Dagblaðið Vísir - DV - 05.03.1988, Qupperneq 33

LAUGARDAGUR 5. MARS 1988.
45
Islensk tunga
Það hefur löngum verið vinsælt
meðal þeirra sem fjalla um íslenskt
mál að agnúast útí málfar blaða-
manna. Þetta er skiljanlegt. Blaða-
menn skrifa manna mest og því
eðlilegt að þeim verði á í messunni.
Ég hef ekki lagt það í vana minn
að leita fanga í mistökum blaða-
manna. En lengi má manninn
reyna. Eftir að hafa lesið DV þann
18. sl. ákvað ég að breyta út af venju
minni. Þar var tvennt sem mig
langar að gera athugasemd við.
Fyrra atriðið er myndatexti sem
birtist á tískusíðum blaðsins. Á
myndinni eru tvær konur klæddar
kjólum og undir stendur:
Kvöldkjólar, hvort sem þeir eru
síðir eða stuttir, eru mjög kvenleg-
ir.
Við “þetta er tvennt að athuga. í
fyrsta lagi þá er málsgreinin afar
klúðursleg. Setningin „Kvöldkjólar
eru mjög kvenlegir." er klofin í
tvennt af aukasetningunni „hvort
sem þeir eru síðir eða stuttir,“.
Setningagerð af þessu tæi ætti að
reyna að forðast.
Hitt atriðið er þetta með „kven-
lega kjóla“. Ég bar þetta undir
sérfræðing minn í kvenfatnaði sem
var sammála mér í því að þetta
væri della. Geti kjóll veriö „kven-
legur“ hljóta einnig að vera til
„karlmannlegir" kjólar. Ég bíð
EIRÍKUR
BRYNJÓLFSSON
KENNARIVIÐ ÁRMÚLASKÓLA
Kvenlegir kjólar
og kona sem lést
Lisbeth Schluter
lést í gær
Haukur L. Haulcmn. DV, Kaupnuumaho6u
Lisbcth Schltiter forsætisráðherra
frú iést i gær, 43 ára að aldri. HafOi
hún átt viö langvarandi krabba-
meinssjúkdóm aö stríða og var lögö
inn á rikisspítalann í Kaupmanna-
höfn á fóstudag. Snemma i gærmorg-
un var Poul Schlúter kallaöur til
sjúkrahússins og skömmu e(Ur há-
degi lést kona hans.
Fréttin um andlát hennar kom eins
og reiöarslag yflr dönsku þjóðina en
einungisnánustu vinir og flölskyldu-
meðlimir forsætisráöherrahjónanna
vissu um hinn alvarlega sjúkdóm.
Lisbeth, eins og hún var alltaf köll-
uö, naut mikillar viröingar og
vinsælda sem „fyrsta dama Dana"
i enda starfl sfnu mjög vel vaxin aö
flestra mati. Var fómarlund hennar
sem bæöi menntaskólakennari i
dönsku og fomaldarsögu alrómuö en
hún reyndi að sinna báöum hlut-
verkum eflir bestu getu. Hún taldi
sig styöja mann sinn best með þvi
aö vera sjálfstæö. Lagði hún titt
áherslu á aö hún væri af þeirri kyn-
slóð sem ekki heföi vanist við aö
ganga fyrir aftan karlmennina held-
ur væri ætíö viö hliöina á þeim.
Lisbeth var besti ráögjafl Schiúters
og afkastamesta forsætisráöherrafrú
sem um getur i Danmörku. Var hún
þekkt fyrir röggsemi sina og kimni-
gáfu sem ósjaldan bjargaöi opin-
berum athöfnum á síðustu stundu.
Vakti hún meðal annars mikla at-
hygli er hún opnaöi sýninguna
Scandinavian Open i New York 1982
i staö manns sins sem forfallaöist.
Hún umskrifaöi hluta ræöunnar og
stóð sig meö prýöi. Vann hún hug
og hjörtu bláðamanna er hún sagði
frá þvi er hún stóð á náttkjólnum á
hótelgangi í New York um miöja
nótt og sagði manni sinum frá hvem-
ig gengið hefði. Var henni eðlilegt aö
segja frá sUkum hlutum og varö þaö
ekki tíl aö draga úr vinsældum henn-
ar sem manneskju. Var enginn vafi
hvaö þessi Utla, röggsama kona haföi
aö segja 1 hjónabandi hennar og
Schlúters sem varöi aðeins i átta ár.
Hún var gjaman kölluö félagsleg
samviska forsætisráöherrans. Us-
beth Schlúter verður jarösungjn frá
Holmenskirkju i Kaupmannahöfn á
laugardag.
spenntur eftir næsta tískuþætti í
DV. Án gamans, þetta er eitt af
þessum merkingarlausu orðum
sem við notum hugsunarlaust en
við athugun sér hver maður að
orðalagið stenst ekki.
Hitt var grein um andlát Lisbeth
Schluter, forsætisráðherrafrúar
Dana. Sú grein er með endemum
undarleg.
