Eimreiðin - 01.09.1903, Side 17

• 77
«
I
þróunarinnar. Siðafræðin á að kenna oss að gjöra fúslega og vit-
andi vits það, sem vér hljótum að gjöra, hvort heldur sem oss
líkar betur eða miður. I einu orði að segja, er siðafræðin óhugs-
andi án skyldu, og hinn verulegasti partur hennar er hennar
objektíva verund, hennar ósveigjanlegi strangleiki og harða alræði
(autoritas).
Vér segjum við hedónistann: Góð athöfn er eigi siðleg af
því að henni fylgir ánægja, heldur af því, að hún er samkvæm
skyldunni. Vér megum eigi fara eftir því, sem heitir oss ánægju,
heldur ber oss að leita vorrar æðstu unaðssemdar í því að gjöra
það, sem tilverunnar allsherjar-lögmál (eða trúarfræðislega sagt: guð)
heimtar af oss.
Peim, sem neita því að til sé objektív regla fyrir réttu og
röngu í tilverunni, hættir við að framfylgja hinu sama og Huxley,
að maðurinn hafi eigi komist af í lífsstríðinu sökum siðgæðis síns,
heldur þvert á móti sakir siðleysis síns. Sagt hefir verið, að mað-
urinn væri rángefnari, síngjarnari og ranglátari en dýrin. Vér
neitum því eigi, að siðlaus maður kunni ástundum að sýnast dýrs-
legri en dýr, en hitt sjáum vér eigi, að maðurinn sé eins siðlaus
eða siðlausari en dýrin. En þetta þarf íhugunar við. í dæmisögu
Æsóps segir úlfurinn: »því mundir þú hafa rétt, er þú etur lambið,
þar sem það er talið órétt gjört af mér?« Er maðurinn eigi líkum
lögum háður og úlfurinn? Eða slátrar eigi maðurinn fleiri skepnum
en allir úlfar á jörðunni eta? En þó nú úlfurinn hafi mikið til
síns máls, þá sjáum vér þó, að maðurinn lifir en úlfum er eytt,
sem er gild sönnun þess, að maðurinn er í meira samræmi við
skipulag og lög alheimsins. Og þó virðast athafnir beggja, úlfs
og manns, vera sviplíkar, eða öllu heldur hitt, að sé sökin því
þyngri sem hún er meiri að vöxtunum þá er saman er borið, yrði
málstaður úlfsins öllu vænlegri; því að maðurinn nú á dögum
lógar fleiri sauðum, svínum og öðrum skepnum á einu ári, en
úlfar fá gleypt á heilli öid. Hvað afsakar nú þennan slátursköst
annars vegar, og ásakar sama hlut hins vegar?
Vér viljum ekki svara þessari spurningu með því að vegsama
þann sið manna, að þeir lifa á holdi meðskepna sinna. Frá sið-
legu sjónarmiði sæmdi manninum betur að viðhalda lífi sínu á
öðru en á slátri af lömbum, kálfum, fuglum og fiskum. Vér skul-
um eigi skoða málið frá huglægu eða háleitu sjónarmiði, heldur
bera blátt áfram saman breytni úlfa og manna; og þá sjáum vér,
12