Eimreiðin - 01.09.1904, Page 35

195
það væri svo sem ekki mikill virðingarsess, er þeir höfðu þar
komist upp í. Pað er því engin furða, að það er fyrst á þessum
tímum, er vér rekumst á eitthvað lagt til málanna í bókmentun-
um af hálfu forngrískrar heimspeki gegn kristinni trú, svo að
nokkuð kveði að, »Raust sannleikans« (aleþes logos) eftir Celsus.
Pað er varðveitt í svari gegn því, eftir Órígenes, lærðan kirkju-
föður í Alexandríu, er með stakri samvizkusemi vitnar í það hér
um bil orð fyrir orð og grein fyrir grein. Hefur því verið hægt
að setja það saman, svo að nokkurn veginn sé viðunandi.
Órígenes hefur samið rit sitt hér um bil 248 fyrir tilmæli eins
vina sinna, er leitt hefur athygli hans að bók Celsusar og háska
þeim, er af henni væri búinn. Hann kveðst ekki vita deili á höf-
undi hennar. En hann gizkar á, að það sé sami maðurinn sem
Celsus nokkur, er var uppi á dögum Markúsar Árelíusar og var
Epíkúrsmaður og samið hefur rit gegn göldrum. Penna Celsus
þekkjum vér. Hann var vinur Lúkíans, er fyrir áskorun hans setti
saman háðritið »Alexander eða falsspámaðurinn«, hér um bil 180.
Pað er víst, að það sé sami maðurinn, af því að Lúkían minnist
á »hið prýðilega nytsemdarrit« Celsusar vinar síns »gegn galdra-
mönnum« (21. kap.) og hyggst að gera honum að skapi, er hann
hleður lofi á Epíkúr (25. kap.). Pað kemur heim, að rit þetta
gegn kristindóminum, sem enn er til, gæti vel verið eftir Celsus
þenna, og það er frá sama tíma (það virðist samið hér um bil
178). það dugir samt ekki að gera þessa tvo rithöfunda að sama
manni, eins og menn hafa fyrrum gert samkvæmt ágizkun Órí-
genesar. Höfundur ritsins gegn kristninni er sem sé auðsjáanlega
ekki Epíkúrsmaður, heldur Platóningur, sem Órígenes hefur lílca
mjög vel veitt eftirtekt. En hann reynir að smeygja sér úr öll-
um vanda, er hann hyggur, að Celsus hafi dregið dul á skoðun
sína í heimspekilegum efnum, sem er mjög ósennilegt. En annars
lætur hann hvað eftir annað í ljós efa á, að mótstöðumaður sinn
sé Celsus Epíkúrsmaður.
Fyrir fram er það líka líklegast, að það hafi verið Platóningur,
er hóf bókadeilur gegn kristilegri trú. Epíkúrsmönnum þótti það
naumast taka því. Lúkían fyrirverður sig t. d. hálfpartinn fyrir
að skrifa um annan eins loddara og Alexander. Kýnungar vóru
yfirleitt menn óbókvísir. feir skráðu ofsaþrungnar siðaprédikanir.
Stóungar, er einkum töluðu máli mentalýðsins, höfðu alt of mikla
óbeit á skorti kristindómsins á hugsanréttri rökleiðslu. Markús
3'