Morgunblaðið - 12.12.2000, Síða 63

MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ÞRIÐJUDAGUR 12. DESEMBER 2000 63
ingar geti það leitt til um 20% lækk-
unar á nýgengi krabbameina og
skipuleg legháls- og brjóstakrabba-
meinsleit geti leitt til allt að 10%
lækkunar á dánartíðni kvenna.
Starf Krabbameinsfélagsins
Krabbameinsfélagið er sjálfeign-
arstofnun og var stofnað 27. júní
1951. Félagið hefur aldrei tekið bein-
an þátt í sjúkdómsmeðferð en hefur
veitt fjárstuðning til ákveðinna verk-
efna er tengjast bættri meðferð og
tekið virkan þátt í öllum öði-um ofan-
greindum þáttum í þeim tilgangi að
efla heilsu landsmanna. Markmið
starfsins er að draga úr nýgengi og
dánartíðni krabbameina, auka þekk-
ingu á faraldsfræði og orsökum sjúk-
dómsins, stuðla að endurhæfmgu
eftir meðferð, draga úr þjáningu á
lokastigum sjúkdómsins, fræða og
aðstoða sjúklinga og aðstandendur
þeirra og auka þekkingu almennings
á krabbameini, krabbameinsvömum
og hollum lífsháttum. Félagið hefur
frá upphafi verið brautryðjandi í
skráningu krabbameina, krabba-
meinsleit, heimahlynningu krabba-
meinssjúkra og baráttu gegn reyk-
ingum. Núverandi skipurit félagsins
má sjá á meðfylgjandi mynd.
Fjármögnun
Fjár til starfsemi sinnai- hefur
Krabbameinsfélagið einkum aflað
með rekstri happdrættis, sölu minn-
ingarkorta og almennum söfnunum
en því hafa einnig áskotnast erfða-
gjafir og opinberir styrkir. Þar sem
gagnsemi starfsins hefur með árun-
um orðið æ augljósari gerðu heil-
brigðisyfirvöld árið 1988 þjónustu-
samning við félagið sem tryggði að
mestu rekstur leitarstarfsins og síð-
ari samningar hafa jafnframt tryggt
að hluta rekstur Krabbameinsski-ár
og Heimahlynningar. Erfðagjafir og
fjárframlög almennings tryggja sem
stendur allan annan rekstur og þró-
unarstarf og væri starfsemi félags-
insógerleg án þess stuðnings.
I næstu grein verður gerð nánari
gi-ein fyrir grundvallaratriðum
krabbameinsleitar og það skýrt af
hverju konur hafa til þessa notið
meira gagns af slíkri leit en karlar.
Höfundur er yfirlæknir Leit-
arstöðvar.
Stormur í vatnsglasi
UNDANFARNAR
vikur og mánuði hafa
birst fjöldi greina í
helstu prentmiðlum
landsins um fyrirhugað
bryggjuhverfi við Ai’n-
amesvog. Það hafa
einkum verið íbúar í
Arnamesi sem hafa
fundið sig knúna til
þess að setjast við
skriftir og andmæla
þessum tillögum að
byggingu biyggju-
hverfis. Eitt er þó
fremur öðru sem þessir
greinarhöfundar hafa
séð ástæðu til að leggj-
ast gegn en það er sá
liður þessarar tillögu, að hluti byggð-
arinnar verði á uppfyllingu sem
kæmi sem framlenging á þeirri fyll-
ingu sem fyrir er í dag. Það sem
helst hefur einkennt þessi greina-
skrif er að þær framkvæmdir sem
þai-na era fyrirhugaðar muni hafa í
för með sér óbætanleg náttúraspjöll
og ganga að fulglalífi við voginn
dauðu. En ekki era allir sem beina
sjónum sínum að náttúra og fuglalífi.
