Dagblaðið Vísir - DV - 30.11.1991, Side 9

LAUGARDAGUR 30. NÓVEMBER 1991
9
DV
Vísnaþáttur
Magnús prúði
og Pontusrímur
Segia ma aö þeir sem heima sitja
flesta daga séu í minni hættu en
aðrir. En þeir sem hafa tamið sér
að tala og skrifa og láta prenta eft-
ir sig greinar og jafnvel bækur
mega gera því skóna að þeir mis-
stigi sig öðru hvoru. Þar geta kom-
ið við sögu nokkrir illvígir draug-
ar: ritvilla, prentvilla og misminni.
Nú á ég um sárt að binda. Eina
ráðið er að biðjast afsökunar.
í síðasta vísnaþætti mínum var
sagt frá ástamálum og kvonbænum
Staðarhóls-Páls, sem lifði lungann
úr sextándu öldinni og kom mjög
við sögu þjóðarinnar sem skáld og
yfirvald. Hann fékk fyrir konu
Helgu, dóttur Ara Jónssonar Hóla-
biskups og höggvinn var ásamt föð-
ur sínum og bróður, eins og alhr
vita. Ástir þeirra hjóna voru heitar
í fyrstu, eins og rétt er skýrt frá í
fyrra þætti. Samt varð hjónaband
Páls og Helgu ekki farsælt til ævi-
loka. Sonardóttir Jóns Arasonar
var viljasterk og skapmikil, Staðar-
hóls-Páll sérlundaður og ráðríkur.
Hvorugu þeirra var í kot vísað og
hættu að búa undir sama þaki.
Páll lögmaður gerðist aldraður, en
vildi engu að síður eignast yngri
konu. Þá var skörungurinn Guð-
brandur Þorláksson orðinn Hóla-
biskup og elsta dóttir hans, Hall-
dóra, mikill kvenkostur, ógefin.
Um kvonbænir og ástarljóð Stað-
arhóls-Páls til biskupsdóttur fjall-
aði þattur minn. Eg misritaði nafn
Hóla-biskups, sem hafnaði bónorði
hinnar gömlu, ríku og nafntoguðu
skáldkempu. Nafnavillan leiðrétt-
ist hér með.
Nú snúum við okkur að yngri
bróður Staðarhóls-Páls. Ártíðir
hans eru 1531-91, fæddur einu ári
síðar en Páll og deyr sjö árum fyrr.
Hann hét Magnús Jónsson og
„prúði“ var viðurnefni hans. Báðir
sýslumenn og skáld. Með honum
ríður rímnaskáldskapurinn í garð
á íslandi. Um ástamál hans né önn-
ur einkamál verður hér ekki rætt.
Rétt er að nefna merka foreldra
þeirra Páls og Magnúsar og þriðja
lögmannsins, sem hér kemur ekki
við sögu, hjónin Jón og Ragnheiði
á höfuðbýlinu Svalbarði við Eyja-
flörð, sem á þeirra tíð og lengur var
eitt af mestu höfuðbólum landsins
að ríkidómi og ítökum víðs vegar
um land. Jón og Ragnheiður áttu
saman ellefu börn.
En um þessa kunnu ættmóöur
var ort vísa í æsku sem varðveist
hefur. Hún er svona:
Ragnheiður á rauðum sokkum
rekur hesta.
Enga vill hún utan presta
auðarlín sig láta festa.
Hún var af ætt Orms ríka Lofts-
sonar og var gefin vel efnuðum
bónda, eins og áður segir. Synir
þeirra voru settir til mennta bæði
hérlendis og í Þýskalandi. Þeir
Vísnaþáttur
urðu meðal ríkustu og valdamestu
manna landsins um sína daga, Páll
og Magnús, énnfremur nafnkunnir
enn sem skáld og fræðimenn.
Á sextándu öldinni, og raunar
fyrr, komust danskvæði í tísku í
helstu Evrópulöndum. Fjölluðu um
hetjur og ævintýramenn og auðvit-
að ástkonur þeirra. Hinir siða-
vöndu biskupar okkar, sem réðu
yfir prentverki landsins, voru ekki
meðmæltir shkum kveðskap. Hann
keppti við sálmana. En nýjungar í
skáldskap ná fyrr eða síðar vin-
sældum með alþýðu. Prentbanniö
varð þeim nokkur fjötur um fót.
