Dagblaðið Vísir - DV - 21.11.1988, Blaðsíða 29

MÁNUDAGUR 21. NÓVEMBER 1988.
29
Spennandi
klassík
fyrir alla
Þetta er saga eftir enska prestsdóttur
og piparmey, sem fæddist sama árið
og langalangalangafi minn (1775), og
kom út árið sem Jón Sigurðsson steig
fyrstu sporin í túninu heima á
Hrafnseyri (1813). Getur slík saga
mögulega átt eitthvert erindi við ís-
lenska lesendur á því herrans ári
1988? Merkilegt nokk verður að svara
þessu jákvætt á sömu forsendum og
vel sögð saga á alltaf erindi við
áheyrendur sína.
Sagan um hroka og hleypidóma er
löngu orðin klassísk í heimalandi
sínu. Sagnameistarinn William Som-
erset Maugham skipaðr henni í ann-
að sæti á lista sínum yfir tíu bestu
skáldsögur heims. Maugham er að
vísu illræmdur meðal þeirra, sem
telja að dæma eigi sögur eftir þeim
boðskap sem þær flytja. Hann hélt
því fram að mannlegt eðli væri ekk-
ert geysilega flókið fyrirbæri og að
það væri fyrir löngu búið aö segja
allar þær sögur sem hægt væri að
segja í heiminum. Galdurinn væri í
þvi fólginn hvernig og af hvílíkri
íþrótt sagan væri sögð. Og það er
einmitt þess vegna, sem Hroki og
hleypidómar Jane Austen hlutu slík-
an virðingarsess á lista hans: Þessi
saga, sem kannski fjallar bara um
unga stúlku sem skiptir um skoðun,
er sögð af þeirri hind sem megnað
hefur að hlýja hjartarætur sex eða
sjö kynslóða um heim allan. Sagan
er vel afmörkuð í tíma og rúmi. Hún
gerist á einu ári 1811 og 1812. Hún
lýsir lífl lágaðalsins í Englandi á
þessum tíma. Samt hefur henni tek-
ist að ná til fólks af margvíslegum
þjóðernum, stéttum, trúarbrögðum
og siðakerfum, er orðin laus úr fjötr-
um umhverfisins og óháð samtíð
sinni. Klassík. Það er því lítt við
hæfi að skrifa ritdóm um bók Jane
Austen. Það sem hér skiptir máli er
þýðingin. Og er þá best að taka það
Bökmeimtir
Ólafur Hannibalsson
fram strax að mér sýnist hún frábær-
lega af hendi leyst, og skulu færð
nokkur rök fyrir því.
Nútímalegt málfar
Þá er kannski best að geta þess
fyrst, sem ég hnaut um við fyrsta
yfirlestur. Mér fannst málfarið víða
of nútímalegt: „æðislegt, agalegt,
svakalegt, öll í rusli“. Þá fannst mér
sem betur hefði farið á því að prýði-
legur eftirmáli þýðanda hefði verið
formáli. Þar gerir þýðandinn glögga
grein fyrir sögusviði og samtíma
sögupersónanna, kynnir höfundinn
og skýrir vinnubrögö sín við þýðing-
una. Eftir annan lestur var ég ekki
aðeins sáttur við vinnubrögð þýð-
andans heldur og sannfærður um að
hann hefði valið hina einu aðferð,
sem viö átti. Þótt Jane Austen sé ein-
mitt ekki síst kunn og vinsæl fyrir
þann leikandi létta, fjörlega og lipra
Meiming
stíl sem hún hafði á valdi sínu fer
ekki hjá því að fyrir nútímalesanda
enskan virkar hann að ýmsu leyti
svolítið „fyrndur“. Sjálf þurfum viö
ekki að fara nein 175 ár aftur í tím-
ann, til rita Lærdómslistafélagsins
t.d„ til þess að stíll og framsetning
virki á okkur sem þvinguð, uppstillt
og óeðlileg.
Með aðferð Silju hefur henni tekist
að færa söguna að sumu leyti nær
samtímanum á íslandi, heldur en
hún er fyrir breskan almenning í
dag, sem veröur að lesa hana á næst-
um tveggja alda gamalli ensku. Og
með því að hafa eftirmála fyrir þá
lesendur, sem lesturinn hefur knúið
til frekari forvitni um tíma, sögusvið
og höfund, forðast hún það að les-
andinn nálgist verkið sem einhverjar
„æðri bókmenntir", sem krefjist leið-
sagnar bókmenntafræðings svo að
allt komist nú til skila. Silja heldur
fjörinu, gáskanum og óhátíölegri
glaðværðinni í stílnum, lesandinn
hrífst með og stekkur inn á sögusvið-
ið, eins og Jane Austen hefði veriö
aö skrifa verkiö í dag eða gær fyrir
islenska lesendur.
