Dagblaðið Vísir - DV - 21.11.1988, Blaðsíða 14

14
MÁNUDAGUR 21. NÓVEMBER 1988.
Meiming_________________________________________________ dv
Engin skrifstofulykt
af séra Rögnvaldi
„Jafnvel virtustu menn og
kannski einkum þeir, eiga þaö allt-
af á hættu, sér í lagi prestar, aö um
þá myndist sögur sem lítill eöa eng-
inn fótur er fyrir, ekki einu sinni
flugufótur," bendir séra Rögnvald-
ur Finnbogason réttilega á í hressi-
legri endurminningabók sinni.
Séra Rögnvaldur er einn þeirra
manna er hafa orðið nánast þjóö-
sagnapersónur þegar í hfanda lífi.
Sögumar tengjast ekki síst rót-
tækni hans, kvensemi, áfengum
drykkjum, sífelldum skiptum á
prestaköllum og frásagnargleði.
Það var því ekki óeðlilegt að For-
lagið fýsti að fá hann til að setja
endurminningar sínar á blað.
Prestur lét þó ekki til leiöast fyrr
en gengið hafði verið að þeirri
kröfu hans að Guðbergur Bergsson
yrði fenginn til að skrá minning-
arnar. Hefur þaö líkast til veriö
sterkur leikur hjá séra Rögnvaldi
því það kemur á daginn að bókin
er hin læsilegasta óg á skrásetjari
væntanlega heiðurinn af því. Hins
vegar á séra Rögnvaldur sjálfur
auðvitaö heiöurinn af því að í bók-
inni er sagt mjög opinskátt frá og
af hreinskilni, og kann jafnvel aö
vera að einhverjum sárni vægðar-
laus umfiöllun hans um menn og
málefni. Kvenfólkið í lifi hans fær
og ítarlega umfiöliun og óvist er
hvernig því líkar. En það kemur á
daginn í bókarlok að látiö er staðar
numið 17. júní 1959 er sögumaður
kynntist Kristinu Thorlacius og
boðar að kynnin af henni verði
uppistaðan í 2. bindi ævisögu hans.
„Endurminningin er oft rígbund-
in skynfærum eins og nefinu,“ seg-
ir séra Rögnvaldur og víst er um
það að minningar hans eins og þær
birtast i þessari bók eru mjög
tengdar lykt. Þannig er alþingis-
hátiðin 1930 í huga hans tengd lykt
og frelsi í senn. Og í endurminning-
um hans frá æskuslóöunum í Hafn-
arfirði tvinnast allt saman: blóma-
ilmur, fiöruangan, tjörulykt af bát-
unum, tóbakskeimurinn og brenni-
vínsþefurinn út úr körlunum.
Þegar á æskuárunum í Hafnar-
firði kynntist Rögnvaldur stétta-
skiptingu og einnig hún tengdist
lykt í huga hans. Þannig var mál
með vexti að móðir hans ræsti
skrifstofurnar hjá útgerðarfyrir-
tækinu Akurgerði í Hafnarfirði.
„Ég fór oft með henni þangað, sér-
staklega á sumrin. Og ég vissi og
fartn alltaf hvenær skip voru komin
úr siglingu. Þá angaði allt af viskí-
lykt og ýmsum öðrum tegundum í
bland, og tómar flöskur voru í
bréfakörfunum. Þrátt fyrir fram-
andleikann þarna fanp ég aldrei til
neinnar lotningar, þegar ég kom
inn á fínar skrifstofur atvinnurek-
endanna. Það hafði verið innprent-
að í mér að þær væru eitthvað
tengdar kölska, bæði vínlyktin og
hin, sem leggur af skjölum, bók-
haldi og reikningum og er tákn
auðsins, að þetta væri annar heim-
ur en sá, sem við tilheyrðum, og
þarna ættu þeir menn hreiður, sem
skömmtuðu bæði vinnuna og hið
skítlega kaup, sem verkafólkið
fékk. Einhverju sinni var ég sendur
til aö sækja launaumslag fyrir
bróður minn á útgeröarkontór, ég
held aö þaö hafi verið í Bæjarút-
geröinni, og þá sagði Gunnar heit-
inn Davíösson, sem var gjaldkeri
og átti að afhenda mér umslagið:
Óskapa fýla er í þér drengur. Hann
átti að sjálfsögðu við svipinn á
mér, en ég skynjaði þetta með öðr-
um hætti og svaraði stéttvís og
hvefsinn: Það er engin skrifstofu-
lykt af mér. Þannig hefur pólitísk
afstaða mín sést á mér strax í
bernsku."
