Dagblaðið Vísir - DV - 22.07.1995, Blaðsíða 12

12
LAUGARDAGUR 22. JÚLÍ1995
Erlend bóksjá
Spender látinn
Skáldfélagar 1931: Auden, Spender og Isherwood.
Metsölukiljur
Bandaríkin
Skáldsögur:
1. Tom Clancy:
Debt of Honor.
2. Celeb Carr:
The Alienlst.
3. Michael Críchton:
Congo.
4. John Grisham:
The Chamber.
5. Carol Shields:
The Stone Diaries.
6. Mary Higgins Clark:
Remember Me.
7. Sandra Brown:
Charade.
8. Steve Martini:
Undue Influence.
9. Elizabeth Lowell:
Only Love.
10. Nancy Taylor Rosenberg:
First Offense.
11. Meave Binchy:
Circle of Friends.
12. Roger MacBride:
Assault at Selonia.
13. V.C. Andrews:
All That Glitters.
14. Jackie Collins:
Hollywood Kids.
15. Sara Paretsky:
Tunnel Vision.
Rit almenns eðlis:
1. J. Lovell & J. Kluger:
Apollo 13.
2. B.J. Eadie & C. Taylor:
Embraced by the Light.
3. Thomas Moore:
Care of the Soul.
4. Mary Pipher:
Reviving Ophelia.
5. Hope Edelman:
Motherless Daughters.
6. Maya Angelou:
I Know why the Caged Bird
Cingc,
7. M. Scott Peck:
The Road Less Travelled.
8. Delany, Delany 8i Hearth:
Having Our Say.
9. Thomas Moore:
Soul Mates.
10. Bailey White:
Mama Makes up Her Mind.
11. Nathan McCall:
Makes Me Wanna Holler.
12. Laurence Leamer:
The Kennedy Women.
13. Dolly Parton:
Dolly.
14. A. Toffler & H. Toffler:
Creating a New Civilization.
15. Robert Fulghum:
Maybe (Maybe Not).
{Byggt á New York Times Book Review)
Eitt af kunnari ljóðskáldum Breta
á þessari öld, Sir Stephen Spender,
lést í London í vikunni. Spender, sem
var 86 ára, fékk hjartaslag á heimili
sínu síðastliðinn mánudag og andað-
ist skömmu síðar á sjúkrahúsi.
Með honum er fallinn frá sá síðasti
í tiltölulega fámennum hópi breskra
ljóðskálda sem setti mikinn svip á
skáldskap og þjóðfélagsumræðu
millistríðsáranna. Frægastur þeirra
félaganna, og óumdeildur leiðtogi,
var að sjálfsögðu stórskáldið W.H.
Auden. Cecil Day Lewis, Christopher
Isherwood og Louis MacNeice voru
einnig áberandi.
Undir áhrifum
Audens
Spender fæddist í Lundúnaborg 28.
febrúar 1909. Hann var af frjálslyndu
menntafólki kominn. Örlög hans réð-
ust þegar hann hóf nám við háskól-
ann í Oxford áriö 1928 því þar kynnt-
ist hann Auden og varð fyrir miklum
áhrifum frá honum bæði sem skáld
og í einkalífinu. Þessi áhrif voru aug-
ljós í fyrstu ljóðabókinni, Twenty
Poems, sem kom út árið 1930 og vakti
verulega athygli á Spender.
Peir fóiagarnir norou mikto sam-
neyti á þessum árum, líka utan skól-
ans. Spender dvaldi þannig lengi meö
Auden og Isherwood í Austurríki og
Þýskalandi á þeim tíma þegar Weim-
arlýðveldið var í andarslitrunum og
nasistar Hitlers að brjótast til valda.
Frá þeirri lífsreynslu segir m.a. í
ljóðabók hans Vienna.
Þeir félagarnir tóku mikinn þátt í
stjómmálaumræðu dagsins sem ein-
kenndist af baráttunni gegn fasism-
anum. Þau átök kristölluðust um
hríð í spænsku borgarastyrjöldinni
sem hafði mikil áhrif á breska
menntamenn á þessum tíma. Spend-
er studdi ákaft málstað spænskra
lýðveldissinna, en sjá má áhrif þess
hildarleiks í ljóðabókinni Poems
from Spain sem kom út árið 1939.
