Dagblaðið Vísir - DV - 17.10.1988, Blaðsíða 18

MÁNUDAGUR 17. OKTÓBER 1988.
Merming
Litil stúlka upp til fjalla.
Mynd: Torfi Hjartarson
Land og líf
í góðu lagi
Land og lif
64 bls.
105 myndlr auk korta, skýringarmynda
og teikninga
Útg. Námsgagnastotnun 1988
Höf. Torfi Hjartarson
Á18. öld réö svonefnd upplýsing-
arstefna miklu í menningu Vestur-
landa. Þá héldu andans menn fast
viö hugmyndir um aö skynsemi og
upplýsing almennings væri margra
meina bót. Þessar hugmyndir réðu
enn miklu þegar þjóðfrelsisbarátta
íslendinga greiddi m.a. fyrir stofn-
un almenningsskóla um og eftir
síðustu aldamót. Ein helsta upp-
spretta almenns fróðleiks voru
skólamir og heldur fá bindi bóka
sem alþýða manna kom höndum
yfir. Með aukinni bókaútgáfu, dag-
blöðum, útvarpi og ekki hvaö síst
sjónvarpi hafa þekkingarmiðlamir
orðiö fleiri og áhrifameiri en áöur.
Um langt skeið hafa skólar engu
að síður verið þungir á metum og
gamla, góða upplýsingarstefnan
gefiö tóninn. Og það sem betur fer,
held ég, því aö ein undirstaða þess
að lýðræði verði virkt og almenn-
ingur ráði einhveiju um eigin hag
er sú að menn viti jafnlangt nefi
sínu og þekki ekki aðeins eigið
samfélag heldur og náttúmna og
umheiminn.
Líflítil landafræöi
Nokkrar kennslubækur í landa-
fræöi hafa verið lengi í umferð í
grannskólimum. Mest af þeim eru
bækur sem vora samdar handa
bömum og unglingum sem sóttu
mest af vitneskju sinni í prentað
mál, - voru upp til hópa vön lestri
og skoðun á 'staðreyndarunum.
Landafræði, ferðabækur, skáldsög-
ur og stöku myndhefti voru helstu
gluggarnir að umheiminum.
Með árunum hefur allt þetta vik-
ið að nokkru fyrir myndmáli og
töluðu orði og allra handa fróðleik-
ur streymir úr öllum áttum yfir
ungt fólk; bara „poppfræöin" ein
getur tekið hálfan hugann. Meðal
annars af þessum sökum hefur efni
í landafraeðikennslu oröiö fremur
líflítið í augum allt of margra með
þeim afleiðingum að staðfræði- og
landafræðiþekkingu hefur hrakaö
þegar á heildina er litið. Upplýs-
ingaflóðiö úr öðrum áttum, sem
gæti vegið þarna eitthvað upp, er
svo yfirþyrmandi að þaö hefur lítið
hjálpaö upp á sakimar. Svo er ég
hræddur um að uppalendur eða
kennarar ofgeri í leitinni aö fijáls-
ræði og láti stjórnast af frasanum:
Leyfum börnum að læra þaö sem
þau hafa áhuga á. Og til hvers þá
aö byija á að fræða fólk um Gjög-
ur, Burkina Faso og stærð íslensks
gróðurlendis?
Af hverju landafræði?
Kennsluaöferðum og verkstjórn
kennara hefur farið meira fram en
meginstofhi kennsluefnis í landa-
fræði. Gott er það. Á þar líklega í
hlut hópur fólks sem veit að landa-
fræði er meira en staðfræöi og að
hún er nauðsynleg á tímum æ
meiri samskipta þjóða og á öld ljós-
vakamiðlanna. Hún er til dæmis
meðal gegn heimskulegum kyn-
þáttafordómum og enn aftur-
haldssamari hugmyndum um að
við séum öðrum þjóðum fremri á
öllum sviðum. Hún getur líka feng-
ið fólk til þess að skilja að lönd og
samfélög eru tengd og að hver ein-
staklingur þarf að tala máh móður
jaröar.
En eigi landafræði að ná til bama
og unglinga nú þarf ekki bara dug-
lega kennara, gott sjónvarp, vitur-
legar skáldsögur og nýmóðins
kennslubækur, menn verða að vita
að það er ekki hægt að pakka öllu
námsefninu í tiltekið rit og muna
eftir að fjalla um gildi landafræði
ekki síður en landafræðina sjálfa.
