Dagblaðið Vísir - DV - 14.07.1987, Side 14

14
ÞRIÐJUDAGUR 14. JÚLÍ 1987.
Frjálst.óháð dagblað
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÖNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SlMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 550 kr.
Verð í lausasölu virka daga 55 kr. - Helgarblað 65 kr.
Ollie skáti í leikhúsinu
„Ef þingið hefði gert skyldu sína, hefði ég ekki þurft
að gera þetta,“ sagði Oliver North, fyrrum öryggisfull-
trúi Reagans Bandaríkjaforseta, nýlega í yfirheyrslu
hjá þingnefnd. Hann hefði ekki þurft að ljúga og stela,
falsa skjöl og eyða þeim, ef þingið hefði gert skyldu sína.
Þetta brenglaða viðhorf til leikreglna þjóðfélagsins
er gamalkunnugt og útbreitt. Við þekkjum spakmæli,
sem segir, að nauðsyn brjóti lög. Við eigum nýjan for-
sætisráðherra, sem keypti Mjólkursamsöluhús og óperu,
af því að Alþingi hafði ekki gert skyldu sína.
Komið hefur greinilega í Ijós, að öryggisnefndarliðið
í kjallara Hvíta hússins, allt frá Fanny Hall og upp úr,
taldi nauðsyn brjóta lög og naut til þess stuðnings þá-
verandi yfirmanns leyniþjónustunnar, sem nú er látinn.
„Stundum verður að fara hærra en lögin,“ sagði Fanny.
Efnisatriði þessa máls hafa vakið minni ólgu í Banda-
ríkjunum en leikhúsið í kringum höfuðpersónurnar.
Samanlagt eru Fanny og Ollie og fleira fólk eins og í
óraunverulegri James Bond bíómynd. Sem hetjur tjalds-
ins og skjásins eru þau orðin að almenningseign.
Framganga Olivers Norths í sjónvarpi vekur mikla
athygli. I yfirheyrslum leikur hann hlutverk hins góða
skáta, sem ávallt er reiðubúinn. Með barnslegum og
heiðskírum svip rekur hann, hvernig hann hefur barizt
við hið illa og gert skyldu sína, er þingið brást.
Þetta hefur gert hann að ljúflingi fjölda fólks í Banda-
ríkjunum. Aðdáunarbréfm berast í stríðum straumum.
Háværar hugmyndir eru um, að hann verði kosinn
næsti forseti Bandaríkjanna. Við liggur, að telja megi,
að hann yrði sjálfkjörinn, ef hann kvæntist Fanny Hall.
Vestrænt þjóðskipulag er komið í mikla hættu, þegar
viðbrögð mikils fjölda fólks eru í þessum dúr. Áhorfend-
ur eru þá í nokkrum mæli hættir að gera greinarmun
á draumaheimi Bonds og raunverulegum afbrotaheimi
Norths. Sjónvarpsfréttir og sápa renna saman í eitt.
Sjónvarpið er að eðlisfari afþreyingarmiðill fremur
en fréttamiðill. Fréttir þess þarf að beygja undir hin
myndrænu lögmál leikhússins. Áhorfendur muna betur
eftir einföldum eða ílóknum klæðasmekk fréttaþularins
en innihaldi fréttanna, sem hann var að segja.
Kennig Marshalls McLuhans er, að miðillinn sjálfur
sé skilaboðin, sem hann flytur. Það skilst illa á ís-
lenzku. Hefði hann unnið á Keflavíkurvelli á tíma
frægrar gamansögu, hefði hann orðað þetta svo, að hjól-
börurnar séu hlassið, sem smyglað er út af vellinum.
Hið alvarlegasta í máli þessu er, að áhorfendur trúa
betur fréttum sjónvarps en lesendur trúa fréttum prent-
aðra fjölmiðla. Þetta hefur hvað eftir annað verið mælt
í Bandaríkjunum og raunar einu sinni líka hér á ís-
landi. Leikhúsið er trúverðugra en raunveruleikinn.
Bandaríkjamenn eru orðnir svo grátt leiknir af sjón-
varpi, að sjónvarpssápa er orðin að veruleika margra.
Einföld og brengluð heimsmynd sækir fram. Þetta hefur
á síðustu árum meðal annars komið fram í grófari dólgs-
hætti í bandarískri framkomu við bandamannaþjóðir.
Mesta hvalveiðiþjóð heims ætlar að beita viðskiptaof-
beldi til að skrúfa fyrir tiltölulega litlar hvalveiðar
íslendinga. Mesta haftaþjóð heims er sífellt að beita
viðskiptaofbeldi gegn Japönum og Vestur-Þjóðverjum.
Stefnan vestra er að sjá aldrei bjálka í eigin auga.
Hetja hins nýja óraunsæis úr bíómyndum og sjón-
varpsfréttum er þessa dagana skúrkurinn Oliver North,
sem hefur svo einstaklega skátalegan svip í leikhúsinu.