Pétur Björnsson skrifai- í Morgun-
blaðið hinn 10. nóvember og vegur
heldur ósæmilega að bæjarstjórn-
inni í Garðabæ með ásökunum sem
flestar eru miður fallegar og það sem
verra er rangar. Það er því nauðsyn-
legt að leiðrétta þann miskilning og
mistúlkanir sem fram koma í skrif-
um Péturs Björnssonar. Hann vænir
ráðamenn Garðabæjar um „að þeir
sniðgangi þarfir íbúanna“. Undirrit-
aður er íbúi í Garðabæ (reyndar ekki
á Arnamesi) og fær ekki séð á hvem
hátt íbúar Garðabæjar hafa verið
sniðgengnir í þessu máli. Pétur spyr
einnig: „Er bæjarstjómin hafin yfir
allt og alla?“ Og á hann þar við eins
og hann fullyrðir í grein sinni að
samið hafi verið við Björgun hf. og
Bygg ehf. án útboðs og að aðrir hafi
komið til greina. Það er greinilegt að
Pétur hefur ekki haft fyrir því að
kynna sér staðreyndir málsins. Þess-
ir aðilar, þ.e.a.s Björgun hf. og Bygg
ehf., keyptu húseignir Norma hf. á
þessu svæði á frjálsum
markaði án aðstoðar og
eða aðkomu bæjaryfir-
valda í Garðabæ. Þeir
höfðu síðan framkvæði
að því að leggja tillögur
fyrir forsvarsmenn
bæjarins um breytta
nýtingu á nærliggjandi
landi og því landsvæðis
sem þeir era eigendur
að. Það er ekki bæjar-
yfirvalda að bjóða út
framkvæmdir á landi
sem þeir hafa ekki ráð-
stöfunarrétt yíir. Það
sýnir frekar fyrir-
hyggju og forsjálni for-
svarsmanna bæjar-
félagsins að taka vel í þessar tillögur
og kanna hvort þama geti verið um
vænlegan kost að ræða fyrir alla
Garðbæinga. Ekki er um endanlegan
samning að ræða né heldur að bær-
inn hafi bundið sig við tvo aðila eins
og Pétur orðar það í grein sinni,
heldur viljayfirlýsingu með eðlileg-
um fyrirvöram, samanber það sem
fram kemur í yfirlýsingunni: „Af
hálfu Garðabæjar er sérstaklega
áréttað að viljayfirlýsing þessi felur
ekki í sér neina skuldbindingu af
hálfu bæjaryfirvalda um endanlega
gerð deiliskipulags svæðisins né
heldur skuldbindur yfirlýsingin
bæjastjórn við meðferð og afgreiðslu
málsins.“ Þessa viljayfirlýsingu er að
finna á heimasíðu Garðabæjar
(ásamt fundargerðum bæjarstjóm-
ar) og er þar aðgengileg öllum þeim
sem áhuga hafa á að kynna sér efni
hennar. Af þeim gögnum sem að-
gengileg eru á heimasíðu bæjarins
verður ekki annað séð en að for-
svarsmenn bæjarins hafi sett alla þá
fyrirvara sem eðlilegir geta talist og
birt öll gögn þessu máli tengd jafn-
óðum. Þannig að allar dylgjur um
pukur og að íbúar bæjarins hafi ver-
ið sniðgengnir era ekki réttar.
Samkvæmt aðalskipulagi er þetta
svæði skilgreint sem iðnaðarsvæði
og svæði fyrir opinberar stofnanir,
íbúðir eða þrifalegan iðnað. Þær
byggingar sem helst setja svip sinn á
Bryggjuhverfi
Ég treysti kjörnum
fulltrúum bæjarins fylli-
lega til þess að vega og
meta kosti og galla
þessarar tillögu, segír
Páll Halldórsson, og út-
færa til hagsbóta fyrir
bæinn og bæjarbúa.
