Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1908, Blaðsíða 47

Bæði brotin eru nú komin á Forngripasafnið, og er eg sá alla lög-
un þeirra og gat lagt þau saman, sá eg brátt, að þau áttu saman
og að lítið vantaði í steininn. Lengd steinsins er nú á efri hlið
117 sm., en endafletirnir eru skáhallir og er neðri hlið steinsins um
9 sm. lengri. Að framan er steinninn 40 sm. að breidd, efri hliðin,
en hann er allur mjórri í aftari endann, aftast um 20 sm. Efri
röndin, sú er frá veit, er um 28 sm. að breidd, en þeim megin, sem
að snýr, er steinninn að eins 7 sm. að þykt. Steinninn hefir verið
lítið eitt lengri og hefir brotnað af áletruninni, eins og síðar skal
skýrt nánar frá. Á milli þessara 2 brota af steininum er allmikið
skarð í efri röndina og er áletrunin einnig skert þar (sbr. hér á
eftir). Sú hlið steinsins, er áletretrunin er á, er allvel slétt af nátt-
úrunni og virðist ekki hafa verið jöfnuð af mannavöldum; dálítið
er hún hvelfd inn. Steinninn má heita fremur vel valinn og hefir
eflaust verið lagður, en ekki reistur, á leiðið. Á fremri enda steins-
ins hefir verið höggvinn út upphækkaður kross, en mjög lágt upp-
hækkaður (um 3—4 mm.) og höggvið einungis meðfram álmunum
og um 4 sm. út frá þeim. Álmurnar eru 6,7 sm. að breidd, þver-
álman 37,7 að lengd, 15,5 sm. hvor armur, en hæð krossins er 44,7
sm., 15 fyrir ofan og 23 fyrir neðan þverálmuna. Niður úr kross-
inum er myndaður broddur um 6 sm. að lengd og 2,5 sm. að
Hvers vegna eyðast nú þessir nýju bautasteinar úr grágrýti svona fljótt?; og
hvers vegna haldast hinir fornu legsteinar úr sömu steintegund svona vel? Ætla
mætti að þetta orsakaðist af því að grágrýtistegundirnar væru misharðar. Harkan
er komin undir efnasamblandinu, hversu mikið er af hverju efni fyrir sig i grágrýt-
inu, og þarf ekki nema að eins lítinn mismun i efnasamsetninuunni til að valda
afarmiklum mismun á hörkunni. Einnig mætti ætla að aðferðin við að höggva stein-
ana 8Ó önnur nú en á 17. öldinni og að af þvi orsakist mismunurinn á þvi hversu
áletranirnar haldist. Ennfremur getur sumum dottið i hug að menn hafi áður fyrri
borið eitthvað á steinana, er hafi hindrað vatnið frá þvi að ganga í þá og sprengja
þá i frostum og gert þá seigari og þéttari að utan. Gretur og verið, að þetta hafi
verið gert, þótt þess sjái nú eigi vott, og vafalaust væri mjög gott að gera það á
grágrýtissteinum nú. Ekkert af þessu álit eg þó að valdi mismuninum á þolgæði
grágrýtissteinanna, heldur hitt, hvernig þeir eru fyrir veðrinu. Hinir fornu leg-
steinar hafa ætið legið á leiðunum, en hinir nýju hafa verið reistir upp á annan
endann. Þetta veldur því, að hliðarnar á nýju steinunum eru ætið að kalla hreinar
og berar fyrir óveðrum. Engin mold sezt í holurnar til að þétta steininn,
engar skófir geta vaxið á hliðunum og varið yfirborðið fyrir skaðlegum áhrifum
vinds og úrkomu. Þessir standandi steinar hyljast að kalla aldrei snjó, ætíð lemur á
þeim og næðir um þá hreina og gljúpa. Hinir, sem liggja, hyljast snjó og klaka,
sem skýlir þeim á vetrum. Leir og mold sezt í allar holur á yfirborðinu og þar vaxa
skófir, sem stundum mynda smám saman harða skel á yfirborði steinsins. Þetta
hlífir steinum þeim er liggja.
7