Morgunblaðið - 01.09.2000, Blaðsíða 30

30 FÖSTUDAGUR 1. SEPTEMBER 2000
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Vesturferð-
ir víkinga
A Smithsonian-safninu í Bandaríkjunum
stendur nú yfír viðamikil sýning um
norræna menn, menningu þeirra og
landafundi í vestri. Aðstoðarsýningar-
stjóri sýningarinnar, Elisabeth Ward,
____er nú stödd hér á landi og sagði_
Fríðu Björk Ingvarsdóttur frá til-
drögum þessa viðamikla framtaks, en
hún flytur erindi á ráðstefnunni „Vínland
fyrir stafni“ í Norræna húsinu í dag.
Morgunblaðið/Halldór Kolbeins
Elizabeth Ward flytur erindi á ráðstefnunni „Vínland fyrir stafni“ í Norræna húsinu í dag.
ELISABETH Ward er einn
þeirra fræðimanna sem
flytja erindi á ráðstefnunni
„Vínland fyrir stafni" sem nú
stendur yfir í Reykjavík.
Erindið flytur hún í Norræna
húsinu í dag, en ráðstefnan sem
hófst í Þjóðmenningarhúsinu í gær
flyst í Norræna húsið í dag og á
morgun.
Elisabeth á ættir að rekja til ís-
lands og segir að sú leið sem hún
valdi sér til mennta tengist íslandi
á órjúfandi máta. „Ég er með BA-
gráðu í norrænum fræðum frá
Kalifomíuháskóla í Berkeley,“ seg-
ir hún, „en ástæðan fyrir því vali
var sú að ég hafði allt frá sjö ára
aldri dvalið annað hvert sumar hér
á Islandi hjá ömmu minni og afa.
Vegna kynna minna af Islandi
komst ég að því að það er tvennt
ólíkt að alast upp hér eða í Banda-
ríkjunum og mig langaði til að
komast betur á snoðir um í hverju
sá munur væri fólginn."
„Þegar BA-náminu lauk,“ segir
Elizabeth, „komst ég að því að það
gæti reynst mér erfitt að finna
vinnu með svo sérhæfða gráðu svo
ég ákvað að víkka rannsóknarsvið
mitt og fara í meistaranám í mann-
fræði. Ég einbeitti mér samt sem
áður áfram að norrænni menningu
og skoðaði meðal annars landnám
fólks frá Norðurlöndum í Manitoba.
Mastersnáminu lauk ég frá háskóla
George Washington í Washington-
borg, en tengsl þess skóla við
Smithsonian-safnið eru með mikl-
um ágætum.“
En hvað varð til þess að þú fórst
að undirbúa þessa stóru sýningu á
safninu strax að námi loknu?
„Ég hef verið að vinna að undir-
búningi þessarar sýningar í þrjú ár,
var meira að segja byrjuð áður en
námi mínu í háskólanum lauk. í
byrjun ársins 1997 var borin fram
tillaga um sýningu af þessu tagi í
tengslum við árið 2000. Það var að-
alræðismaður Svía í New York sem
hóf máls á því að þá yrðu 1000 ár
frá því að Leifur Eiríksson fann
Ameríku. Endanleg tillaga barst
síðan frá Norrænu ráðherranefnd-
inni og sendifulltrúa sænska sendi-
ráðsins í Bandaríkjunum. Helsti
stuðningsaðili sýningarinnar er
einnig sænskt stórfyrirtæki, Volvo.
Þessi áhugi frá Svíþjóð er athyglis-
verður í ljósi þess að áhersla sýn-
ingarinnar er fremur á ferðir vík-
inganna til vesturs. En hann sýnir
auðvitað fyrst og fremst fram á
vilja allra Norðurlandaþjóðanna til
að auka þekkingu umheimsins á
þessari arfleifð í heild.“
Áherslan var lögð á
vesturferðir víkinganna
Hvaða hugmynd var lögð til
grundvallar þessari sýningu?
„Hugmyndina að þvl að leggja
áherslu á vesturferðir víkinganna
átti William Fitzhugh, aðalsýning-
arstjóri safnsins, en hann réð mig
sem aðstoðarmann sinn vegna sér-
fræðiþekkingar minnar á þessu
sviði. Með sýningunni í Smithsoni-
an reyndum við að gera grein fyrir
þeim ástæðum sem knúðu norræna
menn til þess að halda í vesturátt
og áhrifum þessara ferða á menn-
ingu þeirra, á ísland og það um-
hverfi sem þeir bjuggu í. Dr. Fitz-
hugh er sérfræðingur í menningu
innfæddra í Ameríku," heldur
Elisabeth áfram, „svo við gátum
einnig hugað að tengslum nor-
rænna manna og innfæddra, en
þeim þætti hefur lítið verið sinnt
fyrr en með þessari sýningu. Nú
eru að koma fram nýjar upplýsing-
ar um þessi tengsl, en á áttunda
áratugnum fannst staður þar sem
mannvistarleifar norrænna manna
frá Grænlandi voru í bland við
mannvistarleifar eskimóa frá
Thule. Sú uppgötvun ásamt því
sem fundist hefur í L’Anse aux
Meadows hefur orðið til þess að
hægt er að gera sér einhverja hug-
mynd um samskipti norrænna
manna og innfæddra. Svo virðist
sem helstu samskiptin hafi verið í
kringum verslun og vöruskipti í
norðurhéruðum Kanada, frekar en
sunnar í Ameríku. Við erum
bjartsýn á að fleiri vísbendingar
um samskipti þessara ólíku menn-
ingarheima eigi eftir að finnast.