Jónas Kristjánsson
„Röksemdafærslan minnir á molbúann sem stofnaði katta- og músabúgarð til skinnaframleiðslu. Kettina
ætlaði hann að fóðra með músum og mýsnar á kattakjöti og spara sér þannig fóðurkaup."
Ryð og rof
Fyrir nokkrum árum átti ég kost
á því að koma til Færeyja. Þórshöfn
minnti á margan hátt á íslenskt sjáv-
arþorp. Eitthvað var frábrugðið.
Ekki aðeins mál og málnotkun sem
virkaði oft örlítið kímin því þegar
íslendingar flá roðfletta Færeyingar.
Eftir nokkra eftirgrennslan kom í
ljós hvað vantaði. Snyrtimennska
virtist í íyrirrúmi og eyjamar eru
vel grónar. Hvergi sást ryðgað báru-
jám eða annað jámadrasl sem var
til skamms tima allt of einkennandi
fyrir íslensk þorp og bæi, né vom
þar nokkur rof.
Síðan þetta var hefur okkur geng-
ið þokkalega í baráttunni við ryðið
þó minnisvarðar letinnar blasi enn
allt of viða við því sóðaskapur á
miklu oftar rætur sínar að rekja til
framtaksleysis heldur en til aura-
leysis.
Víða er orðið snyrtilegt til sjávar
og sveita, samt ber atvinnu- og bygg-
ingarsögu landsins, í niðumíðslu,
fyrir augu í of mörgum bæjum og
sveitum.
Skerma þarf jámaruslið af, grafa
það í jörð eða koma því á einhvem
hátt til næsta þéttbýlisstaðar þar
sem hægt er að pressa það til endur-
vinnslu eða urða. Ástæðulaust er að
gleyma að til er vökvi er kallast
málning og áhald er heitir pensill
og til hvers þessir hlutir em notað-
ir. Sóðamir geta lært mikið af
snyrtimennunum. I mörgum tilvik-
um þarf ekki að kosta miklu til til
að stórbæta umhverfið.
Sígur á ógæfuhlið
Rofin em öllu alvarlegra mál. Bein
afleiðing rányrkju í kjölfar 1100 ára
búsetu. Ekki þarf mikla árlega land-
eyðingu til að eyða tveimur þriðju
hlutum gróðurlendis á 1100 árum.
Hverri kynslóð fyrir sig finnast e.t.v.
landkostir óbreyttir þótt stöðugt sígi
á ógæfúhlið. Með tilraunum hefur
verið sýnt fram á áhrif beitar á gróð-
urfar bæði hóflegrar og óhóflegrar.
Þó em þeir til sem álíta að beit hafi
engin áhrif á gróðurfar vegna þess
að búfé skili til baka í formi taðs og
áburðar því sem bitið var til vaxtar
og viðhalds. Slík líffræði er flestum
gjörsamlega óskiljanleg. Röksemda-
færslan minnir á molbúann sem
stofnaði katta- og músabúgarð til
skinnaframleiðslu. Kettina ætlaði
hann að fóðra á músum og mýsnar
á kattakjöti og spara sér þannig öll
fóðurkaup. Aldrei skildi hann hvers
vegna dæmið gekk ekki upp. Fræg
er einnig sagan af kaupmanninum
sem seldi allar vörur ódýrar en hann
keypti þær. Hann ætlaði að græða
á veltunni.
Hrafria-Flóki var búskussi, lék sér
og skemmti allt sumarið, treysti al-
farið á vetrarbeit. Þvi fór sem fór.
Sagan greinir frá allt of mörgum
Hrafna-Flókum sem hafa sett á guð
og gaddinn. Menn tóku sér bólfestu,
oft af illri nauðsyn, hvar sem nokkra
björg var að fá, fóru út í eyjar, út á
ystu annes eða fram á fremstu heið-
ar, urðu heylausir um miðjan vetur
og helmingur bústofns féll úr hor.
Nú eru breyttir tímar, slíkt ætti
því að heyra liðinni tíð til. Þó eimir
enn eftir af slíku, ekki endilega að
horfellt sé en horfóðrað og treyst á
milda vetur og næga vetrarbeit.
Úthaginn hefur gleymst
Kvikfjárbú er eins og hvert annað
fyrirtæki þar sem notaðir eru
ákveðnir framleiðsluþættir eins og
áburður á tún, fóðurbætir, rekstur
véla og tækja, viðhald og viðgerðir,
vinnuafl o.fl. Reikna þarf einnig með
afskriftum og vöxtum. Einn fram-
leiðsluþáttur, úthaginn, hefur þó
alveg gleymst, verið litið á hann eins
og frjáls gæði, sem nóg sé af og kosta
ekki neitt. Þegar fulltrúar neytenda
og framleiðenda ræða verðlags-
grundvöll búvara telja framleiðend-
ur nauðsynlegt að reikna með
Kjallariim
Kristjón
Kolbeins
viðskiptafræðingur
áburði. Þeir bændur, sem ætluðu sér
að spara með því að bera ekki á,
yrðu litnir homauga og taldir hálf-
vitar.
