Eimreiðin - 01.09.1903, Blaðsíða 12

172
vorar og alla reynslu; hann talar í samvizku vorri, sem er eða
má kalla eðlishvöt til hins góða, arð og árangur vorrar erfðu og
öfluðu reynslu, og fyrir því er það, að rödd samvizkunnar segir
til í sálum vorum með þessu ósjálfráða afli, sem er einkunn allra
næmra og rótfastra viðbrigða (reaktíóna) vors flókna vitundarkerfis,
eða sem nú kallast subconscia (c: viðbrigði með bundinni eða
óljósri meðvitund). Guð birtist einnig í ylhvötum vorum, eftir-
þrám, ígrundun, háleitum vonum og hjartnæmri guðrækni. Allar
slíkar vitranir eru afar-mikilvægar og þeim má aldrei gleyma, en
ofar þeim öllum er sá umheimur hins sanna og góða, sem birtist
fyrir vísindin.
Eigi er það allra, að vera vísindamenn, en fyrir þá sök er
þess engin þörf að binda hugi manna og hjörtu við blinda trú.
Trú sérhvers manns ætti að vera traustið til sannleikans; ekkitrú
á skröksögur, sem sagðar eru sannar, heldur á sannleikann —
þann sannleika, sem sýnir svo ljósa aðaldrætti, að allir mega
skynja hann, — þann sannleika, að þessi veröld sé öll í settri
samhljóðun, svo að ekkert rangt verði gjört án þess það valdi ill-
um afleiðingum í allar áttir.
Trúin á hið objektíva (hlutlæga) sannleiksvald er næsta stig-
ið í trúarframför mannkynsins. Nú stöndum vér á þröskuldi hins
þriðja tímabils, sem koma mun, þ. e. a. s. tímabils hins vísinda-
lega obj ektívisma. Stefna annars tímabilsins var neikvæð,
niðurbrotsgjörn og fór effir lausri rökfræði; stefna hins þriðja verð-
ur jákvæð, hagspök, uppbyggjandi.
Hinar neikvæðu og súbjektívu skoðanir sýnast frá sjónarmiði
hinnar játandi og objektívu stefnu hins fyrsta tímabils verk eyð-
andans, afneitunarandans, djöfulsins. fað er viðhvarfsstefna,
reaktíón. Pað sýnir hvers vegna Satan hjá Milton varð goðmögn-
uð hetja (heros). Milton var byltingamaður, súbjektívisti og
Satani óviljandi hliðhollur. Hann lætur Satan tala eins og heim-
speking síns tíma:
»Hver sál á heim í sjálfri sér og má
í himin breyta helju, helju í himin.
Hvað þýðir hvar, ef sjálfur er ég samur,
ef sjálfur er ég ég og breytist ekki?«
Hin neikvæða stefna annars tímabilsins er ekki röng; hún hlaut
svo að vera vegna hins þriðja tímabils. Hún bjó henni í hendur