Svo virðist sem sýningin okkar og
áframhaldandi rannsóknir muni
leiða í ljós margþætt samskipti á
milli víkinganna og innfæddra í
Ameríku, um verslun þeirra á milli,
tjáskipti og að öllum líkindum ein-
hverja árekstra." En hversu lengi
hafa þessi tengsl þá varað?
„Þessi samskipti hafa átt sér stað
af og til allan þann tíma sem nor-
rænir menn höfðu búsetu í Græn-
landi, eða í yfir fjögur hundruð ár,
svo þetta er svo sannarlega áhuga-
vert rannsóknarefni. Það er einnig
athyglisvert að þessir ólíku menn-
ingarheimar hafa vitað af hvor öðr-
um í allan þennan tíma án þess að
neikvæðra áhrifa á menningu inn-
fæddra gætti að einhverju ráði,
eins og í kjölfar komu Kólumbusar
til Ameríku,“ segir Elisabeth.
Almenningur veit lítið
um víkingana
Tengist þetta efni fyrirlestrinum
sem þú flytur á ráðstefnunni í dag?
„Já, að vissu leyti. Það hefur verið
ákaflega erfitt að gera fólki í
Bandaríkjunum grein fyrir því að
víkingarnir hafi verið annað og
meira en stríðsmenn með hyrnda
hjálma,“ segir Elisabeth og hlær
við. „Sú ímynd er ákaflega sterk í
huga fólks og almenningur gerir
sér illa grein fyrir því hvaðan vík-
ingarnir komu eða á hvaða tímabili
þeir voru uppi. Þema ráðstefnunn-
ar hér í Reykjavík er í raun hvern-
ig þekkingu fræðimanna er miðlað
til almennings. Þekking og skiln-
ingur á norrænum fræðum stendur
svo miklu framar á Norðurlöndum
heldur en í Bandaríkjunum, svo eitt
meginviðfangsefni okkar með sýn-
ingunni á Smithsonian var hreint
og beint að upplýsa fólk um grund-
vallaratriði norrænnar menningar
og sögu. í fyrirlestrinum fjalla ég
því um það hvernig við sem stóðum
að sýningunni reyndum að fá fólk
til að hugsa um víkingana á nýjan
hátt. Það er ekki svo auðvelt þegar
maður er að vinna með menningar-
heim sem allir hafa heyrt um og
finnst þeir þekkja, án þess að gera
sér grein fyrir hversu lítið þeir vita.
Við reyndum því að sníða sýning-
una á þann máta að hún yrði lær-
dómsrík og til þess fallin að opna
nýjar leiðir til skilnings, auk þess
að vera skemmtileg."
Víkingatíminn er á mörkum
þess að vera forsögulegur
Hvaða leiðir hafíð þið þá valið til
að kynna víkingana?
„Það sem gerir víkingana svo
áhugaverða," segir Elisabeth, „er
að þeir tilheyra tíma sem er á
mörkum þess að vera forsögulegur.
íslendingasögurnar eru einstakar
vegna þess að í þeim samtvinnast
sagnfræði og skáldskapur. Auk
þeirra eru einnig til ritaðar heim-
ildir um víkingana bæði í Frakk-
landi og Bretlandi. Samt sem áður
er megnið af þeim fróðleik sem við
höfum aðgang að um víkingana og
menningu þeirra afrakstur af forn-
leifarannsóknum, en þeim er ein-
mitt beitt til að afla þekkingar um
forsögulegar þjóðir. Á sýningunni í
Smithsonian reyndum við því að
gera grein fyrir þeim ólíku upp-
sprettum upplýsinga um víkingana
sem til eru fyrir tilstuðlan forn-
leifafræði, Islendingasagnanna,
sagnfræði og umhverfisfræða. Við
reyndum að tvinna þetta allt saman
í einn söguþráð, til að sýningar-
gestir gerðu sér gi’ein fyrir að það
er ekki hægt að reiða sig á eina
heimild eða eitt sjónarhorn. Mann-
kynssagan sem slík er afstæðari en
svo. Það er svo mikilvægt að bera
allar þessar ólíku upplýsingar sam-
an til að fá raunsæja mynd af for-
tíðinni.“
DAnS £R IÞROTT
fyrir alta
Allir almennir dansar fyrir börn, un^
Gömlu dansarnir - Standard - Latfn
Byrjendur og framhald.