þetta svæði nú era án efa byggingar
Stálvíkur sálugu. í fi-amhaldi af því
að rekstur Stálvíkur stöðvaðist hefur
þetta hverfi dalað og starfsemi sem
tengdist rekstri Stálvíkur einnig. Ef
þær tillögur sem liggja fyrir um
byggingu bryggjuhverfis á þessu
svæði ná ekki fram að ganga má gera
ráð fyrir að svæðið verði áfram ætlað
fyrir samskonar starfsemi og er á
svæðinu í dag.
Hvað varðar umhverfisþáttinn er
ekki laust við að öll sú umræða sem
reyndar helst hefur farið fram á síð-
um Morgunblaðsins einkennist af
„hysteriu og má helst líkja við storm
í vatnsglasi. Þeir greinarhöfundar
sem fjallað hafa um þennan þátt,
sem reyndar era flest allir, fullyrða
að uppfylling í Arnarnesvogi muni
eyðileggja lífríki vogsins og það
fuglalíf sem þrífst við voginn í dag
rnuni hljóta af varanlegan skaða.
Einnig er þeim tíðrætt um að þar
með verði gildi þessa svæðis sem út-
vistarsvæðis jafnframt verulega
skert. Enn hafa þessir aðilar ekki
lagt fram nein haldbær rök þessu til
stuðnings. Þessir aðilai’ ganga út frá
því sem vísu að svo verði. Hallgrímur
Helgason kallar þessi skrif í
skemmtilegri grein, Sveit í borg,
sem hann ritar í Dagblaðið hinn 25.
nóvember, „andstöðu í nafni nátt-
úravemdar sem er já einmitt mér
finnst það líka-stefna“. Sá grunur
Páll
Halldórsson
læðist óneitanlega að manni að þeir
undirskriftarlistar sem dregnir hafa
verið fram vegna málsins séu að ein-
hverju leyti rannir undan rifjum ein-
mitt þessarar stefnu. Er ekki rétt að x
leyfa þeim aðilum sem lögum sam-
kvæmt ber að fjalla um og rannsaka
þessa þætti að skila sínum niðurstöð-
um áður en farið er að fullyrða um
áhrif þessar mögulegu fram-
kvæmdar á lífríki og náttúra. Þar til
niðurstöður liggja fyrir verður aldrei
um annað en huglægt mat leikmanna
að ræða sem nánast er víst að verður
jafnt misjafnt og einstaklingarnir
era margir. Hvað varðar þetta svæði
sem útivistarsvæði þá þarf þessi
framkvæmd alls ekki að rýra gildi
svæðisins heldur þvert á móti mun
hún auka gildi þess þannig að fleiri U
geti notið. Arnarnesvogurinn og
reyndar Skerjafjörðurinn einnig era
sérlega vel fallnir til skútusiglinga
og siglinga seglbáta. Siglingar era
líka útivist. Undirritaður er áhuga-
maður um skútusiglingar og þegar
útivist er annars vegar veit hann fátt
betra en siglingar um svæði eins og
Arnarnesvog, Kópavog og Skeija-
fjörð. Líklegt er að fjöldi Garðbæ-
inga eigi eftir að njóta þess að sigla
um voginn og næsta nágrenni og
jafnframt njóta þeirrar aðstöðu sem
þetta hverfi hefði upp á að bjóða.
Einnig þekkir undh-ritaður vel til
sambærilegra hverfa erlendis sem
flest eiga það sammerkt að iða af lífi
ásamt því að vera sá staður þar sem ’ -
íbúar i nágrenni við hverfið venja
komur sínar, til að njóta útivera og
nálægð við sjóinn, höfnina og það líf
sem þar þrífst.
Undirritaður treystir kjörnum
fulltrúum bæjarins fyllilega til þess
að vega og meta kosti og galla þess-
arar tillögu og útfæra til hagsbóta
fyrir bæinn og bæjarbúa. Einnig að
forsvarsmenn bæjarins beiti sér fyr-
ir því að hún hljóti samþykki í þeirri
mynd sem þeir telja best fyrir alla
íbúa Garðabæjar. Tilkoma hverfis
eins og þessa mun auka á fjölbreytni '
bæjarlífsins og tengja byggðina og
íbúana í bænum betur við strand-
lengjuna og Amamesvoginn með
þeirri fjölbreytni sem hann hefur
upp á að bjóða.