Knappur texti
Toríi Hjartarson semur sína
landafræðibók um ísland í tveimur
hlutum. í þeim fyrri (útkominn)
Bókmenntir
Ari Trausti Guðmundsson
fjallar hann um almenna þætti
landmótunar og lífsins í landinu. í
hinum (óútkominn) mun hann lýsa
einstökum landshlutum. Fyrri
hlutinn heitir Land og líf. Þar út-
skýrir Torfi helstu þætti í jarðfræði
og veðurfari landsins og segir dálít-
ið frá sjónum. Textinn er lipur og
vel skiljanlegur krökkum á aldrin-
um 10 til 12 ára og höfundur leyfir
sér meira að segja að kenna lesend-
um íslensku með því að nota orð
eða hugtök sem eru nútímabömum
ekki töm en samt ómissandi í við-
haldi og þróun tungunnar. Þaö er
gott að sjá orð eins og „grotnar",
„skolgrár" eöa „berangur"; börnin
þurfa aö spyija og velta vöngum. í
heild er textinn stuttur og alveg
víst að margir 12 ára nemendur
þurfa viðbótarlesefni til þess að
kitla fróðleikstaugarnar. En samt
tel ég höfund hafa náð áð brúa bil
milli þriggja árganga með einu og
sama ritinu.
Gott myndefni
Mestallt myndefni bókarinnar
stenst helstu kröfur og era margar
ljósmyndirnar þar áberandi góðar.
Mér er þó alveg óskiljanlegt af
hveiju sumar þeirra eru ótextaðar
þegar full ástæða er til annars.
Þetta á við 10-20 myndir. Til dæm-
is er fjörður og fjallgarður á ótext-
aðri mynd á bls. 22, en textuð mynd
af Hraunfossum á bls. 23 (sama
opna). FlestaUar myndir af ám og
hverum eru ótextaðar að nauð-
synjalausu. Þannig mætti áfram
telja. Kort og „grafískar" myndir
eru skýrar.
Mér leist mjög vel á verkefna-
kafla með hugmyndaríkum og
óvenjulegum verkefnum og sama
má segja um spurningalista sem
fylgja flestum köflum - í takt við
þá hugmynd að fólk verði að vinna
með þekkingaratriði, eigi þau aö
festast.
Ekki ávallt rétt kveðið
Ég fann efnislegar villur í bókinni
Land og líf. Sagt er um Surtsey að
þar hafi hitinn brætt saman ösku
og möl (myndaö móberg). Ekki
gekk þetta nú svo langt. Þama ætti
að segja „steypt saman“ því vatn
og hiti valda ákveðnum efnabreyt-
ingum sem gera lausa efnið að
fostu; hitinn er hvergi nærri
bræðslumarki basaltsins.
Ekki myndi ég þora að fullyröa
að elstu hlutar landsins hafi orðið
hafinu að bráö fyrir löngu.
Þá er hæpið að segja að undir
jarðskurnsplötunum, sem hreyfast
á jörðinni, sé lag af bráðnu og
brennheitu bergi. Betra er að telja
lagið næstum því bráðið, deigt eða
þvíumlíkt.
Vont er að líkja stuölum stuðla-
bergs við kubba því kubbur er sem
næst jafnlangur á allar hliðar.
Fáein atriði fann ég í viðbót en
prófarkalestur sýnist .mér aftur á
móti gallalaus.
Að öllu þessu sögöu er niðurstaða
mín sú aö Land og líf er vel fram-
bærileg og hentug bók sem inn-
gangur að landafræði. Mig grunar
líka að stöku pabbi og mamma finni
sér eitthvaö til fróðleiks í svona
bók.
ATG
NýjainS" léttjógúrtin er
kjörin til uppbyggingar 1
heilsuræktinni þinni; hvort
sem þú gengur, hleypur,
syndir eða styrkir þig á
annan hátt. Svo léttir hún
þér línudansinn án þess
að létta heimilispyngjuna
svo nokkru nemi því hún
kostar aðeins kr. 32.*
Allir vilja tönnunum vel.
í nýjuTnr léttjógúrtinni er
notað NutraSweet 1 stað
sykurs sem gerir hana að
mjög æskilegri fæðu með
tilliti til tannverndar. Hjá
sumum kemur hún í stað
sælgætis.
Allar tegundirnar af Hnf1
léttjógúrtinni eru komnar 1
nýjan búning, óbrothætta
bikara með hæfilegum
skammti fyrir einn.
* Leiðbeinandi verð.
iNutraSweet
' BMND SWimNEN
nmr
Léttjógúrt
Framleidd í Mjólkurbúi Flóamanna