Eimreiðin - 01.09.1903, Side 20

i8o
biblíunnar: »Guö er kærleikur« sannanleg með náttúruvísind-
unum.
Vísindin sýna og sanna, að heild tilverunnar birti sig hvar-
vetna sem lögum bundna, að hún sé eigi óskapnaður (kaos), eigi
óræð gáta, heldur skipulagsheild (kosmos). Sem kosmos er hún
skiljanleg, og skynjandi verur geta lært að skilja eðlislög hennar,
og að hegða sér eftir þeim. Guð er það eðlisfar tilverunnar, sem
veldur skynsemi og framleiðir hana; og skynsemi er eigi annað
en endurskin niðurröðunar eða laga heimsins. Köð og regla til-
verunnar, samhljóðan laga hennar, fastbundin flokkaskipan hennar
gjörir mannvitið mögulegt, og fyrir því þróast skynjandi verur
eðlilega og gjörast hugsandi sálir. Guð er það, sem gjörir ein-
stakling að persónu, því að skynsemi og skynsamlegur vilji eru
aðaleinkunnir persónunnar.
Þegar vér svo byggjum á þessari skoðun, segjum vér (og
viðhöfum til skilningsauka trúarorðið guð): T’eir hlutir eru góðir,
sem hafa guðs mynd og líking. Eðli framfara er eigi (eins og
Spencer kennir) vöxtur tegundar-fjölda, heldur vöxtur sálar. Evól-
útíónin er ekki breyting tegundar eftir efnum og ástæðum
(adaption to surroundings), heldur æ fullkomnari móttaka
sannleikans. Breyting eftir kringumstæðum er, frá siðafræðinnar
sjónarmiði, einungis aukagæði, fengin fyrir þann kraft, er fylgir
réttri breytni.
Allar staðhafnir reynslunnar eru opinberanir; en þær stað-
hafnir, er kenna oss siðgæði eða rétta breytni við aðra, geyma
sannindi sérstaklega áríðandi. Pær valda mjög svo heilnæmum
áhrifum á sálir vorar, eins fyrir það, þótt maðurinn á frumstigum
sínum geti eigi skilið hvers vegna og hvernig. Sakir skorts á
nægilegum skilningi á tilurðunum (facta) klæðir hugsmíðagáfa
mannsins þær í búning goðsagna og skáldskapar. Á dögum
sjálfra vor eru hinir mestu siðaspekingar skoðaðir sviplíkt og Indi-
ánar skoða töframenn sína, og sakramenti kirkjunnar er oftlega
farið meðálíkan hátt og villimenn fara með töfragripi sína (fetisj,
tabú). Pó er nú átrúnaður manna smátt og smátt að þokast
upp á hærra svæði hins beina skilnings hlutanna. Goðsagan
verður að þekking, og þýðing dæmisögunnar fer að verða auð-
skilin.
Eins og stjörnuþýðingin (astrológían) varð að stjörnufræði