Bókasafnið - 01.02.1988, Side 33

BÓKASAFNIÐ
Ég hcf þegar drepið á tvíþætt hlut-
verk háskólabókasafnanna í tveim-
ur þessara grannlanda. I öðru þeirra,
Finnlandi, voru fyrir allmörgum ár-
um hugleiðingar um stofnun sjálf-
stæðs þjóðbókasafns er væri að-
greint frá háskólabókasafninu í
Helsingfors en horfið hefur verið
með öllu frá þeirri hugmynd. Öðru
máli gegnir um Noreg. Þar hefur
verið ákveðið að stofna sjálfstætt
þjóðbókasafn er væntanlega verður
um kyrrt í núverandi byggingu há-
skólabókasafnsins nærri miðborg
Oslóar. Endanleg aðgreining kemst
ekki til fullrar framkvæmdar fyrr en
byggt hefur verið nýtt háskólabóka-
safn á aðalsvæði Oslóarháskóla,
Blindem, þar sem fyrir em nokkur
stór deildabókasöfn. Fróðlegt er að
kynna sér álitaefnin sem fram koma
í skrifum um aðskilnaðarmálin í
Noregi en þau em að nokkru hin
sömu og uppi em varðandi samein-
ingu safnanna hér, vitanlega með
öfugum formerkjum. Menn velta
þar fyrir sér hvers konar stofnun hið
nýja þjóðbókasafn verði eftir að
meginhluti hins erlenda ritakosts
hefur verið frá því tekinn. Hvað
verður um almennt menningarhlut-
verk þess? Heldur það glugga sínum
opnum til umheimsins? Einnig velta
menn fyrir sér hvert verði hlutverk
þess í þróun safnamála innanlands.
í Danmörku ræðst tilhögunin
mjög af því hve starfsemi Hafnar-
háskóla er dreifð. Um er að ræða
a.m.k. þrjú stórsöfn á vegum háskól-
ans en auk þess gegnirþjóðbókasafn
Dana (Det kongelige Bibliotek) í
veigamiklum atriðum hlutverki há-
skólabókasafns á sviði hugvísinda
og félagsvísinda.
í Svíþjóð var ríkisbókavörður-
inn til skamms tíma í senn forstöðu-
maður þjóðbókasafnsins (Kungliga
Biblioteket) og bókasafnsþjónust-
unnar við Stokkhólmsháskóla en nú
er bókasafn háskólans orðið sjálf-
stætt, enda hefur byggst upp há-
skólahverfi í útjaðri borgarinnar og
þar var reist yfir safnið stórbygging
fyrir nokkrum árum. í þeirri bygg-
ingu sameinuðust jafnffamt tvö
bókasöfn. Hin gamalgróna sænska
vísindaakademía er í grennd við
nýja háskólasvæðið. Þar var um
langan aldur mikið bókasafn, með
höfuðþunga á náttúrufræði og raun-
Hátíðasalur Háskólans hefur verið
notaöur sem handbóka- og lestrar-
salursíóan haustið 1986.
Ljósm. Jóh. Guðm.
greinum. Þetta safn var sameinað
háskólabókasafninu í hinni nýju
byggingu þess. Var þama dreginn
saman á einn stað bókakostur upp á
1,2 milljónir binda, sem verið hafði
í sex stöðum áður. Getum við vel
sótt okkur nokkra fyrirmynd í þessa
aðgerð.
A þessum dæmum frá grann-
löndunum sjáum við að þróunin er
með ýmsu móti, allt eftir aðstæðum
á hverjum stað. Ég freistast til að
nefna einnig í þessari andrá sérlega
áhugavert dæmi úr allt annarri átt
um sameiningu rannsóknarbóka-
safna. í Chicago var árið 1970 tekin
í notkun ný bygging fyrir há-
skólabókasafnið þar (Regenstein
Library). En árið 1984 stóð fullgerð
önnur stór bókasafnsbygging til við-
bótar á lóð Chicago-háskóla. Þang-
að var fluttur bókakostur háskólans
í raunvísindum og heilbrigðisgrein-
um, að mestu fenginn úr Regen-
stein-safninu, en að nokkru úr sex
stöðum öðrum, samtals 400 þús.
bindi, og sameinaður þekktu 700
þús. binda safni á sömu sviðum, sem
háskólinn samdi um yfirtöku á,
CrerarLibrary. Ber hið nýja samein-
aða safn það nafn. Handrit og fágætt
efni Crerar-safnsins var hins vegar
sameinað hliðstæðu efni í Regen-
stein-safninu og þar er yfirstjóm
beggja safna til húsa. Birst hafa í
tímaritum greinar sem lýsa mjög vel
framkvæmd þessarar sameiningar.
Umrædd tvö söfn, í Stokkhólmi
og Chicago, gegna ekki tvíþættu
hlutverki af því tagi sem verður um
okkar sameinaða safn. Sameiningin
hefur hins vegar farið fram sam-
kvæmt rækilega undirbúinni áætlun
og er okkur að því leyti fróðleg
fyrirmynd.
Helstu ástæður
samelnlngar
hérlendis
Yfirleitt em allar fyrirmyndir, sem
við leitum okkur á bókasafnssvið-
inu, bundnar miklu stærri samfélög-
um en okkar. Samvinna, samhæfing
og jafnvel sameining em þó gild
hugtök á sviði bókasafnsþjónustu
hvarvema, líka í hinum stóm sam-
félögum eins og fyrrgreind tvö
dæmi sýna. Viðkomandi þjóðir eru
taldar meðal hinna ríkustu í heimin-
um en telja það þó ómaksins vert að
sameina söfn, jafnvel þótt stór séu,
og fá þannig öflugri og virkari þjón-
ustueiningar. Nærri má því geta
hvort ekki sé enn ríkari ástæða til að
sameina kraftana í svo fámennu
þjóðfélagi sem hinu íslenska. Á það
er einnig að líta að safn þarf að ná
vissri stærð til að bestu tæknilegu
aðferðum við þjónustuna verði við
komið og til að nægileg breidd og
fjölbreytni verði náð varðandi t.d.
starfslið, menntun þess og þekkingu
í hinum ýmsu fræðigreinum.
Það var firá öndverðu ljóst að
forsenda sameiningar Háskóla-
bókasafns og Landsbókasafns væri
nýbygging sem beinlínis væri hönn-
uð til þess að hýsa þessa tvíþættu
starfsemi. Hugleiða má í því
sambandi hvaða kostir hefðu staðið
söfnunum til boða í húsnæðismálum
ef sameining hefði ekki verið
ákveðin. Bæði söfnin voru í bráðri
neyð og engar úrlausnir aðrar en
nýbyggingar hefðu getað leyst
vanda þeirra. Er þá líklegt að þau
hefðu bæði fengið fé til nýbygginga
hvort um sig og á sama tíma eða svo
til? Vel má hugsa sér að ríkið hefði
reist þjóðbókasafnsbyggingu fyrir
Landsbókasafn eitt sér og þá mun
minna hús en nú er í smíðum. Þá
hefði Háskóli íslands þurft að kosta
sína safnbyggingu af eigin húsbygg-
ingafé sem að meginhluta er tekjur
af happdrætti. í mjög vaxandi há-
33