Dagblaðið Vísir - DV - 30.11.1991, Blaðsíða 36

48
LAUGARDAGUR 30. NÖVEMBER 1991.
Menning
Ný saga og gömul
Jólabókaflóðið er að breytast í jólabóka-
fossinn. Fjögur hundruð titlar steypast yfir
okkur á liðlega fjórum vikum og er illskiljan-
leg hremming. Einu virðist gilda þótt hand-
ritum hafi verið skilað á miðju sumri. Það
bólar ekki á þeim fyrr en allar flóðgáttir
prentsmiðjanna opnast seint í nóvember.
Lítið ársrit eins og Ný saga kom í fyrra
seint í ágúst, á þessu ári ekki fyrr en núna,
en það er líflegt að vanda og hæfir vel í jóla-
pakka með þjóðlegri afurð eins og lopatrefli
eða háleistum. Það er myndskreytt og alþýö-
legt sem fyrr. Ein greinin heitir enda Alþýðu-
kona og listin, að nokkru byggð á bréfum til
Elku Bjömsdóttur, verkakonu í Reykjavík
um 1920. Hún lagði til „dálítið band“ í ævi-
vef myndlistarmanna sem þá voru að feta
sín fyrstu spor um hálar götur Kaupmanna-
hafnar, meðan hún skúraði gólfin á skrif-
stofu borgarstjórans í Reykjavík. Margrét
Guömundsdóttir sagnfræöingur vinnur að
því að búa dagbækur Elku til prentunar og
verður mikið gaman að lesa þær.
Önnur kona sem stígur fram úr rökkri fort-
íðar á blöðum Nýrrar sögu er Ingibjörg Jóns-
dóttir á Bessastöðum, fædd 1784. Eins og
Kristín Ástgeirsdóttir bendir réttilega á hafa
bréf hennar hingað til verið lesin til að fræð-
ast um son hennar, skáldið Grím Thomsen,
ekki til aö skyggnast inn í hugarheim bónda-
konu á 19. öld.
Jón Thor Haraldsson skýrir Alþingisrímur
frá aldamótum með gömlum kjaftasögum, á
fræðimáli: arfsögnum úr munnlegri geymd,
og leitar að höfundi þeirra. Már Jónsson
hristir höfuðið yfir öllum þeim grúa af
nauðgunarsögum sem rekið hefur á fjörur
hans í víðtækum rannsóknum á ást og of-
beldi og vill hvíla huga sinn við skopkvæði
eins og Grettisfærslu sem lúterstrúarmönn-
um þótti svo ósiðlegt að þeir skófu það af
skinni, en vöruðust ekki tækni útfjólublárra
geisla sem gerðu handritafræðingnum Ólafi
Halldórssyni kleift að vekja kvæðið til lífs
að nýju ekki alls fyrir löngu.
Hjalti Hugason og Agnes Arnórsdóttir
fjalla um viðhorf í sagnfræði, hann út frá
kristnisögu sem hann mun ritstýra og verður
stórvirki, hún kvennasögu. Þá vekur Helgi
Skúli Kjartansson áthygli á „hvílík aflstöð"
sænskir háskólar hafa orðið íslenskri sagn-
fræði á seinni árum með tíu eða fLeirl merk-
um doktorsritgerðum og skoðar siðan þann
hlutann sem snýr að íslenskri verkalýðs-
sögu. Laukrétt hjá Helga eins og annað en
er ekki skýringin einfaldlega rausn Svía sem
oft hafa veitt doktorsefnum starfslaun jafn-
vel árum saman?
Annars á einn sænski doktorinn, Gísli
Ágúst Gunnlaugsson, að minum dómi best
skrifuðu greinina í Nýrri sögu í þetta skipti.
Á tæplega fimm blaðsíðum lýsir hann bylt-
ingunni sem varð á andlegu lífi þegar olíu-
lampinn tók við af grútartýrunni upp úr 1870.
Það varð ljós í bókstaflegum skilningi þegar
húsbændur misstu alræðisvald sitt yfir því
hvað lesið var upphátt í hálfmyrkum baðstof-
unum og vinnuhjú og unghngar gátu valið
sér lesefni eftir eigin höfði.
