Eimreiðin - 01.09.1904, Side 71

231
155)- »Að ýmsu leyti væri það hagkvæmt, að ábúðarjarðir fylgdu
aðalkennaraembættinu við fasta skóla í sveiturm (159). »Auðsætt er,
að kennararnir eru ekki síður verðir eftirlauna en aðrir embættismenn«.
Annars kemur höf. ekki með neinar ákveðnar tillögur um launamálið.
I’á er kafli um bókasöfn. I’á er kafli um sstjórn og umsjón lýðskól-
anna«. Er sá kafli ýtarlegur og einkar skipulega samin. »í hreppi
hverjum skal vera skólanefnd, og sitji í henni fimm menn: sóknar-
prestur« — höf. gleymir ekki prestunum, hvar sem hann er og hvert
sem hann fer og eiga þeir þar traustan talsmann er hann er — »tveir
menn er hreppsnefndin kýs sín á meðal, einn maður kosinn af þeim,
er atkvæðisrétt hafa á safnaðarfundi og einn kennari«. »Skólanefndir
hreppanna standi beint undir yfirsljórn lýðskólamálanna«. »Yfirumsjón
með öllum lýðmentamálum landsins skal falin á hendur umsjónarmanni,
er ráðherrann skipar og búsettur skal vera í Reykjavík«. Hann »skal
hafa yfirumsjón með kennaraskóla landsins, lýðskólum og öðrum lýð-
mentaskólum og lýðbókasöfnum, þeim er styrks njóta úr landssjóði«
(192). »Æskilegt væri, að hann væri ritstjóri tímarits um mentamál,
er fengi styrk úr landssjóði, unz það gæti borið sig sjálft«. Síðast er
kafli um kennaraskóla, er höf. leggur til, að hafður sé í Reykjavík,
og færir þar góð og gild rök fyrir sínu máli.
Þar höfum vér þá kjarnann í tiflögum höf. — og er þetta mikil
risasmíð. Ég get ekki að því gert, að mig hálfsundlar við þessum
ósköpum. í’ykist ég þó ekki vera neinn afturhaldsmaður, án þess að
mér þyki nokkur skömm að því, eins og sumum heima. En hvar eig-
um vér að fá þau ógrynni fjár, er kennaraskólinn. lýðháskólarnir, allir
lýðskólarnir, skólahúsin, kensluáhöldin, bókasöfnin, jarðirnar handa
skólakennurunum eiga að kosta? Höf. hefur engar áætlanir um kostn-
aðinn, en á meðan leika þessir skólar hans í lausu lofti. Gætum þess
vel, að vér erum ekki nema tæpar 80 þúsund hræður, dreifðir út um
1900 □ mílna flæmi, ekki svo margir sem Ljr, hluti af Kaupmannahöfn
og Friðriksbergi! Og vér eigum að fá staðist alt þetta! Getur ekki
verið, að eitthvað þurfi að gera fyrst, áður en hér er hafist handa?
Og ég segi það satt, að ég er ekki viss um, að grundtvígskir lýðskólar
séu það, sem oss mest vanhagar um, eða að vér höfum heiminn hönd-
um tekinn, þótt vér hreppum það hnoss. Ég varð svo frægur að kynn-
ast einum grundtvígskum lýðháskólakennara í fyrra, er var talinn mesta
valmenni og sæmdarmaður í sveit sinni. Ég spurði hann um Georg
Brandes. Hann mátti ekki heyra hann nefndan á nafn. Ég spurði
hann, hvort hann hefði lesið nokkuð eftir hann. Nei, nei, nei. »Ég
hef óbeit á honum. Hann er trúleysingi«. Hann var þröngsýnn odd-
borgari — og slíka leiðtoga kýs ég ekki æskulýð íslendinga til handa.
Væri og ekki ráð að leita eitthvað annað en til Norðurlanda, áður en
vér komum lýðmentun vorri í fastar skorður, svo sem til Sviss ?------
Höf. segir, að enginn efi sé á því, að þjóð vor sé »góðum gáfum
gædd«. Er víst, að það sé nokkuð, svo orð sé á gerandi? Erum vér
að tiltölu gáfaðri en aðrar þjóðir? Hvar eru merki þess í stjórnmál-
um og vísindum og listum, í allri vorri menning? Hvar eru þau mikil-
menni í andans heimi, er vér verðum að geta bent á, til að sanna
þessar og þvílíkar staðhæfingar?