Höfundur er verkfræðingur.
Stríðið í Tsjetsjenalandi
Já, það er enn barist í Tsjetsjena-
landi, því miður. Ég held að þau
vandamál sem upp komu þar hafi
ekki verið flóknari en t.d. í Tatarstan
og Jeltsin hefði á sínum tíma átt að
reyna til hins ítrasta til að semja við
Dúdajev. Vissulega má saka Jeltsin
og hans stjóm um að hafa ekki virt
rétt Tsjetsjena til að ráða sínum mál-
um sjálfir heldur hafið stríð gegn
þeim (stríðið 1994-96). En að fleira
þarf að hyggja: eftir þetta stríð var
Tsjetsjenaland de facto (í reynd)
sjálfstætt ríki í þijú ár og hlutu menn
því að gera kröfur til að það fari sem
slíkt að alþjóðlegum skuldbindingum
um réttindi þegnanna (ekki síst rúss-
neskra íbúa landsins) og samskipti
við nágrannana. í reynd komst land-
ið á vald hermdarverkamanna með
gíslatökum innanlands og árásum út
á við - á Dagestan, og þessi hermd-
arverk tengdust vanmætti og/eða
samþykki formlegra valdhafa. Þar
með færast spumingar um sjálfs-
ákvörðunarrétt þjóðar yfir á annan
flöt - við slíkar aðstæður er ekki
hægt að veita Tsjetsjenum sjálfstæði
og hermdarverk, terrorismi, er al-
þjóðlegt vandamál en ekki einkamál
Tsjetsjena, hann verður að kveða
niður. Það er af þessum ástæðum að
enn er barist í landinu. Um leið verð-
ur að fara í öllu fram í anda mann-
réttinda. Það viðurkenna allir að
glæpir era framdir í Tsjetsjenalandi,
lfka stríðsglæpir. Og það er rétt að
krefjast þess af Rússum að þeir geri
þau dæmi upp. Það eru í gangi
hundrað mála gegn herforingjum og
hermönnum - þeim verður að fylgja
eftir.
Það eru viðræður í gangi, til er
tsjetsjenskt stjómkeifi undir stjóm
yfirmúftans Naderovs, sem hefur
hreinan slqöld gagnvart sínu fólki og
barðist sjálfui’ gegn rússneskum her
í stríðinu 1994-96. Verið er að koma á
einskonar bráðabirgðaþingi áhrifa-
manna, m.a. með fulltrúum Tsjetsj-
ena sem búa annars staðar í Rúss-
landi. Það er búið að kjósa þingmann
Tsjetsjena til rússnesku Dúmunnar
- bæði hann og múftinn hafa mjög
opinskátt gangrýnt framferði rúss-
neska hersins svo því fer fjarri að
þetta séu einhveijar strengjabrúður.
En hermdarverk halda áfram og nú
era helst drepnir þeir áhrifamenn
meðal Tsjetsjena sem vilja viðræður
við Moskvu.
Ég veit ekki hvað gerist á næst-
unni. Kannski verða skæruliðum veit
þung högg með vetrinum, en dæmi
Norður-Irlands og Baskalands segja
okkur að terrorismi getur lengi hald-
ið áfram í einni eða annrri mynd. Að
því er varðar Vesturlönd þá sýnist
mér að þau sýni stöðu okkar vaxandi
skilning enda eru hermdarverka-
menn í Tsjetsjenalandi ekki einir á
báti, þeir fá peninga og vopn annars
staðar frá, tengjast við öfgaöfl í Aust-
urlöndum nær og Afganistan og við
Ben Laden.