í upphafi er sagt frá aldri kon-
unnar og veikindum. Þar tekst
fréttamanninum ágætlega. Síðan
heldur hann áfram og segir að fáir
hafi vitað um veikindi hannar,
...einungis nánustu vinir og fjöl-
skyldumeölimir forsætisráðherra-
hjónanna...“ Mér hefur alltaf
fundist „fjölskyldumeðlimur" ljótt
orð og óþarft. Þarna mátti segja
„fjölskylda" eöa „ættingjar“.
Eftir þennan formála tekur
blaðamaðurinn mikið ílug.
Næsta málsgrein er svohljóðandi:
„Lisbeth, eins og hún var alltaf
kölluð, naut mikillar virðingar og
vinsælda sem „fyrsta dama Dana“
enda stai*fi sínu mjög vel vaxin að
flestra mati.“
Þarna er sagt að Lisbeth hafi ve-
rið kölluð Lisbeth sem er ekki
undarlegt af því að hún hét einmitt
Lisbeth. Og svo kallar blaðamaður
hana „fyrstu dömu Dana“.
Þetta er léleg þýðing og misskiln-
ingur á enskunni „First lady“ sem
þýðir forsetafrú Bandaríkjanna eða
eiginkona einhvers yfirmanns ríkis
eða borgar. Þetta þýðir því á ís-
lensku forsetafrú, forsætisráðherr-
afrú, borgarstjórafrú eða annað
eftir atvikum. „Fyrsta dama“ er
bara buU eða hvað fyndist ykkur
ef Edda hans Steingríms væri köll-
uð „fyrsta dama íslands"? Eða er
Þorsteinn forsætisráðherra?!
Enn heldur blaðamaður áfram:
„Var fórnarlund hennar sem
bæði manntaskólakennara í
7dönsku og fornaldarsögu alrómuð
en hún reyndi að sinna báðum hlut-
verkum eftir bestu getu.“
Ég skil þetta ekki. En það hlýtur
að vera hræöilegt að vera danskur
menntaskólakennari! Við má bæta
að orðið alrómuð er nýyrði og kem-
ur þarna í fyrsta sinn á prenti.
Þá er haft eftir Lisbeth heitinni
að hún hafl talið sig styðja mann
sinn best með því að vera sjálf-
stæð. Og:
Lagði hún títt áherslu á að hún
væri af þeirri kynslóð sem ekki
hefði vanist við að ganga fyrir aftan
karlmennina heldur væri ætíð við
hliðina á þeim.
Ef maður á að taka þessa setn-
ingu bókstaflega þá hlýtur vesal-
ings konan oft að hafa lent í
erfiðleikum í margmenni, sérstak-
lega innan um karlmenn, ekki síst
í skrúðgöngum. Þarna hefði mátt
segja að feta í fótspor karlmanna
eða að standa í skugga þeirra.
Síðan er frá því sagt aö Lisbeth
hafi eitt sinn haldið ræðu fyrir
mann sinn þegar hann forfallaðist.
Vann hún hug og hjörtu blaða-
manna er hún sagði frá þvi er hún
stóð á náttkjólnum á hótelgangi í
New York um miðja nótt og sagði
manni sínum frá hvernig gengið
hefði.“
Hér vantar eitthvaö í frásögnina
nema blaðamennirnir hafi verið
einstaklega meyrir við þetta ’tæki-
færi og því látið hug sinn og hjarta.
í lokin fer blaöamaður á kostum:
„Var enginn vafi hvað þessi litla,
röggsama kona hafði að segja í
hjónabandi hennar og Schlúters
sem varði aðeins í átta ár. Hún var
gjarnan kölluð félagsleg samviska
forsætisráðherrans.“
Ég er orölaus.
_______________Vísnaþáttur
Fjórir stuðlamálahöfundar 1925-32
Andrés Björnsson
Fyrir skömmu hóf ég umræöur
um Stuðlamál, nokkurs konar sýn-
isbók íslenskra hagyrðinga sem
gefm var út í þremur heftum á
Akureyri á árunum 1925-32. Ekki
mun þó hafa náðst samkomulag við
alla sem til greina gátu komið og
sumir teknir með sem þegar voru
látnir fyrir aldur fram en sett höfðu
svip sinn á sviðið fyrr á öldinni:
Ferskeytlan er frónbúans
fyrsta barnaglingur.
En verður seinna í höndum
hans
hvöss sem byssustingur.
Þetta er hin alkunna vísa Andrés-
ar Björnssonar Skagfirðings. Hann
fæddist 1883 og dó 1916. Eftir hann
höfum við birt stökur, þó líklega
ekki þessa.
Það er hægt að hafa yfir heilar
bögur án þess að rímið þekkist þeg-
ar þær eru nógu alþýðlegar.
Þetta er þríhenda, en hægt er að
fara með hana eins og hún sé mælt
mál. Eftir Andrés er líka þessi, ort
um vin hans, Einar Sæmundsen
skógfræðing, sem líka var ágætlega
hagmæltur:
Þér mun ekki þyngjast geð,
þó að stytti daginn.
Haustið flytur meyjar með
myrkrinu í bæinn.
