Bókasafnið - 01.06.1996, Qupperneq 71

Ragnheiður Kjærnested
Gagnagrunnur fyrir íslenskar
hj úkr unarrannsóknir
Árið 1992 hóf undirrituð nám til meistaraprófs í upplýsinga- og
gagnatækni (Health Information Management, eða Health Informatics)
við Háskólann í Wales í Aberystwyth. Boðið var upp á þriggja ára fjarnám
sem skipulagt var með þeim hætti að íyrstu tvö árin fengum við í hendur
sérvalið efni (modules) og bókalista um tiltekna þætti upplýsinga- og
gagnatækninnar, sem síðan bar að nota í tengslum við sex verkefni eða rit-
gerðir á ári. Einnig vorum við skuldbundin til að sækja svokölluð helgar-
námskeið, þrjú á ári, og fast gengið eftir af skólans hálfu að nemendur
mættu og skiluðu margvíslegum verkefnum sem þá voru unnin. Að upp-
fylltum kröfum í lok þessara tveggja fyrstu ára, var okkur heimilað að
halda áfram og hefjast handa við að skrifa meistaraprófsritgerðina sem ég
síðan lauk við í júní sl. og samþykkt var í janúar 1996. Titill ritgerðarinn-
ar er An Analysis and Design of an Icelandic Nursing Research Database.
Ritgerðin fjallaði um greiningu, gerð og hönnun gagnagrunns íyrir ís-
lenskar hjúkrunarrannsóknir. Ástæður þessa vals voru af tvennum toga og
í stuttu máli þessar: 1) Það orkar varla tvímælis að upplýsingar sem fram
koma við vandaðar rannsóknir eru meðal annars undirstaða skilvirkrar
starfsemi og framfara á öllum sviðum. Til dæmis eru slíkar rannsóknir ein
meginforsenda þess að takast megi að koma á gæðastjórnun og gæðaúttekt
á starfi lækna og hjúkrunarfræðinga. 2) Upplýsingar sem liggja í láginni
og fáum eru tiltækar koma að litlu gagni, en hafi þeim með skipulegum
hætti verið komið fyrir í aðgengilegum gagnagrunni, geta þeir sem áhuga
hafa aflað sér þeirra án mikillar fyrirhafnar.
Verkefnið skiptist í tvo meginhluta sem mynda eina samstæða heild.
Sá fyrri snýst um sögulegt baksvið, hugtakagreiningu ásamt skilgreining-
um meginhugtaka. Það sem við íyrstu sýn virtist augljóst svo sem merk-
ing orðsins íslenskur (í samhenginu íslenskar hjúkrunarrannsóknir)
reyndist við nánari athugun furðu flókið. Þessi hluti ber þess nokkurn vott
að verkið var unnið á erlendri grund.
í síðari hlutanum er gengið til verks og gagnagrunnurinn hannaður og
settur upp á forsendum þeim og skilgreiningum sem fram koma í íyrri
hlutanum. Einnig er þar fjallað um samanburð og val hugbúnaðar fyrir
grunninn ásamt uppsetningu og viðhaldi. Endanleg niðurstaða verkefnis-
ins er gagnagrunnurinn sjálfur ásamt úttekt og vali á viðeigandi hugbún-
aði. Grunninum verður að sjálfsögðu ekki komið fyrir í þessari grein held-
ur verður rakinn efnisþráður ritgerðarinnar.
Inngangur
Inngangur fjallar með hefðbundnum hætti um tilgang,
umfang, innihald og aðferðafræði. Tilgangurinn var sá að
útbúa gagnagrunn fyrir íslenskar hjúkrunarrannsóknir, þar
sem enginn slíkur grunnur var fyrir og veita þar með öllum
þeim sem áhuga hefðu á rannsóknum á þessu sviði tafar-
lausan aðgang að upplýsingum sem máli skipta. í ljósi þró-
unar á sviði tölvusamskipta um víða veröld má gera ráð fyr-
ir að gagnagrunnur íslenskra hjúkrunarrannsókna muni í
náinni framtíð verða hluti evrópsks og jafnvel alþjóðlegs
gagnabanka hjúkrunarrannsókna. Enda þótt íslenskar
hjúkrunarrannsóknir séu ekki margar enn sem komið er,
geta þær veitt ómetanlega vitneskju um mikilsverða þætti
hjúkrunar, umönnunar og stjórnunar hjúkrunarmála á
sama hátt og allar rannsóknir sem vel eru unnar leggja
grundvöll að traustri þekkingu. Vandaðar rannsóknir
byggjast meðal annars á ströngum skilyrðum sem lúta að
aðferð og framsetningu. I gagnagrunn íslenskra hjúkrunar-
rannsókna verður tekið við öllum rannsóknum sem upp-
fylla tiltekin skilyrði. Annað efni, sem lendir á „gráu svæði“
en er athyglisvert fyrir hjúkrunarstéttina, verður fært með
sérstökum hætti inn í grunninn.