Þegar ég var sendihen'a á íslandi
vakti ég máls á því í skýrslu sem ég
sendi heim, hvort ekki væri hægt að
veita Tsjetsjenum svipaða stöðu og
Grænlendingai’ hafa innan danska
rfldsins, en auðvitað veit enginn
hvort slík leið er fær. Ég hefi líka
lagt það til að nágrannaland Tsjetsj-
ena, Ingúshetíja, fái að setja fjöl-
skyldulöggjöf í anda íslamskra
hefða, eins þótt hún gæti í einhveiju
rekist á við lög Rússneska sam-
bandsríkisins eins og þau era nú.
Með sveigjanleika og samningum er
hægt að leysa margt, ef menn vilja
leggja sig fram.
Höfundur er rithöfundur.
Bankaklúður
Framsóknarmönn-
um er að vísu til ým-
issa hluta trúandi. Þó
tók steininn úr þegar
hinn nýi bankamála-
ráðherra tók sig til fyr-
ir síðustu helgi og
gerði tilraun til að
svipta alla yfirstjórn
Búnaðarbanka ís-
lands, bankaráð og
bankastjórn, umboði
til að fara með stjóm
sameiningarmála við
Landsbanka Islands.
Þar með steypti Fram-
sóknarfrúin samein-
ingunni í hið mesta
heiftar-klúður, sem
vandséð er að málið náist úr í bráð.
Sameining fyrirtækja er vanda-
verk. Sameining tveggja banka með
jafnvíðtæk viðskipti í landinu og
Búnaðarbanki og Landsbanki er
risavaxið verkefni við að fást, ef vel
á að fara úr hendi.
Margs þai’f að gæta. Banki er
ekki bara bygging sem inniheldur
stjórn og starfsfólk, búnað, tól og
tölvur. Urslitum ráða um vöxt og
viðgang banka viðskiptavinirnir,
sem að líkum lætur.
Svo virðist sem mjög hafi verið
rasað um ráð fram í undirbúningi
sameiningar bankanna tveggja.
Þess virðist ekki hafa verið gætt að
fá starfsfólk bankanna með í leik,
sem er framskilyrði þess að vel til
takist, enda er það starfsfólkið sem
úrslitum ræður um hvort viðskipta-
vininum líkar betur eða verr. Bull-
andi óánægja er meðal starfsfólks-
ins um allan framgang málsins.
Þegar af þeim ástæðu er samein-
ingartilraunin dæmd til að mistak-
ast. Keppinautar hins
sameinaða banka
myndu gera sér hægt
um hönd og ráða til sín
lykilmenn úr útibúum
bankanna og smala til
sín viðskiptavinum
með þeim hætti. Það er
því ekki að undra þótt
sparisjóðsmenn brosi í
kampinn þessi dægrin.
Ef bankarnir tveir
verða þvingaðir saman
af ríkisvaldinu með
lagaboði eins og nú
standa sakir þarf ekki
spámann til að segja til
um að nýi bankinn
myndi skreppa saman
með miklum hraða. Og eigendur
hans, skattborgarar þessa lands,
tapa stórfé.
Nógu illt var í efni áður en til af-
skipta viðskiptaráðherra kom. Nú
er málið hinsvegar komið í ófæra
sjálfheldu. Eins og málum er háttað
era engin sköpuð ráð önnur til en að
taka sameiningu bankanna út af
dagskrá þegar í stað og huga að
Sameining
Engin sköpuð ráð önnur
eru til, segir Sverrir
Hermannsson, en að
taka sameiningu bank-
anna út af dagskrá
þegar í stað.
henni að 2-3 áram liðnum og þá á
nýjum forsendum með gerbreyttum
vinnubrögðum.
Engum getum skal leitt að
ástæðu fyrir furðulegu upphlaupi
ráðherrans, en látið við það sitja að |
svo komnu að ætla þetta framsókn-
arfrekju og yfirgang. Enda leggur
framsóknar-fnykinn af flestum
verkum ríkisstjórnarinnar víða vegu
nú um stundir.
Höfundur erfommður
Frjdlslyndn flokksins.
Sverrir
Hermannsson