Skáldin á íslandi fóru að yrkja
rímnaflokka eftir erlendum ævin-
týrasögum, auk einstakra dans-
kvæða. Það varö upphaf rímna-
kveðskapar. Rímur lærði fólk og
þær gengu í uppskriftum milh
manna. Varð þetta mjög vinsælt
efni, eins og allir vita. Rímvinir búa
að þessu enn og mega helst ekki
af hinum dýru háttum sjá. Um
þessi efni eru íslendingar íhalds-
samari og oft rómantískari en aðr-
ar þjóðir.
Magnús Jónsson prúði er fræg-
astur fyrir Pontusrímur sínar, sem
ortar voru út af þýskri bardaga- og
ástarsögu, sem ekki er hægt að lýsa
hér frekar. Fleiri skáld en hann
unnu að þessu verki, en hér birtast
aðeins vísur sem öruggt er talið að
hann hafi ort.
Þeir sem á annað borð hafa áhuga
á bókmenntum vita hvernig háttar
með rímurnar. Þar skiptast á frá-
sögn og mansöngvar. Þá geta sér-
lega góðar vísur orðið viðskila við
sitt upphaflega sæti og orðið að höf-
undarlausum flækingum, stundum
misfeðraðar, eins og gengur, eða
orðið lausaleiksbörn. Eg mun nú
fylla það pláss, sem eftir er, með
slíkum vísum, er geta staðið einar
sér, þó upphaflega hafi verið eins
og steinar í byggingu. En böm síns
tíma em þessar vísur, sumar aðrar
snjahari um rím og efni. Rímnafé-
lagið gaf Pontusrímur út 1961, sá
Grímur M. Helgason um það verk.
Dauði er vegur, leið til lífs,
af löstum hjálpar sönnum,
upphaf góðs, en einnig kífs
öllum kristnum mönnum.
Enginn má hér ósköp nein
af sér nokkur kaupa,
ekki heldur gæfugrein
gjöra á mis við hlaupa.
Tveir eru menn í hvörjum hér,
heilög skrift það kennir mér,
ytri bæði og innri er,
eflaust geym í minni þér.
Hjartans góss er haldið stærst,
hér með fylgir líkam næst,
auðlegð heyrir og þar til
með öðru því eg greina vil.
Hef eg nú þaö næst var ár
nokkuð mótkast fengið,
oftast lygar, fals og fár,
fátt að óskum gengið.
Alltaf skal eg angur og þrá
fyrir utan hjartað byrgja.
Sjaldan stöðvast hamingja hjá
hinum er jafnan syrgja.
Þá veitir blítt, má vænta strítt
vefji oss sorgarböndum.
í dag er mér, á morgun þér
misgjörð vís fyrir höndum.
Enginn drengja yrkir par,
sem er með þanka sárum.
Hugurinn reikar hér og þar
sem hafskip eitt á bárum.
Þetta verður að duga að sinni.
Jón úr Vör
Fannborg 7
Kópavogi
V *
' . /' '
Polarlite” útivistarpeysur,
verð frá kr. 6.700
Höfum
mjög mikið
úrval af
svefnpok-
um. Verð
frá kr.
2.800, t.d.
-7°C á kr.
4.570.
Vinsælu göngu-
skómir frá Demon,
verð frá kr. 4.800
með „sympatexi",
verð frá kr. 7.900.
—
flglgl
Vandaður Protex-fatnaður,
vatnsheldur með útöndun.
MiKið úrval
af bakpok-
um á góðu
verði. T.d.
35 I dag-
poki á kr.
2.300.
SEGLAGERÐIN
EYJARSLOÐ 7, SIMI 621780
Mihið úrval af vörum fyrir
lla- og ferðafólk á góöu verði
Klifurvörur frá
Besti nærfatn- aður á fjöllin, Polyprop- line, stingur ekki.
Langerma- bolur, kr. 2.480. Sið- ar buxur, kr. 2.300. Stutterma- bolur, kr. 1.680.
m