Lítið breytist manneskjan
Sagan fjallar fyrst og fremst um
manneskjur, tengsl þeirra innbyrðis,
viðbrögð þeirra við hefðum og siða-
boðum samtíma síns og þrátt fyrir
alla framþróun hafa eðliseiginleikar
manneskjunnar ekki breyst meira
en það í tímans rás að við þurfum
engar lærðar leiðbeiningar eða út-
skýringar til að njóta hennar, fá
ákveðna samúð með sumum persón-
um og andúð á öðrum, veröa spennt
eftir því sem hver fléttan vefst inn í
aðra, raknar sundur og tvinnast á
nýjaleik. Það er óþarfi að hafa um
það hástemmd lýsingarorð. Silju hef-
ur einfaldlega tekist ætlunarverk
sitt: Að búa góðri sögu islenskan
búning, sem gerir hana aðgengilega
öllum án tillits til stéttar, stöðu, kyns,
aldurs, trúarbragða, skoðana.
Þetta er góð bók í fögrum búningi
og því sem næst gallalaus.
Það má svo hafa af því lúmskt gam-
an að þetta verk, sem einhvern tíma
hefði verið kallað „yfirstéttarbók-
menntir eftir pipraða breska prests-
dóttur", skuli þýtt af ritstjóra Þjóð-
viljans og skenkt íslenskum almenn-
ingi af arftaka Rauðra penna, Máli &
menningu. Kannski eru hroki og
hleypidómar að sumu leyti á undan-
haldi, þótt seint þurfi að örvænta, að
beinlínis verði skortur á þessum eig-
inleikum á okkar fögru fósturjörö
né annars staðar í heiminum.
Ólafur Hannibalsson.
Hroki og hleypidómar.
Höfundur: Jane Austen.
Þýóandi: Silja Aóalsteinsdóttir.
Útgefandi: Mál og Menning.
íslenskir utangarðsunglingar
AV r'- ^ ..
Vandi þessara krakka er ekki personulegur, hann er stórpólitískur!
Þessi bók byggist á viðtölum við
tíu unglinga, 5 stelpur og 5 stráka,
sem allir eiga það sameiginlegt að
hafa lent utangarðs í þjóðfélaginu.
Hveiju viðtali fylgir það sem kalla
mætti úttekt á vanda viðkomandi
unglings og er hún byggð á samtölum
við starfsmenn samtaka og stofnana.
í þessum úttektum koma einnig fram
tölulegar upplýsingar, gagnrýni á
ríkjandi ástand og þær leiðir, sem
nú eru fyrir hendi til leiðréttingar
vandanum og uppástungur um það
sem betur mætti gera eða öðruvísi.
Bókin er þannig mjög snyrtilega upp-
byggð og skýr og vinnubrögð vönduð
innan þess ramma sem höfundur
viröist hafa sett sér, þ.e. að varpa
ljósi á nokkra einstaklinga í því
skyni að upplýsa og uppræta for-
dóma gagnvart utangarðsungling-
um. Þetta er engin gleðilesning en
e.t.v. nauðsynleg öllum þeim sem
hafa með börn og unglinga að gera
(er þá nokkur undanskilinn?). Bókin
hlýtur að vekja upp spurningar og
verður að hvetja til umræðu og meiri
aðgátar í nærveru yngsta fólksins.
Hætt er þó við að slík umræða þyki
ekki við hæfi í kringum fæöingar-
hátíð frelsarans og að henni lokinni
hafi þessi bók fallið í gleymskunnar
dá eins og oft vill verða um jólabæk-
ur. Enn á ný vaknar sú spurning
hvort rétt sé að því sem næst allar
bækur, hvaða kyns sem þær eru,
skuli koma út á jólavertíð sem gjafa-
vara.
Oft raunasögur
foreldra að baki
Kaflaheiti bókarinnar skýra best
þau vandamál sem ljósunum er beint
að: Vergangur, vímuefni, meðferðin,
siíjaspell, einelti, samkynhneigð,
fatlaðir og afbrot. Og viðtölin 10 eru
sem sagt öll við unglinga úr þessum
„vandamálaflokkum". Reyndin er
auðvitað sú að hjá nær öllum ungl-
ingunum skarast vandamálin og flest
eiga við þau öll að stríða í einu. Af
þessum 10 krökkum eru 8 börn ein-
stæðra foreldra, á a.m.k. helmingi
Bókmermtir
Magdalena Schram
foreldraheimilanna er um áfengis-
eða annan vímuefnavanda aö ræða.
