Dagblaðið Vísir - DV - 26.11.1994, Blaðsíða 12

12
LAUGARDAGUR 26. NÓVEMBER 1994
Erlénd bóksjá
Metsölukiljur
Bretland
Skáldsögur:
1. Terry Pratchett:
Men at Arms.
2. Stephen King:
Nightmares and Dream-
scapes.
3. Catherine Cookson:
The Golden Straw.
4. Peter Hoeg:
Miss Smitla's Feeling for
Snow.
5. lain Banks:
Complicity.
6. Susan Hill:
Mrs. de Winter.
7. Barbara Erskine:
Midnight is a Lonely Place.
8. Ruth Rendell:
The Crocodile Bird.
9. Margaret Atwood:
The Robber Bride.
10. Robert Jordan:
Fires of Heaven.
Rit almenns eólis:
1. Andy McNab:
Bravo Two Zero.
2. Jung Chang:
Wild Swans.
3. Bill Watterson:
Homicidal Psycho-Jungle Cat.
4. Dirk Bogarde:
A Short Walk from Harrods.
5. W.H. Auden:
Tell Methe Truthabout Love.
6. J. Cleese & R. Skynner:
Life and how to Survive It.
7. J. McCarthy & J. Morrell:
Some Other Rainbow.
8. Carl Giles:
Giles Cartoons 1995.
9. Alan Ciark:
Diaries.
10. Terry Waite:
Taken on Trust.
(Byggt á The Sunday Times)
Danmörk
Skáldsögur:
1. Herbjorg Wassmo:
Lykkens son.
2. Leif Davidsen:
Den troskyldige russer.
3. Peter Hoeg:
Froken Smillas
fornemmeise for sne.
4. Antonia Byatt:
Besættelse.
5. Johannes Mollehave:
Læsehest med æselorer.
6. Tom Clancy:
Dodens karteller.
7. John Grisham:
Klienten.
(Byggt á Politiken Sondag)
Var Brecht
ritþjófur?
Þýska leikskáldið og leikstjórinn
Bertolt Brecht hefur löngum verið
talinn einn af risunum í leikbók-
menntum tuttugustu aldar. Hann sló
í gegn með Túskildingsóperunni sem
var frumleg útgáfa af Betlaraóperu
átjándu aldar Englendingsins John
Gays, árið 1928. Brecht lagöi á flótta
undan þýsku nasistunum á fjórða
áratugnum en settist svo að í Aust-
ur-Þýskalandi eftir stríðið og rak þar
leikhús sem margir töldu eins konar
Mekka epískrar leiklistar.
En var Brecht kannski risi á brauð-
fótum?
Bandaríski rithöfundurinn John
Fuegi, sem var lengi einn af aðdáend-
um Brechts og sem slíkur einn stofn-
félaga alþjóðlegra Brecht-samtaka,
hefur kannað gögn um feril Brechts
- en það verk er auðveldara nú þegar
Berlínarmúrinn er fallinn og leynd-
inni þar með svipt af heimildum um
þessa menningarhetju austurþýska
sósíalismans. Niðurstaða Fuegis
birtist í nýrri bók sem ber heitiö: The
Life and Lies of Bertolt Brecht - já,
Lif og lygar!
Nafnið gefur til kynna að ekki
reyndist allt sem sýndist á yfirborð-
inu þegar Fuegi fór að kafa ofan í
lífsferil leikskáldsins.
Zeldu-áráttan
Fuegi fullyrðir að Brecht sé öfga-
fullt dæmi um það sem hann kallar
Zeldu-áráttuna. Með þeirri nafngift
vísar hann til eiginkonu bandaríska
Bertolt Brecht.
Umsjón
Elías Snæland Jónsson
rithöfundarins F.S. Fitzgeraids en
ýmsir halda því fram aö hún hafi í
reynd skrifaö margt af því sem birt
var undir hans nafni.
Brecht hafði alltaf í kringum sig
hóp samstarfsmanna, aðallega
kvenna, enda var hann að sögn töfr-
andi maöur í persónulegum sam-
skiptum og mikill kvennamaður.
Fuegi segir hann um leiö hafa sett
sitt eigið nafn á skáldverk sem kon-
urnar í hirð hans hafi átt mestan
þátt í að semja.
Skýrasta dæmið um þetta er að
hans sögn Túskildingsóperan. Fuegi
segir sannað mál að í það minnsta
áttatíu prósent af því verki hafi verið
samin af ástkonu Brechts, Elisabeth
Hauptmann. Brecht hafi engu að síð-
ur sýnt þekktum leikhússtjóra hand-
ritið sumariö 1928 sem sitt eigið. Sá
hreifst snarlega af verkinu og keypti
það á stundinni. í þessu handriti
Hauptmanns hafi veriö langmest af
endanlegum texta og níu af átján
söngtextum verksins eins og það var
frumsýnt nokkrum mánuðum síöar.
