Eimreiðin - 01.05.1898, Page 26

io 6
vóru því fæstir sem óskuöu sjer að ná hárri elli, heldur miklu fremur
óttuðust það sem hvert annað böl. Ein gömul saga bendir jafnvel á,
að það hafi fyr á öldum, áður en sögur hófust, ekki verið neitt sjer-
lega sjaldgætt, að fátækir foreldrar hafi, til þess að verða ekki börnum
sínum til þyngsla, ráðið sjer sjálf bana með þvi að kasta sjer niður af
háum hamri, sem af þvi fjekk nafnið œtternisstapi (sbr. »að ganga fyrir
ætternisstapa«). Er sagt að þetta hafi verið siður í Gautlandi hinu vestra,
og er varla ástæða til að skoða þá frásögn sem bábilju eina. Pað var
sem sje víðar siður en á Norðurlöndum í heiðni, að losa sig við veik
og örvasa gamalmenni með því að lóga þeim eða láta þau sjálf fyrir-
fara sjer, þvi það hefur verið sýnt fram á, að slíkt var líka siður hjá Vind-
um og á Norður-Pýzkalandi. Sömuleiðis segir Plinius frá því um Hyber-
bóreana, að það hafi verið siður hjá þeim, að gamalmenni fyrirfæru sjer
með því að steypa sjer niður af háum hamri. Par er þvi getið um sama
siðinn sem í hinni norrænu frásögu, og hinn frægi sagnaritari Geijer
segir í Svíasögu sinni, að í Sviþjóð sjeu til margir hamrar, er enn beri
nöfn, sem bendi á þennan sið.
Lítum vjer nú sjerstaklega til íslands, þá bera sögurnar þess vott,
að menn hafi þar allt fram að lokum io. aldar álitið það fullkomlega
leyfilegt, þegar menn vóru i þröng, að losa sig við hrum gamalmenni
með því að fyrirfara þeim eða öllu heldur með því að »gefa þau upp«,
sem svo var kallað, sem hlaut að leiða til þess, að þau dæju úr sulti,
ef þau urðu ekki fyrri til að stytta sjer sjálf aldur. En mannúðarand-
inn var þó þegar á þeim tima búinn að fá svo mikil tök á hugum
manna, að menn tóku ekki til slikra örþrifráða, nema menn væru i hin-
um mestu kröggum; og jafnvel þó svo stæði á, urðu þó ætíð ein-
hverjir til að rísa á móti þessum ómannlega villisið.
Arið 975 gerði »óaldarvetur mikinn« á íslandi og hjeldu þá Reyk-
dælir fund hjá Ljóti hofgoða, til þess að ráðgast um, hvað gera skyldi,
til þess að afstýra alménnu hallæri, og sýndist mönnum ráð að »heita
til veðurbata«. Vildi Ljótur láta heita að gefa til hofs, en bera út börn
og drepa gamalmenni. En öðrum manni, Áskatli, þótti það ómælilegt
og kvað engan hlut batna mundu við það; kvað hann ráðlegra mundu
að gera skaparanum tign i því, að duga gömlum mönnum, og leggja
þar fje til, og fæða upp börnin. Móti þessari uppástungu mæltu margir
i fyrstu, en þó lauk svo, að Áskell rjeð. Frá þessu er sagt í Reyk-
dælu (7. k.), en í Landnámu (bls. 323) er önnur frásögn um ástand
landsins almennt þetta sama ár, og segir þar, að þá hafi verið svo hart
i ári, að »þá átu menn hrafna ok melrakka, ok mörg óátan ill var etin,
en sumir létu drepa gamalmenni ok ómaga, ok hrinda fyrir hamra; þá
sultu margir menn til bana« o. s. frv.