Baksvið og umhverfi
Fjallað er í örstuttu máli um það umhverfi sem líklegt er
talið að flestar íslenskar rannsóknir í hjúkrunarfræði
spretti úr. Rakin er saga hjúkrunar og hjúkrunarrannsókna
á íslandi allt frá þætti Halldóru Gunnsteinsdóttur í Víga-
Glúms sögu og fram á þennan dag. Sagt er frá þróun og
stöðu menntamála á sviði hjúkrunar og hjúkrunarrann-
sókna og talin upp nokkur þau sérstæðu rannsóknatækifæri
sem landið býður upp á meðal annars vegna einsleitra íbúa,
ættfræðilegrar vitneskju og fámennis. Farið er nokkrum
orðum um takmarkanir þær sem hjúkrunarrannsóknir eru
háðar og þá sérstaklega með tilliti til þess að viðfangsefnið
er oft og einatt fólk - manneskjur en ekki tilraunadýr.
Fyrirkomulag og stjórn heilbrigðismála
Heilbrigðiskerfið er hvort tveggja í senn lagalega af-
markaður rammi og vettvangur þess veruleika sem blasir
við hjúkrunarfræðingum dag hvern og verður þeim sumum
hverjum að rannsóknarefni. Þessu margbrotna kerfi er lýst
í stuttu máli, gerð grein fyrir stjórnun og starfsemi og farið
nokkrum orðum um stofnanir þess, fjármögnun og rekst-
ur.
Skilgreiningar hugtaka
Hér er hugað að skilgreiningum hugtakanna íslenskur
og rannsókn. Merking lýsingarorðsins íslenskur virtist
blasa við: allir þeir þættir sem með einhverjum hætti tengd-
ust landinu, þjóðinni og tungunni. I samhenginu íslensk-
ar hjúkrunarrannsóknir - hver var þá hinn íslenski þátt-
ur? Var hann ef til vill tungumálið sem notað er við rann-
sóknina, landið þar sem rannsóknin er unnin eða þjóðern-
ið? Varð tungumálið skilyrðislaust að vera íslenska, yrði
rannsóknarmaður að vera íslenskur ríkisborgari? Ættu þeir
íslenskir hjúkrunarfræðingar á erlendri grund sem ynnu að
rannsóknarverkefnum alls ótengdum íslenskum aðstæðum
að fá inni í gagnagrunninum með rannsóknir sínar? Þessar
og margar aðrar spurningar vöknuðu þegar farið var að
huga að merkingu. Enda þótt höfundur kæmist að þeirri
niðurstöðu að tungan og bókmenntirnar væru uppistaða og
ívaf íslenskrar menningar og þar með sá þáttur sem sér-
kennir okkur sem Islendinga var ekki talið gerlegt af hag-
kvæmisástæðum að krefjast þess að tungumál rannsóknar
yrði að vera íslenska. Öll tungumál skyldu samþykkt fyrir
gagnagrunninn en krafist yrði tveggja útdrátta (150-200
orð) á íslensku og ensku.
Þessum vangaveltum um íslenskur lauk með því að sett
voru fram eftirfarandi skilyrði um inntöku í grunninn:
Bundin við stað, þjóðerni og innihald:
1. Hjúkrunarrannsóknir unnar á Islandi (þjóðerni skiptir
ekki niáli en hjúkrunarfræðingur verður að vera aðalhöf-
undur).
2. Hjúkrunarrannsóknir unnar af íslenskum hjúkrunar-
Bókasafnið 20. árg. 1996 71