda raunveru-
leika að fletta ofan af samsærinu.
Segja má að Vetur konungur hafi
hitt ömmu sína þegar lögreglufull-
trúinn steig á klakann, því hún er
kaldari en nunna myndi vera á sjó-
mannaballi og út úr munni hennar
skjótast oddhvöss grýlukerti sem
hitta undir beltisstað þá sem reyna
að nálgast hana.
Framhald þessarar sögu fékk hin
eftirsóttu Eisner-verðlaun núna síð-
ast en þessi hlaut útnefningu árið áð-
ur. Með fullri virðingu fyrir verð-
launun seinni sögunnar, sem er
einnig vönduð og vel gerð, þá held ég
að þar hafi verið á ferð samviskubit
dómara að hafa ekki verðlaunað fyrri
söguna. Höfundurinn hefur unnið
heimavinnu sína um lífshætti á botni
jarðarinnar vel og er persónusköp-
unin í þessari fyrri bók mun betri og
vandaðri en í þeirri seinni. Hér er á
ferð, í orðsins víðasta skilningi, kald-
rifjuð morðsaga.
Birgir Örn Steinarsson
NÆSTA vetur þegar þið dragið freð-
ið nefið undan stórum steini og þið
veltið því fyrir ykkur af hverju við Is-
lendingar búum hér á „mörkum hins
byggilega heims“ hef ég fréttir að
færa. Fólk býr handan marka hins
byggilega heims.
Suðurskautslandið er önnur
hinna hvítu eyðimarka
heimsins. Litlaus til-
vera mörgæsa og
rannsóknastöðva þar
sem ein lítil, fljótfærnis-
leg og óskynsamleg
ákvörðun gæti kostað
mann lífið. Ef frostið nær
manni ekki í einum bita étur
það mann bara í litlum bitum.
Fyrst fara tærmar, svo fing-
umir og þaðan rennir það sér
inn í æðakerfið og gæðir sér á
fórnarlambinu innan frá. Er til
betra sögusvið íyrir
Sú einangraða stemmning sem
myndast í Whiteout, myndasögu
eftir Greg Rucka, minnir þónokkuð
mikið á undirtón mynda á borð við
„AJien“ myndaflokkinn eða „The
Thing“. Fólk í órafjarlægð frá hinum
siðmenntaða heimi einangrað í litlum
rannsóknabúðum þar sem innandyra
leynast skrímsli, en utandyra grætur
kuldaboli og bíður þess óþreyjufullur
að sökkva tönnum sínum í heitt hold-
ið. Óvættimir í þessari sögu eru þó
ekki viti bornir lífrænir úrgangar,
eins og oft vill verða í ófreskjumynd-
unum. Þó svo að vissulega sé hægt að
kalla okkur það ef
viðkomandi hefur
litla trú á mann-
kyninu. I stað
þess að bera á
borð hryllings-
sögu inn á
þessa kald-
ranalegu
sviðsmynd
segir höf-
undurinn
frekar
raunsæja
# ' og vel
. ’spunna
glæpasögu.
Carrie Stetko er eini
lögreglufulltrúi Suðurskautslands-
ins. Hún var send á skautið eftir að
hafa misst stjórn af skapi sínu og orð-
ið manni að bana. Þar sér hún um að
halda uppi lögum og reglu á banda-
rísku vísindastöðinni McMurdo.
Skyndilega ríður morðfaraldur yfir
Suðurskautslandið og þarf hún þá að