Eimreiðin - 01.09.1903, Blaðsíða 16

176
sá súbjektívismi sannfæringar hans, sem hann hvorki kanti að
sundurgreina né rekja til uppruna hans. Hann greinir á við he-
dónisma Benthams með sjálfselsku-siðalögmálið einungis í því, að
ánægja samvizku hans ræður meira en ánægja skilningarvita hans.
Hagsmunafræði (útilitarismi) nútímans, sem Spencer kennir, er
og verður eintómur súbjektívismi, því hún gjörir »mestu hagsæld
hinna flestu« að frumreglu (maxími) siðafræðinnar; og þegar hún
það gjörir, setur hún hvergi objektívt princíp, heldur ræður til,
að setja »summu allra súbjektleika í stað hvers einstaks*; en súb-
jektívar siðareglur verða fyrir það alls eigi alsiðlegar, heldur fylgja
þær mælikvarða þeirrar lífsskoðunar, sem villimaðurinn hjá Spen-
cer tók fram. Öll súbjektív siðakenning gleymir þeim möndulási,
sem öll siðaspeki veltur á; eðli þeirrar vísindagreinar er objektívt.
Sé ekkert objektívt alræðisvald til fyrir siðgæði, gjörðum vér rétt-
ara í að gjöra heyrin-kunnugt, að siðafræði sé misskilningur, og að
það, sem vér köllum svo, sé eigi annað en reikningur, sem reyni
til að vega unaðsemdir og þjáningar hvað í móti öðru, og siðgæði
sé einungis, þegar bezt lætur, heilsubætir fyrir sálina. En það ^r
sannreynd fyrir hinu, að hver, sem vill hafa augu sín opin, hlýtur
að sjá, að til er objektívt vald yfir lífsfærslu vorri. Lífið og gjör-
endur lífsins er eigi að öllu leyti vort afrek. Vér erum hér á
skeiðvelli, og hlaup hvers einstaks manns og alls mannkynsins og
hverrar lifandi veru er fyrirsett á mjög álcvarðaðan hátt og auð-
sæjan í þeim dráttlínum, er vér frá dögum Darwíns höfum vanið
oss á að kalla evólútíón. Vér hljótum að læra að viðurkenna
nauðsyn þeirrar framþróunarstefnu, sem ber oss áfram á beinum
en þröngum vegi. Peir, sem fúslega hlýða lögum þróunarinnar,
komast lengra og lengra og finna fögnuð og gleði þrátt fyrir
þyrna og þistla á veginum. Hinir, sem hika, eru knúðir áfram,
og kenna sáran til af svipu náttúrunnar; og sá, sem þrjóskast og
þverneitar hlýðni við lög hins reglubundna umheims (kosmos), hann
bíður beinar ófarir.
Náttúran tekur ekki tillit til tilfinninga vorra, hvorki unaðs né
sársauka. Sæll er sá, sem fagnandi hlýðir lögmáli hennar. Hinn,
sem leitar annarra unaðsemda, er dæmdur. Horfum á heims-
fyrirkomulagið hvaðan sem vill: Dómurinn um rétt og rangt, gott
og ilt, satt og ósatt byggist ekki á meiri eða minni unaðssemd-
um og þjáningum, heldur á samhljóðun breytni vorrar við lögmál
umheimsins, og siðgæði er það, sem er í samræmi við lögmál