Og það er óhætt að segja að það
er engin skrifstofulykt af séra
Rögnvaldi í þessari bók, þótt eitt
einkenni hennar, þ.e. vínlyktin,
komi talsvert við sögu og sögumað-
ur hafi af og til „fengiö sér á kút-
inn“ eins og hann orðar það ein-
hvers staöar. Eitt sinn reyndi hann
raunar fyrir sér sem skrifstofu-
maður, nánar tiltekið sem starfs-
maður eins útibús Landsbankans,
en hann hélst ekki við þar nema í
örfáa daga.
Það er gegnumgangandi stef í bók
séra Rögnvaldar, hversu mjög
hann finnur fyrir því að vera „ut-
anveltu eöa á ská við menn og al-
mennt viðurkennd málefni". Hon-
um finnst alltaf sem hann komi „úr
annarri átt“. Þessu finnur hann
mjög fyrir þegar í menntaskóla og
ekki síður þegar hann er orðinn
prestur. Það var svo margt við
prestskapinn sem var honum fiar-
lægt að honum fannst sem hann
„væri eins og þjófur sem hefði ver-
ið staðinn að verki" þegar hann
kom inn í kirkju. „Kannski fannst
mér ég fiarlægur prestastéttinni
vegna uppeldis mins, vegna þess
Bókmenntir
Gunnlaugur A. Jónsson
að ég var alinn upp við aðstæður
sem verða ekki beinlínis kallaðar
kirkjulegar." Hann lýsir því
hversu mikill tími fór í að sætta
það sem virtust ósættanlegar and-
stæður: sósíahsminn og guðstrúin.
„Því það er staðreynd að á þessum
• árum í lífi mínu og íslensks sam-
félags ... var guð hvergi nema á
himnum og í Sjálfstæðisflokkn-
um.“
Margir þeirra manna sem koma
við sögu í þessari bók eru hins veg-
ar skoðanabræður séra Rögnvald-
ar í pólitík svo sem Jónas Ámason,
Thor Vilhjálmsson og séra Eiríkur
Helgason sem átti þá drauma sam-
eiginlega með séra Rögnvaldi að
vilja sameina þjóðfélagslegt rétt-
læti því að vera starfandi prestur
í lúthersku kirkjunni.
Ýmsum kann að þykja forvitni-
legar þær einkunnir er séra Rögn-
valdur gefur kennurum sínum við
guðfræðideildina og raunar einnig
ýmsum starfsbræðrum sínum.
Kristindómur séra Ásmundar Guð-
mundssonar er sagður „helst til
kveifarlegur" og sjálfur fær hann
þá dóma aö hafa verið betri biskup
en guðfræðikennari. Um dr. Sigur-
björn Einarsson var því þveröfugt
farið. Hann var sá kennari guö-
fræðideildar sem sögumaður hafði
mest dálæti á meðan á námi stóð
en segir hann hafa fallið í áliti eftir
að hann varð biskup. Það skín í
gegnum frásögn séra Rögnvaldar
að minnkandi dálæti hans á Sigur-
birni Einarssyni tengist því að sá
síðamefndi sneri við blaðinu í af-
stöðunni til Atlantshafsbandalags-
ins. Ólík pólitísk afstaða kemur og
við sögu í dómum sögumanns yfir
prófessor Jóhanni Hannessyni, áð-
ur trúboða í Kína. Séra Rögnvaldur
taldi þennan kennara sinn vaða í
villu og svíma enda er séra Jóhann
sagður hafa talið kommúnismann
„helsta fianda samtímans."
Skemmtilega sögu segir séra
Rögnvaldur af dr. Bimi Magnús-
syni prófessor, og ritskýringu hans
á 2. kafla Jóhannesar guðspjalls,
þ.e. Brúðkaupinu í Kana. Dr. Björn
færði að því flókin guðfræðileg rök
aö vinið sem Kristur gerði í Kana
hafi ekki verið úr hófi sterkt þann-
ig að enginn hafi fundið á sér í
veislunni og allra síst Kristur.
