Dagblaðið Vísir - DV - 14.11.1992, Blaðsíða 15

LAUGARDAGUR 14. NÓVEMBER 1992.
15
í fótspor Færeyinga?
Tíminn er kominn á aögeröir í
efnahags- og atvinnumálum, sem
lofaö hefur verið aö sjái dagsins Ijós
nú um helgina. Úrræðin hljóta að
verða eitthvert „sambland leiða“.
Við skulum líta á, hvað líklegt er,
að gerðist, ef farin væri „gjaldþrota-
leiðin“ eða gengisfelíingarleiðin.
Hvorug þeiira gæti dugað ein sér.
En mörg fyrirtæki munu verða
gjaldþrota, og einhver gengisfelling
er sennileg innan skamms tíma.
Þrjárleiðir
Þrjár leiðir koma til greina. Fyrst
má nefna gjaldþrotaleiðina. Hún
felst í að gera engar grundvallar-
breytingar á rekstrarskilyrðum at-
vinnuveganna. Engum blöðum er
um að fletta, að ríkjandi stjórnar-
stefna hefur í aðalatriðum verið í
þessa átt. En um þessar mundir
munu ráðherrar ætla sér að víkja
frá þeirri leið og fróðlegt verður að
sjá, að hve miklu leyti hún verður
samt farin, þegar til kemur.
í öðru lagi skulum við nefna
gengisfellingarleiðina. Með gengis-
lækkun má auka tekjur útflutn-
ingsgreinanna og bæta samkeppn-
isstöðu innlendrar framleiðslu.
Þetta mætti kalla hina hefðbundnu
leið í efnahagsmálum. Margir og
sterkir aðilar í þjóðfélaginu mæla
með gengisfellingu, sem yrði að
vera stór, ætti hún að hafa veruleg
áhrif í þá átt að minnka taprekstur
útvegsins.
Loks er aö nefna þá leið, sem
flestir virðast nú výja fara: að
stjómvöld stuðli að þvi að lækka
framleiðslukostnað serstaklega
með því að lækka skatta á fyrir-
tæki. Það þýðir, að einstaklingarn-
ir í þjóðfélaginu munu þurfa að
þola auknar álögur. Nú ghrna aðil-
ar vinnumarkaðarins og ríkis-
stjóm við að tjasla saman aðgerð-
um. Ekki er líklegt, að um þær
verði „þjóðarsátt". Fara verður
framangreindar leiðir að hluta.
Margir forystumenn i sjávarútvegi vilja gengisfellingu. En hversu góður kostur er hún?
í \Æk 7~" r ri

.
1'
15-20 milljarðar
tapast
Gjaldþrotaleiðin er ekki glæsOeg.
Hér verður mestmegnis byggt á
athugun ASÍ á því, hvað gerast
mundi, yrði hún farin að mestu.
Samkvæmt Þjóðhagsstofnun hefur
afkoma veiða og vinnslu versnað
um 9 prósent síðan í fyrra. Næsta
ár má því búast við 8 prósenta halla
í greininni í stað eins prósents
hagnaðar í fyrra. Þetta er útkoman
samkvæmt reikningsaðferðum
Þjóðliagsstofnunar. En miðað við
hefðbundnar reikningsaðferðir má
segja, að stefni í jafnvel 12 prósenta
halla á veiðum og vinnslu.
Miðað við þetta verða fyrirtæki í
sjávarútvegi, sem hafa 88 prósent
af heildarveltu í greininni, með tap-
rekstur næsta ár. Rúmlega þriðj-
ungur veltunnar yrði hjá fyrirtækj-
um með 10 prósenta tap eða meira.
Engin fyrirtæki munu standast
lengi með yfir 10 prósenta taprekst-
ur.
Niðurstaðan verður í raun sú,
samkvæmt ASÍ, að fyrirtæki með
rúmlega þriðjung velhmnar í sjáv-
arútvegi séu í bráðri hættu.
