Bókasafnið - 01.06.1996, Qupperneq 68

Dr. Sigrún Klara Hannesdóttir prófessor
Kennsla í bókasafns-
og upplýsingafræði 40 ára
Á þessu ári eru 40 ár liðin frá því að dr. Björn Sigfússon,
þáverandi háskólabókavörður, hóf að kenna bókasafnsfræði
við Háskóla Islands. Fram að þeim tíma höfðu nokkrir Is-
lendingar numið greinina erlendis. Má þar fyrstan nefna
Sigurgeir Friðriksson sem nam sín fræði í Kaupmannahöfn
og varð við heimkomuna árið 1923 fyrsti borgarbókavörð-
urinn enda þótt hann hefði ekki þann titil þá. Enn má
greina áhrif frá námi hans og starfi enda innleiddi hann
ýmis konar þjónustu sem áður var lítt eða ekki þekkt hér á
landi, t.d. útlán til skipa, fangelsa og verkamanna á vinnu-
stað. Einnig lifir ennþá það flokkunarkerfi sem hann inn-
leiddi, þ.e. danska afbrigðið af Dewey. Það er merkilegt í
ljósi þess að þá þegar hafði Dewey-kerfið verið innleitt á
Landsbókasafni. Má getum að því leiða að hann hafi held-
ur litið til Danmerkur eftir fyrirmynd frá þarlendum al-
menningsbókasafnahefðum en þeim venjum sem voru að
skapast á Islandi á þessum tíma.
Fáir aðrir höfðu farið til náms í greininni áður en
kennsla hófst hér á landi. Ólafur F. Hjartar nam í London
1946-47 og Hulda Sigfúsdóttir útskrifaðist frá norska
bókavarðaskólanum árið 1953. Einnig var þá komin til
Iandsins Else Mia Einarsdóttir sem lauk prófi frá norska
bókavarðaskólanum árið 1951. Flestir starfsmenn bóka-
safna á íslandi fyrir tíma kennslu dr. Björns höfðu því enga
sérmenntun í greininni.
í svona stuttu yfirliti er ekki mögulegt að rekja ítarlega
sögu greinarinnar. Því verður hér stiklað á stóru og reynt
jafnframt að segja frá því sem nýtt er og gefa vísbendingar
um það hvert greinin stefnir í ljósi umræðu um upplýsinga-
samfélagið.
Upphaf kennslu í bókasafnsfrœði við Háskóla
Islands
Fyrsta kennsla í greininni bar þess vitni að hún var hugs-
uð sem stuðningur eða viðbót við háskólapróf í annarri
grein, einkum fyrir þá sem á 6. áratugnum töldust sjálf-
sagðir starfsmenn stærstu bókasafnanna, Landsbókasafns
íslands og Háskólabókasafns og höfðu sérnám í íslenskum
fræðum eða sagnfræði. Áhersla var lögð á flokkun og skrán-
ingu, bókfræði og handritalestur. Starfsþjálfun var nokkur
hundruð tímar sem voru aðallega unnir á Háskólabóka-
safni og voru nemendur því nokkur viðbót við alltof lítinn
starfskraft á safninu. Greinin var samt hluti af heimspeki-
deild og námsvísir greinarinnar birtist með öðrum greinum
þeirrar deildar í Kennsluskrá Háskóla íslands. Mjög fáir
skráðust þó í nám í greininni.
Fyrstu tveir nemendurnir luku fyrsta stigi 1957, tveir
1958 og einn 1959 svo að alls voru fjórir nemendur skráð-
ir í greinina fyrir 1960.
Á árunum 1960-1964 stunduðu alls 13 nemendur nám
í bókasafnsfræði við Háskólann. Fyrsti nemandinn, Svan-
laug Baldursdóttir lauk B.A.-prófi árið 1964 og má segja að
þar með hafi greinin verið viðurkennd sem háskólagrein
með eigin þekkingarkjarna. Tveir aðrir af þessum 13 hafa
gert bókavarðastörf að lífsstarfi sínu án þess að hafa bætt
við sig frekara námi. Einn fór til Bandaríkjanna í fram-
haldsnám í greininni. Hinir níu hafa haslað sér völl á öðr-
um starfsvettvangi sem sýnir vel hlutverk greinarinnar sem
viðbót við annað háskólanám.
Á næstu 10 árum eða fram til 1973 luku alls 16 manns
B.A.-prófi með bókasafnsfræði sem aðalgrein en um 30
manns stunduðu eitthvert nám í greininni, venjulega sem
aukagrein. Fyrstu framhaldsmenntuðu bókasafnsfræðing-
arnir luku námi og komu til starfa en fyrst þeirra var Krist-
ín H. Pétursdóttir sem lauk M.A.-prófi frá Bandaríkjunum
árið 1966.
Endurskoðun á námi í greininni
Segja má að tímabilið 1972-1976 hafi einkennst af
miklum hræringum í greininni. Árið 1973 var tekið upp
einingakerfi innan Háskólans og stigum breytt í einingar
og náminu í námskeið. Þetta gaf um leið svigrúm til að
setja námið saman á nýjan máta og kennslan var ekki leng-
ur bundin við það að allir lykju samskonar námi. Stunda-
kennurum fjölgaði og þar með hófst nokkur sérhæfing og
val innan greinarinnar sem síðan hefur breyst og margfald-
ast. Sama ár var einn stundakennari, Susan Bury, gerð að
aðstoðarmanni háskólabókavarðar við stjórn greinarinnar.
Ennþá var enginn fastur kennari í bókasafnfræðinni og
henni stjórnað af háskólabókaverði.
Á þessum árum voru miklar hræringar í menntakerfinu
og verið að undirbúa ný grunnskólalög. Þar var lögboðið að
allir grunnskólar skyldu hafa skólasöfn.Víðar mátti merkja
að samfélagið var tilbúið að taka við fleiri bókasafnsfræð-
ingum til starfa. Samanburður við nágrannalöndin sýndi
mönnum einnig fram á að þessa þekkingu þurfti að efla ef
bókasöfnin áttu að geta þróast í takt við það sem var að ger-
ast á hinum Norðurlöndunum.
Félag bókasafnsfræðinga var stofnað árið 1973. Meðal
markmiða félagsins var að efla menntun í greininni og auka
hagnýtingu þekkingar á þessu sviði í samfélaginu. Þrýsting-
ur var settur á Háskólann að endurskoða námið og skipu-
lag þess. I framhaldi af því voru tveir erlendir sérfræðingar
fengnir til landsins til að koma með tillögur að nýju skipu-
lagi. Dr. Edward Evans frá Denver, Colorado og Douglas
Foskett frá Bretlandi komu hingað til lands og unnu sínar
tillögur. Auk þess setti Félag bókasafnsfræðinga upp sína
eigin nefnd til að gera tillögur um námsskipan.
Þótt tillögurnar væru um margt ólíkar höfðu þær allar
einn sameiginlegan kjarna, þ.e. að skapa þyrfti greininni
fastan kennslukraft. Háskólinn brást við skjótt og fyrsta
lektorsstaðan var auglýst. Fyrsti lektorinn, Sigrún Klara
Hannesdóttir, hóf störf haustið 1975 og á sama tíma kom
til landsins fyrsti Fulbright-prófessor greinarinnar, dr.
Charles Wm. Conaway. Var það mikill styrkur að fá strax
aðstoð við að móta greinina undir nýjum formerkjum.
68 Bókasafhið 20. árg. 1996