Kántry línudans
Salsa * Mambó * Merenge
Brúöarpör
Keppnispör, œfingar 2-3svar í viku
Erlenciir gestakennarar
Einkatímar
Frábærir kennarar og skemmtilegt
anárúmsloft
# Opið hús á
laugaráagskvöláum
Fapmetafg&a í^ÍM^úmi
og fullorðna.
DANSSKOLI
Sigurðar Hákonarsonar
Auðbrekku 17 - Kópavogi
Downs-heilkenni
BÆKUR
Uppiýsingarit
Höfundar: Göran Annerén, Iréne
Johansson, Inga-Lill Kristiansson
og Friðrik Sigurðsson. Útgefandi:
Pjaxi ehf. í samvinnu við Félag
áhugafólks um Downs-heilkenni.
Prentun: Pjaxi ehf.
Útgáfuár: 2000.120 bls.
FYRIRTÆKI að nafni Pjaxi ehf. í
samvinnu við Félag áhugafólks um
Downs-heilkenni hefur gefið út bók
fyrir fagfólk og foreldra þessa hóps
þroskaheftra. Bókin kom út í Svíþjóð
árið 1996 og fer ekki hjá því að rann-
sóknaniðurstöður og ýmiss konar
tolfræði beri keim af því.
Höfundar eru upphaflega þrír og
skrifa þeir formála að bókinni þar
sem því er lýst hvernig þekking á
heilkenninu (syndrominu) hefur auk-
ist á tuttugustu öldinni. Árið 1920
var meðalaldur einstaklings með
Downs 2-3 ár en er nú 57 ár og nú er
gert ráð fyrir að mörg bamanna læri
að lesa, en það var nánast einsdæmi
fyrir 20 árum. Mikið er birt í mánuði
hverjum af vísindagreinum um
Downs-heilkenni og sænsku höfund-
amir hafa að leiðarljósi að koma
nýrri vitneskju á framfæri til for-
eldra og fagfólks. I formálanum gera
höfundar grein fyrir sjálfum sér.
Göran Annerén er þar sagður vera
barnalæknir og klíniskur erfðafræð-
ingur við Akademíska barnaspítal-
ann í Uppsölum og yfirmaður
landsmiðstöðvar fyiir einstaklinga
með Downs-heilkenni. Hann hefur
lagt stund á rannsóknir á þessu sviði.
Iréne Johansson er prófessor í upp-
eldisfræði við háskólann í Karlstad
og Inga-Lill Kristiansson sálfræð-
ingur og sálgreinir. Islendingsins
Friðriks Sigurðssonar er hvergi get-
ið í formála eða grein gerð fyrir hon-
um en hann skrifar lokakafla bókar-
innar og segir þar frá ýmsum lögum
og reglugerðum hérlendis sem lúta
að málefnum fatlaðra og félagslegri
aðstoð, svo og félagslegum stuðningi
við fötluð börn og fjölskyldur þeirra.
Þar hefði þurft að segja nánar frá því
hvernig málum er háttað hér á landi,
nefna fjölda einstaklinga og aldurs-
dreifingu og hvernig þeim og fjöl-
skyldum þeirra reiðir af. Hve margir
eru á stofnunum og hve margir í
sambýli eða heima? Hvernig tekst ís-
lenzku samfélagi að sinna þörfum
þeirra og hverju er áfátt?
Inga-Lill Kristiansson skrifar
stuttan fyrsta kafla bókai'innar, Að
eignast barn með Downs-heilkenni
og síðan er megintexti hennar eða
næstu 5 kaflar eftir Göran Annerén.
Þar er farið yfir sögulegt yfirlit,
greiningu, erfðafræði og læknis-
fræðilegar hliðar heilkennisins.
Sjöundi kafli er eftir Iréne Johanson
og er þar fjallað um málþroska,
þroskahömlun, athyglisgáfu og setn-
ingamyndun svo eitthvað sé nefnt.
Lestina rekur svo Friðrik Sigurðs-
son eins og að ofan getur.
Mér fannst ég verða margs vísari
við lestur bókarinnar og fagna því að
hún hafi litið dagsins Ijós. Þýðandi úr
sænsku er Þorleifur Hauksson en ég
sá þess ekki getið hvaðan myndir
þær sem bókina prýða eru komnar.
Samt var ég ekki frá því að þar
brygði fyrir kunnuglegum andlitum
og eru myndirnar jákvæðar og fal-
legar.
Katrin Fjeldsted