Hann gekk í breska kommúnista-
flokkinn árið 1936. Sú flokksaðild var
þó skammvinn því hann sagði sig úr
flokknum vegna óánægju með fram-
göngu kommúnista í styrjöldinni á
Spáni. Síðar varð hann einn þeirra
sem stóðu að frægri bók um kom-
múnismann, The God That Failed.
Ritstjóri og
gagnrýnandi
Spender starfaði lengi sem ritstjóri
og gagnrýnandi menningartímarita.
Fyrst var hann annar ritstjóra
Umsjón
Elías Snæland Jónsson
áhrifamikils bókmenntatímarits sem
hét Horizon. En árið 1953 tók hann
viö sem ritstjóri Encounter og gegndi
því starfi allt til ársins 1967. Þá sagði
hann af sér í kjölfar uppljóstrana um
að tímaritið hefði um árabil verið
fjármagnaö af bandarísku leyniþjón-
ustunni, CIA.
Þegar síðari heimsstyrjöldin hófst
héldu Auden og Isherwood til Amer-
íku en Spender hélt trúnaði við
Lundúni og starfaði öll stríösárin í
slökkviliði borgarinnar, sem hafði
nóg að gera vegna loftárásanna.
Hann var tvígiftur. Fyrra hjóna-
oancuo endaoi meo skllnaöt ário 1936,
en síöari kona hans, Natasha Litvin
píanóleikari, lifir mann sinn. Þau
voru gift í 54 ár og eignuðust tvö
börn sem bæði eru á lífi.
Fyrstu áratugum ævi sinnar hefur
Spender lýst í áhugaverðri ævisögu
sem kom fyrst út árið 1951 en fæst
nú í pappírskilju. Hún heitir World
Within World og nær til upphafs síö-
ari heimsstyijaldarinnar. Frá þeim
tíma hélt hann dagbækur, en úrval
þeirra kom út fyrir um áratug undir
heitinu Journals 1939-1983. Heildar-
safn Ijóða hans er að finna í bókinni
Collected Poems 1928-1985.
Metsölukiljur
Bretland
Skáldsogur:
1. Patricia D. Cornwell:
The Body Farm.
2. Maeve Binchy:
The Gtass Lake.
3. Jeffrey Archer;
Twelve Red Herrings.
4. James Herbert:
The Ghosts of Sleath.
5. John Grisham:
The Chamber.
6. Anais Nin:
A Model.
7. Terry Pratchett:
Soul Music.
8. Gabriel Garcia Marquez:
Bon Voyage, Mr. President.
9. Italo Calvino:
Ten Italían Folk Tales.
10. Allan Folsom:
The Day after tomorrow.
Rit almenns eðlis:
1. Bili Bryson:
Made in America.
2. Albert Camus:
Summer.
3. Sigmund Freud:
Five Lectures on
Psycho-Analysis.
4. James Herriot:
Seven Yorkshire Tales.
5. Virginia Woolf:
Killing the Angel in the House.
6. Marcus Aurelíus:
Meditations.
7. Eric Newby:
A Small Place in Italy.
8. Paul Theroux:
Down the Yangtze.
9. Spike Milligan:
Gunner Milligan 954024.
10. Elizabeth David:
ITI Be with You in the
Squeezing of a Lemon.
(Bvggt á The Sunday Timos)
Danmörk
1. Juliane Preisler:
Kysse Marie.
2. Jung Chang:
Vilde svaner.
3. Jostein Gaarder:
Sofies verden.
4. Jorn Riel:
En underlig duel.
5. Hanne-Vibeke Holst:
Til sommer.
6. Kirsten Hammann:
Vera Winkelwir.
7. A. de Saint-Exupéry:
Den lille prins.
(Byggt á Politiken Sondag)
Andrúmsloft
Hraðalækkunarskel
(skotið út á
níðurleiið)
Nemar og raf-
eindabúnaður
Vísindi
Minnið lætur
undan síga
Öflug mælitæki læknavísind-
anna sem geta kortlagt starfsemi
heilans hafa nú staðfest það sem
vísindamenn hefur lengi grunað.
Nefnilega það að mlnni mann-
skepnunnar dalar með aldrinum.
Cheryl Grady sálfræöingur og
samstarfsmenn hennar notuðu
PET-skanna og komust að þvi að
ungu fólki og eldra gekk mismun-
andi vel þegar því var gert að
leggja á rainniö ókunn andlit úr
skólaárbókum.