Heildarskuldir þessara fyrir-
tækja voru í árslok 199130 milljarð-
ar króna. Við gjaldþrot þessara fyr-
irtækja má reikna með, að hið
minnsta helmingur skulda tapist
lánardrottnum, eða 15-20 milljarð-
ar króna. Þetta tap lenti þá á þjón-
ustufyrirtækjum, bönkrnn, sveitar-
félögum og ríkinu.
Hvað um banka og aðrar lána-
stofnanir?
Þessar stofnanir hafa lagt um 9
milljarða króna í afskriftasjóði tíl
að mæta töpuðum skuldum í sam-
drættinum. Sú upphæð, sem nefnd
var hér að framan sem lágmarks-
tap, 15-20 mOljarðar króna, mundi
þá ganga nærri aðOum eins og
bönkum, olíufélögum, tryggingar-
félögum og sveitarfélögum. Og
gjaldþrotin í sjávarútvegi yrðu
sennOega talsvert meiri en sú tala,
sem við höfum hér verið að velta
upp.
60 prósentfalla
HagdeOd ASÍ kemst að þeirri nið-
urstöðu, að fyrirtæki, sem hafa 60
prósent veltunnar í sjávarútvegi,
mundu faOa, yrði gjaldþrotaleiðin
farin tO hins ýtrasta. Hagur þeirra,
sem eftir standa, mun þá batna, og
yrðu fyrirtæki með 12 prósent velt-
unnar haOalaus. En hin miklu
gjaldþrot mundu hafa keðjuverk-
anir, og fjöldi fyrirtækja í öðrum
greinum yrði dreginn í svaðið.
Þessi hagræðing yrði því dýru
verði keypt.
ASÍ segir svo, að þá verði líkur á
20-25 prósenta atvinnuleysi á því
tímabili, sem á eftir kemur. Þótt
þessi tala um atvinnuleysi kunni
aö vera of há, er engum blöðum
um að fletta, að seint rís landið iðja-
grænt. eftir þessa gjaldþrotahrinu.
Batinn tæki langan tíma vegna
fjárskorts fyrirtækja. Stofnanir og
fyrirtæki mundu vera í miklum
vanda vegna tapaðra lána tO hinna
gjaldþrota fyrirtækja. Óvíst er, að
bankakerfið mundi standast þetta.
Ríkissjóður yrði að þola minnkandi
tekjur og samtímis aukin útgjöld
vegna atvinnubrests.
Ef Otið er á þessi dæmi um líklega
framvindu mála, verði gjaldþrota-
leið farin 100 prósent, er ekki fýsi-
legt fyrir neinn aðOa að veðja á
slíka útfærslu.
Það þýðir ekki, að „gjaldþrota-
leið“ hljóti ekki að verða stór þáttur
í því, sem nú mun gerast.
Minnst7prósenta
gengisfelling
Við, sem erum á miðjum aldri,
þekktum mætavel „gengisfelling-
arleiðina" hefðbundnu. Þegar syrti
í álinn í útflutningi, var gengi krón-
unnar feOt, stundum mikið. Við
Laugardags-
pistillinn
Haukur Helgason
aðstoðarritstjóri
það töldu landsfeður, að staða mála
lagaðist mikið, útflutningsgrein-
amar komust á réttan kjöl. Þetta
kostaði verðbólgu, en bögguO
fylgdi bara skammrifi. Nú.er hins
vegar svo komið málum, að gengis-
felling er ekki jafnfýsOegur kóstur
fyrir útflutninginn og var. Því veld-
ur skuldastaða fyrirtækja og þjóð-
arbúsins aOs.
Hvaða áhrif mundi gengisfeOing
hafa?
ASÍ telur, að eins prósents geng-
isfelling mundi bæta stöðuna í sjáv-
arútvegi um 0,3-0,45 prósent. Við
eins prósents gengisfellingu hækk-
ar vísitala framfærslukostnaðar,
það er verðbólgan eykst, um 0,45
prósent. TO þess að áhrifin gagnist
fyrirtækjum í útvegi, má kaup ekki
hækka, heldur yrði kaupmáttur
skertur um 0,45 prósent við eins
prósents gengisfeOingu.