Fullt eins mikil ástæða er að bera
á úthaga vegna þeirra gripa sem
ganga í sumarhögum eða eru á úti-
gangi allan veturinn og er lítið eða
jafnvel ekkert gefið. Ef óráðlegt er
talið að slá eftir miðjan ágúst, hvem-
ig er þá hægt að beita ofan í rót fram
eftir vetri án þess að það sé á ein-
hvem hátt bætt? Leiða má að því
gild rök að áburðarþörf úthaga slagi
upp í það sem borið er á ræktað land.
Sjö hundmð þúsund fjár em á húsi
yfir veturinn en tvær milljónir í haga
yfir sumarið auk fimmtíu þúsund
hrossa og ýmissa geldneyta sem
ganga oft úti allt árið.
Dæmið er í raun einfalt. Ef við
hugsum okkur að árlega séu upp-
skomar 200 m fóðureiningar af
ræktuðu landi og á það séu borin
50.000 tonn af áburði ætti áburðar-
þörf úhaga að vera 40.000 tonn m.v.
160 m fóðureininga uppskem.
I ljós kemur því að verð land-
búnaðarvara hefur verið vitlaust
reiknað. Framleiðsluþáttur hefur
gleymst. Eitthvað yrði sagt um for-
stöðumann fyrirtækis sem gleymdi
afskriftum í uppgjöri af misgáningi
eða til að sýna hag fyrirtækisins
betri. Að því kemur að fyrirtæki
þurfa að endumýja fjármuni og
verða því að gera ráð fyrir slíku við
reikningshald. Sama gildir um út-
haga.
Gróðursæld eða moldarflag
Almenn hirðusemi hefur aukist á
undanfömum árum. I kjölfar svartr-
ar byltingar hefur græn bylting fylgt.
Hverfi, sem vom hálfdöpur áður en
lagt var varanlegt slitlag á götur og
gengið frá holræsum, hafa tekið
stakkaskiptum vegna natni íbúanna.
Þeim er annt um nánasta umhverfi
sitt, jafnt innan húss sem utan. Víða
má líta garða sem em til fyrirmynd-
ar hvað umhirðu snertir. Er ekki
landið 100 þ. km2 garður þar sem
hver hluti þjónar sínum ákveðna til-
gangi?
Nú, þegar sumeu-leyfistími fer í
hönd, er einkar athyglisvert að
íhuga hvert þeir fara sem eyða sum-
arleyfi að einhverju leyti innan
lands, í sumarbústað, hjólhýsi eða
tjaldi. Tjaldar ferðalangur á blásnum
mel, undir rofabarði eða leggur hann
á sig mikla fyrirhöfh til að finna fysi-
legri stað.
Sammerkt með flestum vinsælustu
ferðamannastöðum landsins er að
þar er gróðursæld, gjaman kjarr og
vatn. Þar blasa við sumarbústaða-
byggðir og þangað leitar fólk hvíldar
og hressingar. Hvemig stendur á
þessum skara sem sækir Heiðmörk-
ina á góðviðrisdögum, hví fer ekki
liðið upp í Hólmsheiðina, neytir þar
nestis í flagi eða urð? Svarið er aug-
ljóst. Grónir balar og lautir hafa
greinilega meira aðdráttarafl en
moldarflög.
Erfitt er að meta aðgang að frjáls-
um útivistarsvæðum til fjár. Helst
er sú leið farin að ígmnda hversu
dvalargestir em tilbúnir að greiða
samanlagt háan aðgangseyri eða
leggja á sig langt viðbótarferðalag
til að komast á svæðið og hvað kost-
ar slík ferð. íhúi á Hvolsvelli, sem
hefði ekki látið það aftra sér að
skreppa inn í Þórsmörk þótt hann
byggi í Reykjavík, er þannig tilbúinn
að greiða aukalega sem svaraði
kostnaði við 212 km ferð til að kom-
ast á áfangastað. Á Hvolsvelli er
honum Þórsmörk a.m.k. jafnmikils
virði og ferðakostnaður á milli
Reykjavíkur og Hvolsvallar fram og
til baka. Fyrir Reykvíking gildir það
sama, því ef svo væri ekki sæti hann
heima eða legði leið sína annað.
Gróðureyðing er þjóð til háborinn-
ar skammar. Land er í tætlum, eins
og Þorleifur Einarsson hefur komist
að orði.
Valtýr klæddist grænni treyju.
Aðrir gengu í grænum buxum. Rof
minna víða á neftóbaksklessur á
grænni skálm og þann ósið, sem
ætti að vera aflagður, að snýta sér
f lúku og þerra afurðir nasa í bræk-
ur.
Kristjón Kolbeins
„Hvernig stendur á þessum skara sem
sækir Heiðmörkina á góðviðrisdögum,
hví fer ekki liðið upp í Hólmsheiðina,
neytir þar nestis í flagi og urð? Svarið
er augljóst. Grónir balar og lautir hafa
greinilega meira aðdráttarafl en moldar-
flög.“