Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1924, Blaðsíða 5

5
Holtar, Fljótar«. öðruvísi dæmi jeg heldur ekki um tvinefni sem
Giljar og Q-iljir (athugasemdarlaust s. 69), Vaglar og Vaglir (þetta
telur höf. rángt. Við Bessahlaðir (s. 79) gerir hann enga aths. Um
öll þessi nöfn gildir það, og það eitt, að sú er ein myndin rjett, sem
höfð er í hverri sveit. Vera má að í einni sje sagt Giljar eða Vagl-
ar, í annari Giljir eða Vaglir — og eru þá báðar myndir jafngóðar.
Það verður að brýna það fyrir mönnum, þessa höfuðreglu, er gildir
um alt mælt mál, að þau orð og orðmyndir, sem einhafðar eru nú
og tíðkast hafa vitanlega lángar stundir, öldum saman — við þeim
má ekki hrófla, þau eru og eiga að vera friðhelg, þó að þau komi
ekki heim við þá allra ströngustu málfræði; þar að auk veit hver
málfræðíngur, að orð blakta til og frá eins og strá í vindi, riðlast
úr einum flokki í annan, alveg reglulaust. Slíkt er líf og þróun
málsins.
Höf. talar oft — og jeg líka — um »afbakanir« og »latmæli«.
Latmælin eru nú reyndar oft einmitt liður í þessari þróun, sem jeg
nefndi; þó er þar oft vont að greina milli; og rjett að rita þar eftir
uppruna, þegar hann er viss (menn skrifa t. d. ætla, þó fram sje
borið atla o. s. frv.).
Það er eðlilegt, að hljóð grennist (styttist) á undan 2 eða fleir-
um samhljóðum. Það er eftir því, að Rauðsstaðir verður Russtaðir
(ekki Rús-, sem bærinn hefur víst aldrei heitið, þótt einhver kunni
að hafa skrifað Rú- af fáfræði); sama er um Saursstaðir —- Sursst.
(og þetta svo skilið sem Surts-). Hjer er rjett að skrifa Rauðs- og
Saurs-; líkt er með Hraukhlaða — Hrukkhlaða og Gaularás — Gul-
arás, sem er undanþága að því leyti sem hjer er um einn samhljóð
að ræða, en orsökin til styttíngarinnar er hjer hlutfallið milli áherslu-
samstafnanna; það er annað en í hinum nöfnunum.
Höf. setur stundum fram merkilegar skýríngar, sem sýna mál-
fræðisbrest. Hann heldur, að Kúga- geti verið sama sem Kuga, »af
mannsnafninu Kúgi eða Kugi«, sem aftur sje sama og hið alþekta
nafn Kuggi (s. 64). Líkt er, þegar hann heldur (s. 83), að Rúgstað-
ir — Rugstaðir hafl upphaflega heitið Rugg-. Slíkt er ómögulegt,
eða að minsta kosti alveg ósennilegt. Það er engin leið til þess að
skilja, hvernig Rugg- eða Kugg- hefði orðið að Rug (Rúg) eða Kug
(Kúg). Hjer verður að fara eftir núverandi framburði. Kúgi er
þekt mannsnafn, eflaust með löngu hljóði að fornu og það gat ekki
styst. Jeg veit ekki betur en að sagt sje Rúg- nú; höf. sýnist hjer
aftur að ímynda sjer, að rithátturinn Kug- (með u) í fornbrjefi hafi
nokkra sem helst þýðingu. En það getur auðvitað þýtt bæði ú og
u. Á því er ekkert að byggja. Það er satt, að merkíng orðsins