Óðinn - 01.01.1923, Qupperneq 3

3
ÓÐINN
braut komin að minsta kosti frá Reykjavík austur í
sýslur. Fyrirætlanir hans í járnbrautarmálinu voru
bygðar á trú hans og trausti á land og þjóð, og sann-
færingu hans um það, að járnbrautir á þessu landi
væru eitt meðal annars, er gera mundi fýsilegra að
vera hjer. Bæði áður en hann varð sjúkur og í sjúk-
dómi hans var það mál honum mikið áhyggjuefni, og
hann harmaði það mjög, að það skyldi ekki vera
komið lengra áleiðis. — Hitt málið er kjördæma-
skiftingin. Hann sá það fyr en fjöldinn, að kjördæma-
skiftinin við Alþingiskosningar var orðin á eftir, að
af henni óbreyttri hlaut að fljóta hið mesta misrjetti
fyrir kjósendur. Hann lagði því fyrir Alþingi 1905 og
1907 frumvörp um breyting á þessu, þar er lagt var
til að landinu væri skift í færri kjördæmi, er hvert
kysi (mismunandi) marga þingmenn. Frumvörp þessj
bæði eru, eins og öll þau lagafrumvörp, er hann sjálf-
ur samdi, mjög vel úr garði gerð bæði að hugsan og
búningi. Frumvarpið frá 1907 er eitthvert hið vand-
aðasta að efni og búningi, sem lagt hefur verið fyrir
Alþingi, og þótt það næði ekki fram að ganga, þá
hygg jeg varla munu verða fundna betri undirstöðu
en þá, sem í því er fólgin, þegar fara á að breyta
kjördæmaskipuninni fyrir alvöru.
Hann var einatt sakaður um eyðslusemi á landsfje.
Þær ásakanir eru með öllu rangar, eins og verkin
bera merki. Hitt er satt, að hann var aldrei smá-
munasamur.
Þegar jeg er farinn að nefna nokkur af hinum
mörgu málum, sem hann hafði með höndum, þá komá
svo mörg og mörg önnur í huga minn, en hjer verð-
ur nú staðar að nema, enda er mjer sagt, að annar
maður muni rita hjer í blaðinu um aðgerðir hans í
ýmsum innanlandsmálum og skoðanir hans um verk-
legar framkvæmdir og fleira.
Hannes Hafstein var fyrir margra hluta sakir mjög
vel til flokksforingja fallinn. Auk þeirra hæfileika, sem
áður eru taldir, er rjett að taka það fram, að hann
var prýðilega máli farinn. Hann var einkar látlaus í
framkomu og ljúfur í allri viðkynningu og viðmóti,
og því mjög ástsæll af flokksmönnum sínum. Hann
var ekki einungis primus inter pares. Mönnum þótti
sem væri hann, fyrir sakir andlegra og líkamlegra
yfirburða, höfði hærri en aðrir menn.
Jón Magnússon.
M
Fáeinar endurminningar um Hannes
Hafstein frá skólaárunum.
(1874—1880).
Árið 1874 var eitt af merkisárunum í íslenskri sögu.
Stjórnarskráin fengin og með henni fjárhagsráð og
löggjöf í sjermálum vorum, afhent af konunginum
sjálfum, Kristjáni IX., á þúsund ára þjóðhátíð lands-
ins, þeim fyrsta konungi, sem nokkuru sinni hafði
föðurland vort fæti stigið.
Þá var ljett yfir landi og lýð, eða svo finst oss,
sem þá vorum, því nær börn að aldri, að skreiðast
úr heimilisreifunum út í lífið — hið hála líf.
Þá kvað Matthías hjer syðra um »frelsisskrá í föð-
ur hendi« og Páll Ólafsson bað austur í Hallorms-
staðaskógi Fjallkonuna að »leggja kongi hönd um
háls«; loftið, kjarrskógarnir og Almannagjá — alt
ómaði af sögu og söng.
Samsumars, í júnímánuði, var lítill drenghnokki,
tólf vetra gamall, er síðar varð glæsilegastur samtíð-
armanna sinna íslenskra og með gildustu mönnum á
velli, að ferðast »um fjöll og dali fríða« og suður um
heiðar norðan úr Eyjafirði til Reykjavíkur. Tilgangur
fararinnar var að ganga undir inntökupróf í latínu-
skólanum.
Hvern grunaði þá, að þessi ungi sveinn myndi, því
nær þrjátíu árum síðar, verða einn meðal þeirra, er
ræki endahnútinn á alt þrasið um »frelsisskrána«,
sem framgjörnum leiðtogum þótti síðar vera löngu
orðin »helsisskrá« — og f sömu andránni verða
einn af aðalmönnunum í næsta stjórnarskrárþætti og
fyrsti innlendur ráðherra íslands?
»Dregur að því, sem verða vill«, og flestir munu
frá upphafi eigá eitthvað það í eðli sínu, er fleygir
þeim síðar í lífinu fram til giftu eða vangiftu, upp-
hefðar eða niðurlægingar, sóma eða vansæmdar, eða
til hvorstveggja.
Um svo óvanalega margþættan, sterkþættan og vel
gefinn mann munu margir mjer hæfari lengi tala í
blöðum og tímaritum, og vil jeg því einungis í fám
orðum geta þess helsta, sem jeg man frá skólaárum
okkar. Það dæmist á mig, því að svo hefur dauðinn
verið harður í garð þeirra, sem gengu í 1. bekk
latínuskólans vorið og haustið 1874, að tveir einir
eru nú á lífi þeirra, er voru sambekkingar Hannesar
Hafsteins öll skólaárin, Þorgrímur hjeraðslæknir Þórð-
arson (í Keflavík) og jeg.
Árið 1874 voru 11 nýsveinar teknir í 1. bekk. Allir
voru þeir vorlömb eða sumrungar (prófaðir í júní og