„Hvers végna bað fólkið þá um
meira? spurði Árni Sigurðsson,
einn af nemendunum. Þögn. Ekk-
ert svar.“
Magnús Jónsson dósent fær þá
dóma aö hafa verið „frábær kenn-
ari, skemmtilegur og fiölfróður" en
Magnús Már Lárusson prófessor
er sagður „drýldinn“. Af prestum
sem minnst er á má nefna séra Jón
Auðuns sem var greinilega ekki
hátt skrifaöur hjá séra Rögnvaldi
eftir að sá fyrrnefndi gat ekki borð-
að kartöflur þær er faðir séra Rögn-
valdar seldi þar sem þær væru
„blárauðar og svo ólekkerar á
borði“. Ráðuneyti kirkjumála fær
þá dóma að því hafi alltaf fylgt
skelfileg lágkúra í skiptum við
presta.
Sögumaður fiallar einnig opin-
skátt um tilfinningalíf sitt á þessum
árum, hvemig hann hafi veriö full-
ur af minnimáttarkennd og að
hann hafi stundum haldið að fyrir
sér lægi sturlan og ævilöng vist á
Kleppi. Kvennamálin taka eins og
við var að búast talsvert rúm. Fjall-
að er um „Sjafnarmál" sem svo era
kölluð, þ.e. umfiöllun um fyrstu
„stóru alvöruástina", Sjöfn Hall-
Sr. Rögnvaldur Finnbogason og
Guðbergur Bergsson.
dórsdóttir, sem síðar sendi upp-
sagnarbréf frá útlöndum. Hrygg-
brot þetta hafði þau áhrif að sögu-
maður kappkostaði að sýna bæði
sjálfum sér og öðram að hann ætti
allra kosta völ á sviði kvennamála
og ástalífsins. Fljótlega eftir hrygg-
brotið gekk hann að eiga Erlu
Gunnarsdóttur.
Greinilegt er að séra Rögnvaldur
Finnbogason er óþrjótandi lind af
skemmtilegum sögum og verður
fróölegt að sjá hvað leynist í 2. bind-
inu. Eg get þó ekki varist þeirri
hugsun að betur hefði mátt grisja
úr sögubrotum séra Rögnvaldar og
e.t.v. hefði mátt koma endurminn-
ingum hans öllum fyrir í einni bók
sem kannski hefði fyrir vikið orðiö
enn læsilegri. A.m.k. fannst mér
sem dofnaði yfir bókinni þegar á
lesturinn leið, t.d. fannsfi mér frá-
sagnirnar af kvennamálunum lítt
spennandi lesning. Tilkomumeiri
fannst mér frásagnirnar af æsku-
slóðunum í Hafnarfirði. Yfir
bernskunni hvílir enda einhver
töfrabirta í huga sögumanns og
hann bendir á að „þrátt fyrir alla
fátæktina og hashð var heimili
okkar systkinanna auðugt af öllu
því er mestu skiptir í lífi barnsins
- ástúð og öryggi.“
Maður fær það óneitanlega á til-
finningima við lestur bókar séra
Rögnvaldar að sífelld skipti hans á
prestssetrum eigi rætur sínar að
rekja til tilfinningalegs rótleysis
hans og að hann hafi nú e.t.v. loks
fest rætur, enda af ýmsum kallaður
séra Rögnvaldur á Samastað (ekki
Staðastað). Ein ummæli hans í bók-
inni benda órieitanlega til þess að
hann hafi nú loks komist að niður-
stöðu: „En sérhver maður er ferða-
taska tilfinninga sinna, og þess
vegna flýr enginn sjálfan sig. Skap-
gerðin leynist alltaf í skólatösku
lífsins.“
Gunnlaugur A. Jónsson.
Trúín, ástin og efinn.
Minningar séra Rögnvaldar Finnbogasonar á
Staöastað.
Guöbergur Bergsson skráöi.
Út Forlagiö.
Reykjavik 1988, 214 bls.
Maður gegnir nafninu Halldór
Guðbrandsson. Hann er merkileg-
ur fyrir þá sök aö vera aðalpersón-
an í nýjustu skáldsögu Guðmundar
Björgvinssonar Ástin sigrar - þessi
gamli djöfull.
Halldór þessi er í upphafi sögu á
leið til náms í Bandaríkjunum en
heima á íslandi ætlar Guðrún að
bíða hans Bjarnadóttir í litlu sætu
húsi við sjóinn. Sál hennar fylgir
honum þó hvert sem hann fer í líki
ljósmyndar sem hann ber við brjóst
sér í seðlaveskinu.