Fuegi segir að Brecht hafi síðan tekið
traustataki sex ljóð eftir þýska ljóð-
skáldiö og þýðandann K.I. Ammer
en líklega samið einn söngtexta sjálf-
ur. Þannig hafi verkiö verið sýnt
undir nafni Brechts eins, þótt hann
hafi átt í mesta lagi fimm prósent í
verkinu. Hauptmann hafi fengið lítiö
brot af höfundarlaununum í sinn
hlut - en enga viöurkenningu. Þvert
á móti hafi Brecht gert allt sem hann
gat upp frá því til aö koma í veg fyr-
ir aö hún fengi sjálfstæða stöðu sem
rithöfundur.
Með þessari sýningu varö Brecht
frægur i heimalandi sínu sem leik-
skáld. Fuegi fullyrðir að hann hafi
viðhaft sams konar vinnubrögð alla
tíö síðan; notað vinnu hæfileikaríkra
ástkvenna sinna, en þær voru marg-
ir, sem sín eigin - stoliö og stælt.
Þótt aödáendur Brechts hafi sumir
hverjir reynt að snúast til varnar
goðinu virðist ljóst að þeir geta ekki
fært fram neinar sannanir gegn
mörgum ásökunum Fuegis.
Metsölukiljur
Bandaríkin
Skáldsögur:
1. Dean Koontz:
Mr. Murder.
2. Anne Rice:
Interview with the Vampire.
3. Michael Crichton:
Disclosure.
4. E. Annie Proulx:
The Shipping News.
5. Dean Koontz:
The Door to December.
6. Danielle Steel;
Vanished.
7. Judith McNaught:
A Holiday of Love.
8. Tom Clancy:
Without Remorse.
9. Peter Hoeg:
Smilla's Sense of Snow.
10. V.C. Andrews:
Pearl in the Mist.
11. Winston Groom:
Forrest Gump.
12. Laura Esquivel:
Like Water for Chocolate.
13. W.E.B. Griffin:
Honor Bound.
14. Sandra Brown:
The Devil's Own.
15. Herman Wouk:
The Hope.
Rit almenns eðlis:
1. B.J. Eadie & C. Taylor:
Embraced by the Light.
2. Rush Limbaugh:
See, I Told You so.
3. Thomas Moore:
Care of the Soul.
4. Delany, Delany & Hearth:
Having Our Say.
5. Maya Angelou:
Wouldn’t Take Nothing for
My Journey now.
6. Howard Stern:
Private Parts.
7. M. Scott Peck:
The Road Less Travelled.
8. Karen Armstrong:
A History of God.
9. Erma Bombeck:
A Marriage Made in Heaven...
10. M. Scott Peck:
Further along the Road Less
Traveled.
11. M. Hammer & J. Champy:
Reengineering the Corporation.
12. Joan W. Anderson:
Where Angets Walk.
13. Peter D. Kramer:
Listening to Prozac.
14. Kathleen Norris:
Dakota.
15. Maya Angetou:
I KnowwhytheCaged BirdSings.
(Byggt á New York Times Book Review)
Vísindi
Forn-Egyptar ekki fyrstir til að gera múmíur:
Sjö þúsund ára múmí-
ur varðveittust í Chile
Hér er múmian af Ramsesi 2. Egyptalandsfaraóa en nú hafa fundist mun
eldri múmíur i Chile.
Prozac gerir
rottur
ákveðnari
Þunglyndislyfið Prozac, sem
hefur gefið góða raun við meðferð
á persónuleikatruflunum, veldur
því aö rottur sem fá þaö verða
miklu ákveðnari en áður.
Þannig hafa vísindamenn vest-
ur í Bandaríkjunum komist aö
því að undirsátar meðal karl-
rottnanna rísa upp gegn hús-
bóndanura við lyfjatökuna. Rott-
ur byggja upp mjög flókíð sam-
skiptakerfi þar sem eitt karldýriö
ræður mestu. Sú rotta er með
afbrigðum árásargjörn og ver
mat sinn með kjafti og klóm.
Svínafrumur
græddar í
mannfólk
Frumur úr brisi svínafóstra
hafa verið græddar í sjálfboöaliða
í Svíþjóö án aukaverkana en
ýmislegt þykir benda til að þetta
gæti gagnast sykursjúkum.
Þaö voru læknar við Huddinge-
sjúkrahúsið í Stokkhólmi sem
gerðu tilraunina. Sjálfboðalið-
arnir voru allir sykursjúkir og i
sumum tilvikum leiddi frumu-
ílutningurinn til framleiöslu iik-
amans á insúlíni.