í fyrri grein minni um Stuölamál
bað ég um upplýsingar um Dýró-
Mnu Jónsdóttur. Nú hef ég komist
í samband við dóttur hennar og
vonast til að geta látið lesendur
njóta þess með mér síðar.
Einar Friðgeirsson
Séra Einar Friögeirsson var
Fnjóskdælingur, lengst prestur og
prófastur á Borg á Mýrum. Fæddur
1863, dáinn 1929. Hann var því á
lífi þegar fyrsta hefti umræddrar
vísnabókar kom út, átti hann ein-
mitt þar efni. Hann notaði stundum
dulnefnið Fnjóskur. Hann orti
þessa landskunnu vísu sem er
nokkurs konar svar við bölsýnis-
stöku Páls Ólafssonar um framtíð
ferskeytlunnar. - Einar sagði:
Ferhendan er ijörug enn,
fjölga þjóðar rímur,
þó að dæju þrír í senn,
Þorsteinn, Páll og Grímur.
Hér eru enn tvær stökur eftir
sama höfund. Fleiri koma síðar:
Láti ég mín ljóð í té
leikandi af gáska,
hafa fljóð í fullu tré
aö forðast sálarháska.
Þann ég undrast sólarsið,
að sótroðna á kvöldin.
Ætli það sé af andstyggð við
eitthvað bak við tjöldin.
Jón S. Bergmann
Jón S. Bergmann Miðfirðingur,
1874-1927, var líka í fullii fjöri um
þetta leyti og einn af kunnustu
hagyröingum landsins. En hann dó
sama ár og annað hefti Stuðlamála
kom út. Jón birti í Stuðlamálum,
eins og Andrés Björnsson, vísu til
Einars Sæmundsen.
Bii^igróin grundin þín
gaf mér nóg að kanna.
Fyrstum hló þér fjallasýn
frjálsra skógarmanna.
Vísur eftir Jón eru vinsælar í öll-
um slíkum þáttum sem þessum og
höfum við oft gripiö til þeirra og
svo mun verða. Hann gaf út ljóða-
kver og dóttir hans vandað úrval
ferskeytla hans að honum látnum.
Að þessu sinni koma hér tiltölulega
fáar.
Meðan einhver yrkir brag
og íslendingar skrifa,
þetta gamla þjóðarlag
það skal alltaf lifa.
Eru skáldum arnfleygum
æðri leiðir kunnar.
En ég vel mér veginn um
veldi ferskeytlunnar.
Hér kennir óþarfa lítillætis al-
þýðumannsins. Margir óttuðust á
þessum árum um framtíð hinnar
almennu hagmælsku þjóðarinnar.
Seinna kallaði þessi ótti á óþarfa
andúð á öllum nýjungum. Þessa
gætti jafnvel í dómum fólks á ljóö-
um skálda sem fljótt unnu sér
almenna hylli, eins og t.d. Davíðs
og Stefáns Fagraskógar- og Hvíta-
dalsskálda. Þrjár vísur til viðbótar
eftir Jón S, Bergmann.
Norðri hallar höföi að
hreinni fjallameyju.
• Hún varð falleg fyrir það,
færð í mjallartreyju.
Frægðartak hjá fornri þjóð
forði sakarvöldum.
Hérna vakir heilög glóð
hulin klakatjöldum.
Meðan hýsir göfgan gest
góðra dísa setur.
Það sem íslenskt er og best
aldrei frýs um vetur.
Baldvin Stefánsson
í fyrsta hefti Stuðlamála eru
nokkrar stökur eftir Baldvin Stef-
ánsson sem var fæddur á Skútu-
stööum við Mývatn. Hann og Þura
í Garði voru systkinabörn og vant-
ar mig dánadægur og ár beggja.
Vona ég að einhver vinsamlegur
bæti úr því, sendi mér bréf og láti
fylgja með vísur eftir sjálfan sig eða
aðra. En Baldvin er fæddur 1849, á
lífi 1925. Hann yrkir svo á ferð við
Laxá:
Elur söng og fæðufóng,
frostaspöng má hopa.
Laxá ströng um stikar göng,
stans er á öngum dropa.
Þegar mannabein gömul fundust á
Raufarhóli.
Það i leyni liggur svar,
lýðum einatt dulið.
Varla beinin blásnu þar
birta sveininn hver hann var.
Komið við á veitingastað.
Heiðri týna, heilsa dvín,
hugarpína bítur,
þegar svínin svelgja vín,
sest á trýnin skítur.
Ort í vanda.
Illa staddur er ég hér,
ýmsum þakinn kaunum.
Herra Jesús hjálpi mér,
huggi í öllum raunum.
Á eyðibýli.
Hér voru áður ahn naut,
yflr túniö rudd var braut.
Rjómi á trogum faguf flaut,
faldagná um bæinn þaut.
Til kunningja og sjálfs sín:
Ort er staka um þig, Páll.
Út það kvak ég sendi,
vertu spakur vel sem Njáll
vits í akurlendi.
Þegar ég er ekki einn
eru ljóð í hafti,
þá er eins og stærðar steinn
standi í mínum kjafti.
Utanáskrift: Jón úr Vör,
Fannborg 7, Kópavogi.
J—L.