Vísindamennirnir komust aö
því að hjá eldra fólki var minni
starfsemi í þeim hluta heilans
sem nefnist hippókampus, eða
dreki. Eldra fólkinu reyndist td.
ekki jafn auðvelt að leggja 32 and-
lit á minnið og bera svo aftur
kennsl á þau þegar saman við
myndimar var blandaö öðrum
sem áttu að villa um fyrir því.
Það sem lit-
blindir sjá
Franskir vísindamenn segjast
hafa gert tölvuforrit sem sýni
hvað þaö er sem litblindir sjá, eða
sjá ekki.
Flesta þeirra sem eru litblindir
skortir eitt eöa fleiri ljóslitarefni
í sjónhimnuna. Tvö prósent karl-
manna sjá aöeins tvo af þreraur
frumlitum og gengur ílestum illa
að greina á miili græns litar og
rauðs.
Umsjón
Guðlaugur Bergmundsson
Könnunarfar á leið að rannsaka andrúmsloft Júpíters:
Hitinn tvöfalt hærri en á yfirborði sólar
um að fariö muni koma inn í and-
rúmsloft Júpíters á fyrirfram
ákveðnum stað. Hraði könnunar-
farsins verður um 170 þúsund kíló- standast hita sem er tvisvar sinnum rúmlega það. Hefur ekkert geimfar
metrar á klukkustund og verður að meiri en yfirborðshiti sólarinnar, og lent í öðru eins.
„Jafnvel þótt maður búist við að
þetta gangi upp er alltaf spennandi
að fá staðfestingu á að svo sé,“ sagði
Marcie Smith, vísindamaður við
bandarísku geimferðastofnunina
(NASA). Smith er verkefnisstjóri
könnunarleiðangurs lítils geimfars
sem nú er á leið til reikistjörnunnar
Júpíters.
Könnunarfarinu, sem er í laginu
eins og keila, var sleppt frá geimfar-
inu Galileo í síðustu viku, sex árum
eftir að þeim var skotið saman út í
himingeiminn frá geimskutlunni
Atlantis.
Á næstu fimm mánuðum mun
könnunarfarið ferðast 80 milljónir
kílómetra til Júpíters. Geimfar hefur
ekki áður rannsakað andrúmsloft
þessarar stærstu reikistjörnu sól-
kerfis sem er umvafin björtum rauö-
um og bleikum skýjum.
Könnunarfarið kemur til með að
senda frá sér upplýsingar í sjötíu og
fimm mínútur eftir að það kemur inn
í þétt andrúmsloft Júpíters. Skömmu
síðar mun það síðan brotna undan
gífurlegum þrýstingi andrúmslofts-
ins. Vísindamenn NASA vonast til
að upplýsingar frá geimfarinu geti
varpað einhverju ljósi á sögu reiki-
stjömunnar og uppruna sólkerfisins.
Vísindamenn á jörðu niðri geta
ekki haft stjórn á könnunarfarinu
og munu ekki heyra í því fyrr en 7.
desember þegar það á aö setja sig í
samband við Galileo, sem verður á
sporbaug um Júpíter. Tæki um borö
í Galileo munu taka upp allar upplýs-
ingar frá litla farinu og koma þeim
áleiðis til jarðar.
Vísindamenn eru nokkuð vissir
REUTER
Galilep rannsakar andrúmsloft Júoíters
Galileo, geimfar NASA sem hefur verið á ferðalagi að risaplánetunni Júpíter frá því
árið 1989, skaut um daginn frá sér könnunarfari sem mun fara inn f andrúmsloft
reikistjörnunnar á 167.000 km hraða^y í desember
Jorðin i réttum hlutföllum (
Samþiappað vetni
(í vökvaformi)
Samþjappað vetni
(í málmformi)
KonnunarN. y
far fyrir andrúmsloft Júpíters
ferniður
Konnunarfar
á niðurleið
Niðurför
Sýnileg lög
0 km: bjart svæðn
ammóníumkrystalla
100 km:blá skyur
vatnsís
Farið munkoma með
fyrstu sýnishornin úr and-
rúmslofti Júpíters
Hraðalækkun-
arloki að aftan
(kastað burt
á niðurleið)
Ósýnileg lög
Könnunarfarið á
að afla fyrstu
______, gagnanna um að-
í stæður undiir
efstu lögum and-
; rúmsloftsins
Könnunarfarið
á að fara niður
í ólgandi and-
rúmsloft Júpí-
ters og miðla því
sem það
kemst að, þar
til þrýstingur
frá lofttegundum
reikistjörnunnar
brýtur það