Það er rómantísk sýn sem le-
sanda veitist inn í líf þessa fólks á
allra fyrstu síðum sögunnar. En ei
er allt sem augað sér: Halldór er
ekki fyrr kominn um borð í flugvél-
ina til Ameríku en hann lendir í
vandræöum með ímynd Guðrúnar:
„Hann reyndi að kalla hana fram
fyrir hugskotssjónir sínar, en það
var sama hvað hann reyndi, andlit-
ið var aðeins óljós þokuslæða inni
í svörtu hárinu. Hins vegar sá hann
greinilega fyrir sér andlit Frelsis-
styttunnar í New York.“
Lagskiftur losti
Ástin sigrar - þessi gamh djöfuh
útlendings
er lagskift ástarsaga sem annars
vegar bregður upp mynd af heimil-
islegri trúfastri ást Guðrúnar og
Bókmenntir
Kjartan Árnason
hins vegar ástinni, ástríðunni, lost-
anum í öllu sínu djöfullega veldi,
og teflir fram sem andstæðum.
Fljótlega eftir komuna til Ameríku
lendir Halldór í slagtogi við Jackl-
ine P. Weisman sem auknefnd er
Jackie og er bæði rík og eiguleg.
Guðrún þurrkast smám saman úr
hugskoti Halldórs, hún hættir að
fá bréf þar sem hann segir hana
hafa komið til sín í hki tunglsins.
Hún hættir yfirhöfuð að fá bréf.
Samband þeirra Halldórs og
Jackiear verður æ öfgafyllra eftir
því sem sögunni vindur fram og
virðist hafa hreint djöfulleg áhrif á
bæði. Jackie leggst í brennivín og
ruglast í ríminu en Halldór hverfur
út á óravíðáttur ímyndunarinnar.
Hann kemst þó heim til gamla
landsins um síðir og brúðkaup er
haldiö í lítilli torfkirkju, svartri. ■
Útlendingur
Halldór Guðbrandsson er í að
minnsta kosti tvennum skilningi
útlendingur. í fyrsta lagi dvelur
hann í framandi landi og í öðru
lagi er hann hálfgerður útlending-
ur í lífinu, líður áfram í áhrifa-
leysi, „flýtur sofandi að feigða-
rósi“, ekki ólikur útlendingi Camus
í samnefndri sögu;. lengra nær þó
samlíkingin ekki. í þriðja hluta
sögunnar þegar ímyndunin nær
undirtökunum hjá Dóra finnst mér
höfundi takast æðivel upp og er
þetta að mínu mati besti kafli bók-
arinnar. E.t.v. er þaö vegna þess
að hér er stílhnn tilgerðarlaus og
við það sýnist mér samræmið milli
stílbragða og efnis aukast frásögn-
inni í hag. Sá stíll sem Guðmundur
viðhefur annars, stuttar afhöggnar
setningar, þykir mér ekki góöur
félagsskapur í þessari sögu vegna
þeirrar skekkju sem verður milli
frásagnar og samtala: ljóðrænn
stíh í frásögn, hversdagslegur og
allt að því áþreifanlegur í sam-
tölum. Best heppnaða persóna sög-
Guðmundur Björgvinsson skrifar um konur,og fjallar jafnframt um þær
i myndlist sinni.
unnar finnst mér vera Dóri sjálfur
í öllu sínu áhrifaleysi; aörar per-
sónur eru gjarna af ætt skyndi- og
svipmynda.
Guðmundur viröist, ef manni
leyfist að lesa milli línanna, vera
þeirrar skoðunar að ástin sé í huga
nútímamannsins fremur tengd lík-
amlegri fýsn eri andlegri fullnægju
og mönnum mun tamara að hlýða
kalli kjötsins en hugans. Þannig sé
fólk jafnvel reiöubúið að rjúfa sátt-
mála hjónabandsins á sjálfa brúð-
kaupsnóttina, svíkja og vera svikiö.
Ekki vil ég andmæla þeirri skoðun
sem lesa má úr sögunni en ég sakn-
aði stundum meiri innri spennu og
tilþrifameiri safa!
En ástin? Sigrar hún að lokum?
Ekkert gefið upp hér. Aftur á móti
hefur Guörún fengið hörkulega
djöfullega drætti í andlitið í sögu-
lok ...
Og gleðifréttirnar eru að Guð-
mundur Björgvinsson á enn eftir
að skrifa sína bestu bók eins og
allir rithöfundar.
Kjartan Árnason.
Ástin sigrar - þessi gamli djöfull
Höfundur: Guðmundur Björgvinsson
Útgefandi: Lifsmark