Hagfræðingamir benda líka á, að
sá stöðugleiki, sem verið hefur að
undanfómu í gengis-, verðlags- og
kjaramálum, bætir svonefnt
„raungengi" krónunnar. Þennan
bata metur ASÍ á 2 prósent á ári,
sem raungengi batnar við stöðug-
leika, fyrirtækjunum í hag. Því
þyrfti 7 prósenta gengisfeOingu tO
að ná sama hagnaði fyrir sjávarút-
veg og stöðugleikinn felur 1 sér.
Fyrst eftir að gengisfelling er orðin
7 prósent, fer hún að gagnast sjáv-
arútvegi. Minni gengislækkun dug-
ar ekkert.
Nú er spumingin, hve mikið þarf
að feOa gengið tO þess að meðalaf-
koma í sjávarútvegi verði núO, ekki
tap og ekki gróði í greininni að
meðaltah.
24prósenta
gengislækkun?
Miðað við áðurnefndar forsendur
þyrfti að feOa gengiö um 24 pró-
sent. Þá er miðað við útreikninga
Þjóðhagsstofnunar um, að tap-
rekstur í veiðum og vinnslu stefndi
að óbreyttu í 8 prósent á næsta
ári, hið minnsta.
24 prósenta gengisfelling þýðir
hækkun verðlags um 10-12 prósent
eða meira. TO þess að slík gengis-
feOing gagnist atvinnuvegunum,
þarf kaupmáttur launa því að
minnka um 10-12 prósent. Laun-
þegar taki verðhækkunina á sig
óbætta.
Verðhækkunin yrði líklega meiri
en þetta. Gengið var til dæmis feOt
árið 1989 um rúmlega 30 prósent.
Verðlagið hækkaði þá um 25 pró-
sent á árinu.
Ólíklegt er, að samtök launþega
mundu taka slíkri verðhækkun
andmælalaust. Reynt yrði að koma
kaupmætti eitthvað upp. Vænta
mætti nýrra kjarasamninga,
kannski eftír hrinu verkfaOa. Árið
1989, í kjölfar mikiOar gengisfeO-
ingar, var gerður kjarasamningur
um 10-12 prósenta launahækkun á
samningstímanum. En kaupmátt-
ur launa minnkaði samt um 9 pró-
sent.
Hvað um skuldastöðuna, sem
kannski er viðkvæmasti þátturinn
eftir verulega gengisfellingu?
HeOdarskuldir sjávarútvegs eru
um 95 midjarðar króna.'Þar af eru
54 miOjarðar gengistryggðir.
Þannig mundi til dæmis 30 pró-
senta gengisfelling hækka gengis-
tryggðu skuldirnar um 16 mOljarða
króna. Verðtryggðu skiOdirnar
hækka líka. Samanlagt mætti bú-
ast við, að greiðslubyrði lána sjáv-
arútvegsins mundi aukast um 7-8
milljarða á árinu 1993, miðað við
30 prósenta gengislækkim í byijun
ársins.
Og gengisfellingin bitnar á flöl-
skyldunum. Hver fjölskylda skuld-
ar nú 3,4 miUjónir króna að meðal-
taO.
Gengisfelling eykur greiðslu-
byrðina, og kaupið mætti ekki
hækka að ráði, ætti dæmið að
ganga upp.
Erlendar skuldir eru 800 þúsund
krónur á hvem íbúa í landinu.
Þær skuldir mundu aukast um
60 mOljarða króna við 30 prósenta
gengisfedingu. Þá yröu erlendu
skuldimar ein midjón á hvem íbúa
í landinu. „Það tekur okkur ekki
nema þrjú ár með mikiOi verðbólgu
og gengisfedingum að komast í
svipaða skuldastöðu og frændur
okkar Færeyingar em í í dag, það
er að skulda 1,6 miOjónir króna á
íbúa,“ segir ASÍ.