í kaflanum um einelti kemur grát-
lega vel í ljós hvernig sífelldir flutn-
ingar á milli hverfa og skóla geta
leikið börn. Greinilegt er oft á tíðum
að mikil raunasaga foreldra liggur
ókönnuð að baki; fátækt, húsnæðis-
þóf, of mikið vinnuálag og annað
álíka. Þá sögu er þó aðeins hægt að
lesa á milli línanna. Ööru hvoru er
vikið að því að vandræði unglinga
eða sifjaspell eða vímuefnaneysla
séu ekki bundin stétt eða stöðu en
bókin gerir lítið til að árétta þá stað-
reynd, - kannski þvert á móti með
vali á unglingum?
Bókin gerir því ágætlega skii af
hvaða vanmætti reynt er að mæta
vandanum, hversu sparað er í út-
gjöldum af hinu opinbera, ekki að-
eins til meðferðar heldur líka til for-
varnarstarfa. Ástandið í meðferðar-
málunum og aðstoð við krakkana
fær þannig nokkuð nána umfjöllun
- áhugi og áhyggjur starfsfólks koma
vel i ljós. Einnig kemur fram að sitt
sýnist hverjum þótt öll reyni af veik-
um mætti að gera eitthvaö. Eitt af
því sem ljóst verður er að meðferð
vímuefnasjúklinga verður aö taka
tillit til ekki aðeins aldurs heldur
einnig kynferðis.
Unglingarnir og samfélagið
Þó svo ég telji Utangarðsunglinga
þannig vera fróðlega lesningu og
bókina sem slíka því ágætt innlegg í
umræðu um vissan vanda í sam-
félaginu, er ekki þar með sagt aö ég
sé alveg sátt við þá aðferð sem þar
er notuð til að koma utangarðsungl-
ingum í kastljósið. Ég held að með
því að leiða nokkra þeirra fram í
dagsbirtuna á þennan hátt sé verið
að ýta undir þá hugsun að um ein-
staklingsbundin vandamál sé að
ræða. Með því aö fá nokkra krakka
til að rekja lífsreynslu sína, oft frá
einhverjum einstökum atburði í lífi
þeirra, má dylja þá staðreynd að sá
atburður átti sér líka aðdraganda og
skýringu. Vandinn er persónugerð-
ur, gerður sértækur og skoðaður í
einangrun frá kringumstæðum.
ítarleg umfjöllun, kynning á og
skoðanaskipti um hentugustu með-
ferðarleiðirnar er góðra gjalda verð,
en hún beinir athyglinni að eftir-
leiknum á kostnað forleiksins,
þ.e.a.s. frá þeim félagslegu þáttum
sem e.t.v. eru rætur vandans. Vand-
inn verður þar með talinn óumtlýj-
anlegur, orsök í sjálfu sér og ekki
skoðaður sem afleiðing. Þar í liggur
hklega kjarni gagnrýni minnar, ekki
svo mjög á þessa bók heldur á „ungl-
ingavandaumræðuna" yfirleitt: að
hún skuli ekki tengd umræðu um
samfélagsgerðina, gildismat okkar
og þann lífsmáta, sem okkur er bú-
inn. Staða barna og unglinga er háð
stöðu heimilanna í landinu, skóla-
kerfinu, atvinnulífmu, fjölmiðlum,
stööu kynjanna ... raunar sömu þátt-
um og staða okkar allra. Vandi þess-
ara krakka er ekki persónulegur,
hann er stórpólitískur!
Magdalena Schram
Sigurður Á. Friðþjófsson:
íslenskir utangarðsunglingar.
Vitnisburður úr samtímanum.
Forlagið.
Reykjavík 1988, 160 bls.
SILKI
ÁFERÐ
með
Kópal
Flosi
Veldu Kópal
með gljáa vid hæfi.
Landsins mesta
úrval af hurðum.
Ótrúlega gott verð.
Gæðin í sérflokki.
Utsölustaðir:
S. G. búöin, Selfossi
Tréverk, Vestmannaeyjum
Kaupfélag Suðurnesja, Keflavík
Kaupfélag Eyfiröinga, Akureyri
Kaupfélag Þingeyinga, Húsavik
Kaupfélag Ausfur-Skaftf., Hornaf.
Kaupfélag Sauðárkróks, Sauöárk.
# HARÐVIÐARVAL HF.,
i—— KR0KHALSl4.110RVtK.SlMI 671010.
J |