Eitthvað er um aö gerviinsúlín
sé framleitt úr brisi svina.
Umsjón
Guðlaugur Bergmundsson
Það var dag nokkurn árið 1983 að
verkamenn sem voru að grafa fyrir
vatnsleiðslum utan við bæinn Arica
í suðurhluta Chile komu niöur á tugi
mannslíkama grafna ofan í sandinn,
með leirgrímur fyrir andlitunum og
hárkollur á höfðinu. En þetta voru
engir venjulegir líkamar. Hér voru á
ferðinnLæins konar múmíur sem
voru meira en þrjú þúsund árum
eldri en elstu múmíurnar á Egypta-
landi, reyndar eldri en elstu múmíur
sem menn þekktu til þessa.
Múmíurnar, sem reyndust vera um
eitt hundrað að tölu, voru.sjö þúsund
ára gamlar og höföu varðveist alveg
ótrúlega vel í eyöimerkurhitanum
þar sem loftrakinn var nær enginn.
En ástand þeirra er ekki alveg jafn
gott nú, ellefu árum eftir fundinn.
„Múmíumar eru mjög brothættar
og þeim hefur hrakaö mjög hratt,"
segir Mariela Santos sem hefur yfir-
umsjón með varðveislu þeirra í safn-
inu San Miguel de Azapa í Arica.
Hinir fomu skrokkar hafa ekki
þolað vel loftslagsbreytinguna eftir
að upp á yfirborðið var komið, svo
og meðferð í pakkhúsi safnsins og
geymslu í pappakössum.
„Vandinn var sá að þetta var björg-
unaraðgerð og það þurfti að hafa
hraðar hendur. Það var því ekki-allt
gert á kórréttan hátt,“ segir Santos.
Þaö vom Chinchorró-indíánar sem
stóðu fyrir greftri líkanna fyrir allt
að sjö þúsund árum og þeirra aðferð-
ir við múmíugerð vom mjög frá-
brugönar því sem gerðist í Egypta-
landi hinu forna.
Forn-Egyptar smurðu líkin en
Chinchorróar höföu þann háttinn á
að þeir fjarlægöu fyrst allt hold af
beinunum og mótuðu síöan fíngerð-
an hvítan leir utan um beinagrindina
til að ná fram lögun líkamans.
í flestum tilfellum vöfðu þeir svo
hömndinu aftur utan um leirinn til
þess að skapa þannig styttu sem var
að hálfu leyti úr leir og að hálfu leyti
mannieg.
„Hömnd hins látna var oft varö-
veitt og sett á líkamann og húð af
sæljóni var sett með ef hörund
manneskjunnar dugði ekki,“ segir
Bernardo Arriaza, fomleifafræðing-
ur viö háskólann í Nevada, sem hefur
rannsakað Chinchorrómúmíurnar í
tíu ár.
Múmíur af börnunum voru vafðar
inn í skærbleikt pelíkanaskinn.
Chinchorróarnir vom fiskimenn
góðir og því voru fiskveiðitæki
þeirra, þar á meðal önglar úr sReljum
eða kaktusi og net, jörðuð meö þeim.
Sma-
skammta-
lækningar
gagnslausar
Svokaliaðar smáskammta-
lækningar gera ekkert meira
gagn gegn meinum í eyram, hálsi
og nefi barna en bara saftiúð og
skilningur á lasleikanum.
Þetta kemur fram í breska
læknablaöinu. Þar er sagt frá
rannsókn hollenskra vísinda-
manna sem skiptu barnahópi í
tvennt. Annar hópurinn fékk
smáskammtalyf en hinn óvirkt
efni og báðir voru áfram á fúkka-
lyfjum.
Eftir eitt ár höfðu bömin á smá-
skammtalyfjunum færri ein-
kenni en munurinn var svo litill
að hann var ekki marktækur.
Kanaryngja
alheiminn
Bandarískir vísindamenn frá
indiana hafa nú komist að því að
aiheimurinn er allnokkru yngri
en hingaö til hefur verið trú
manna. Alheimurinn er ekki
milii 15 og 20 miiijaröa ára gam-
all heldur kannski ekki nema sjö
milljarða ára.
Vísindamennirnir í Indíana
komust aö þessari niðurstöðu
með því að skoða sláttinn í þrera-
ur svokölluðum sveiflustjörnum.
Áður höfðu starfsbræöur þeirra
við Harvardháskóla tiikynnt aö
alheimurinn væri yngri en 14
milijarða ára gamall og byggðu
það á glampanum frá fimm
sprengistjörnum.