Sagan býr víðar en í gömlum textum. Hún
býr líka í gömlum húsum eins og ljóst verður
af viðtah við Margréti Hallgrímsdóttur borg-
arminjavörð. Skoðanir hennar um verndun
Bókmeimtir
Inga Huld Hákonardóttir
miöbæjarins í Reykjavík hljóma mjög skyn-
samlega, sem og vangaveltur um klaustur í
Viðey, reist úr fornum rústum. Sá galli er
þó á ritsmíðinni að viðmælandi virðist hafa
lagt meiri rækt við eigin spurningar - þær
eru nákvæmar, feitletraðar og yfir fjörutíu
talsins - en svör Margrétar sem hefðu, inni-
haldsins vegna, átt skihð meiri alúð í vinnslu
því talmál er aldrei hægt að setja beint á
blað, svo vel fari.
Sagan flöktir einnig á sjónvarpsskjánum
og um það er rætt í hringborðsspjalh þar sem
einn þátttakenda kahar söguskoðun Hrafns
Gunnlaugssonar „ofboðslegt rugl“. Gæti af
því sprottið hin skemmthegasta deha.
Mig langar að setja fram eina tihögu. Ætti
ekki svona rit að flytja stuttan pisth um at-
burði ársins á sviði sagnfræöi? Nefna helstu
ný ritverk, segja frá fróðlegum ráðstefnum,
góðum sýningum, húsum sem bjargað hefur
verið, fornleifagreftri, kvikmyndum og jafn-
vel dehum sem blossað hafa upp. Þótt slíkur
annáll væri ekki tæmandi mundi hann gefa
nokkra hugmynd um gróskuna sem Ný saga
er sprottin af.
Ný saga.
Tímarit Sögufélags
5. árg. 1991. 92 bls.
Líf og fjör í hjólastól
Það er hroðalegt að lamast og setjast í hjóla-
stól. Okkur setur hljóð svohtla stund þegar
við heyrum af fólki sem líður vel, eftir atvik-
um, í kjölfar slysa eða hryðjuverka, og hugs-
um hvort fætur eða hendur séu ennþá á sín-
um stað. Við teygjum okkur ögn og finnum
að vöðvar og ahur hreyfibúnaður er í lagi.
Og við hugsum að kannski gætum við not-
fært okkur það betur, staðið upp og farið í
göngu, eða bara gert eitthvað af öhu því sem
okkur stendur th boða. Af því að við höfum
aht sem th þarf með því einu að vera ekki
lömuð. En syo nennum við ekki að hanga
lengur yflr svona hugsunum um sjálfsagða
hluti og sitjum bara áfram á okkar stól, horf-
um á sjónvarpið og spilum í lottóinu. Þangað
th við lesum Á hjólum eftir Pál Pálsson og
neyðumst til að hugsa þá hugsun til enda
hvemig það raunverulega er að lamast og
setjast í hjólastól.
Ungur gítarleikari, einkasonur vellauö-
ugra foreldra, fer á bhndafylhrí skömmu
fyrir gítarpróf og steypist niður í kjahar-
atröppur með þeim afleiðingum að mænan
skaddast og hann lamast fyrir neðan mitti.
Sagan lýsir síðan óráði hans á eftir og legu
á sjúkrahúsi, endurhæfingu, heimkomu, til-
raunum th að hefja nýtt líf og leita sér lækn-
inga, aha leiö til töframanna á Kyrrahafs-
strönd Bandaríkjanna. Öhu þessu eru gerð
rækheg skh, með ljóðrænum innskotsköflum
um drauma og angist sögumanns og um leið
kynnumst við í svip fjölda persóna: þjáning-
arbræðrum á mismunandi stiginn lömunar,
fjölskyldumeðhmum, vinum og nýjum
og/eða gömlum kærustiun sem fléttast sam-
an við áhyggjuhtla skólafortíð hins lamaða
sögmnanns.
Páll Pálsson, höfundur Á hjólum.
Nógir
andskotans peningar
Til að draga fram hvað thveran breytist
viö setu í hjólastól eru ytri aðstæður sögu-
manns með besta móti. Faðir hans á ítök í
ættaróðahnu sem búið er að breyta í laxveiði-
jörð og það er skítnóg af peningum th ahra
hluta sem peningar duga th. Einbýhshúsinu
er snarlega breytt með þarfir hjólastóls í
huga, fjarstýring keypt á aht og nýr bhl fyr-
ir lamaða soninn þegar hann útskrifast af
spítalanum. Það er keypt ferö th Ameríku,
nýr bhl þar og uppihald á sérhönnuðu hóteh
fyrir fatíaða í nágrenni við hálfsystur sögu-
manns, sem er þar í námi en býr í flnu villu-
hverfi með tvo bha. Það er m.ö.o. hægt að
gera allt sem myndi kosta okkur hin marg-
falda aleiguna nokkrum sinnum. Og þessi
auður er svo sjálfsagður að það hggur við
að maður segi: „Ja, sá þarf nú aldeihs ekki
að kvarta!" En um leið og við segjum það
finnum við tæmar hreyfast og skömmumst
okkar fyrir að öfunda lamaðan mann af fá-
Bókmenntir
Gísli Sigurðsson
fengilegum veraldlegum auði. Og sögumaður
reynir að yfirvinna fótlun sína með því að
snúa sér aö því sem hann getur gert án þess
að fótlunin komi að sök: fara í endalausa
bhtúra og skrifa pennavinkonum í fjarlæg-
um heimshomum. Þessi viðbrögð hans eru
þó fremur flótti en ghma við raunveruleika
á hjólum. Hin eiginlega andlega endurhæfmg
getur ekki hafist fyrr en sá fatlaði hættir að
hugsa um sérstöðu sína og fer að gera þaö
sem venjulegt fólk er ahtaf að gera: drekka
vín og fara út að skemmta sér, vera með vin-
um sínum, mæta í vinnuna og verða skotinn
í stelpmn.
Veður í stelpum
Kvenhylh sögumanns hefur verið töluverð
fyrir slysið og htið virðist hafa dregið úr
henni þegar hann fer að láta th sín taka í
hjólastólnum á dansgólfum borgarinnar.
Lengi vel eftir slysið veltir hann því fyrir sér
hvernig og hvort kynlíf geti gengið hjá löm-
uðum og fötluðum fyrir neðan mitti. Þegar
á hólminn kemur er eins og þar sé engin
fyrirstaða og htið mál að dansa við dömurn-
ar í hjólastólnum og kippa þeim með heim
th pabba og mömmu að loknum dansleik.
Að vísu er ekki gerð nákvæm grein fyrir því
hvemig þetta gengur th og lesandanum er
ætlað að gleypa í framhjáhlaupi að það hafi
verið htið mál að ná í píur þó að árangurinn
í rúminu yrði kannski ekki sem skyldi. Þeim
upplýsingum er skotiö inn eftir á þegar það
rennur upp fyrir sögumanni að það hefur
gleymst að segja frá kvennafarinu!
Því miður ber svohtið á svona gleymsku.
Atburðir eru ekki undirbyggðir fyrr en of
seint þegar uppgötvast að þörf er á einhveij-
um aðdraganda. Og úrvinnslu annarra þátta
vantar eins og t.d. á gítamámi sögumanns.
Það er erfitt að botna í því af hverju verið
er að gera hann að gítarnemanda nema th
þess eins að segja að hann vilji ekki halda
því námi áfram af ótta við of auðfenginn
frama út á fótlun sína. Þannig er kannski
heldur margt sett inn í söguna án þess að
eiga þangað brýnt erindi enda felst styrkur
hennar fyrst og fremst í nákvæmri greinar-
gerð um það ferh sem hinn slasaði gengur í
gegnum á leiö til bata fremur en markvissri
hstrænni byggingu. Eins er með sthinn sem
heldur lesandanum við jörðina, nema í ljóð-
rænu innskotsköflunum, og nær að setja
hann í snertingu við hina raunverulegu at-
burði fremur en að uppheíja þá í skáldskap.
Páll Pálsson
Á hjólum (skáldsaga, 194 bls.)
Forlagið 1991