Dagblaðið Vísir - DV - 22.07.1995, Blaðsíða 17

LAUGARDAGUR 22. JÚLÍ1995
17
Stórt lögreglu- og herminjasafn í kjallara húss í Bústaðahverfi:
Hef verið að bj arga
munum frá glötun
- segir Sævar Þ. Jóhannesson safnari sem vill sjá munina sína á opnu safni
Sævar við móttökutæki sem var í breska sendiráðinu. Tækið er enn þá nothæft og var notað i seinni heimsstyrj-
öldinni til að taka við sendingum frá Evrópu og í þorskastríðunum notuðu Bretar tækið til að hlusta á fjarskipti
Landhelgisgæslunnar. Ofan á móttökutækinu er hjálmur sem varalögreglan í Reykjavík notaði á stríðsárunum
og „vigstöðvasími" eða „field-telephone“ sem tilheyrði bandaríska varnarliðinu. DV-myndir GVA
I kjallara snoturs húss í Bústaða-
hverfi er að finna eitt stærsta her-
minjasafn og safn á munum tengdum
löggæslu á íslandi. Þegar gengið er
niður í kjallarann, sem er ekki nema
eitt herbergi, gefur að líta, frá gólfi
til lofts, fomminjar sem hvert safn
gæti væri stolt af. Hvert sem litið er
ber fyrir augu hjálma, húíur,
skammbyssur, vélbyssu úr flugvél,
byssustingi, herdeildarmerki, gas-
grímur, ótrúlegt samsafn handjárna,
einkennismerkja, fjarskiptatækja og
fleiri muni.
„Ef til þess kæmi að herminjasafn
og/eða lögregluminjasafn yrði opnað
hér þá myndi ég gefa því alla mína
muni sem era nokkur hundruð. Þeir
eiga ekki heima annars staðar. Ég
hef bara verið að bjarga munum frá
glötun og til að aðrir fái að njóta
þeirra en ekki til að geyma þá í kjall-
aranum. Ég hef gengið þannig frá því
við mitt fólk að þeir verða ekki seld-
ir að mér gengnum heldur fara í heild
sinni á söfn,“ segir Sævar Þ. Jóhann-
esson, lögreglufuUtrúi hjá Rann-
sóknarlögreglu ríkisins.
Stríðsárin stór
hluti sögunnar
Sævar hefur sinnt söfnun lögreglu-
minja í áratugi en faðir hans, sem
var lögreglumaður um árabil, safn-
aði þeim á undan honum en það var
fyrst árið 1973 sem hann byrjaði að
safna herminjum. Svo virðist sem
skipulögð söfnun stríðsminja eða
minja, tengdum hersetu og hervernd,
sem hafa verið stórir þættir í sögu
okkar síðustu 55 árin, hafi ekki átt
upp á pallborðið fyrr en síðustu ár.
Þegar hafa Færeyingar, sem voru,
líkt og íslendingar, hersetnir af Bret-
Upp um alla veggi j kjallaranum
heima hjá Sævari má sjá muni
tengda lögreglunni eða hervernd og
hersetu.
um stríðinu, komið á fót stríðsára-
safni og aörar nágrannaþjóðir okkar
hafa starfrækt söfn af þessu tagi um
árabil. Nýlega opnuðu Reyðfirðingar
stríðsárasafn en ekkert slíkt safn er
að fmna í Reykjavík þar sem þó
bjuggu flestir erlendu hermennirnir
og flest hernaðarmannvirkin voru
reist.
„Þaö er til lítið eitt af munum
tengdum hersetu og hervernd á Ár-
bæjarsafni og Þjóðminjasafninu en
mest er um muni í eigu einstaklinga
og Sævar er einn stærstu safnaranna
sem eru nokkrir. Þetta er svo nálægt
okkur í tíma að söfn hafa ekki gert
gangskör í að safna munum sem
þessum sem er varasamt því þeim
liggur sem óðast við glötun. Það er
full ástæöa til að breyting verði á
þessu því þetta er svo stór hluti af
sögu okkar og reyndar mjög merki-
legur hluti hennar," segir Helgi M.
Sigurðsson, sagnfræðingur og safn-
vörður á Árbæjarsafni.
Stríðsminjasafn
í Nauthólsvík
Helgi hefur mikinn áhuga á sögu
og munum tengdum hersetu hér á
landi. Skrifaði hann meðal annars
einstaka bók, sem gefin var út af
Árbæjarsafni og borgarskipulagi fyr-
ir tveimur árum, um náttúra og sögu
Öskjuhlíðar, þar á meðal stríðsminj-
ar sem þar er að finna. í Öskjuhlíð
og Nauthólsvík er að finna merkileg
varnarmannvirki, tengd Reykjavík-
urflugvelli, sem Bretar byggðu hér á
stríðsárunum. Mannvirkjunum hef-
ur fækkað í gegnum árin en nú hefur
verið tekið tiliit til þeirra í skipulagi
Öskjuhlíðar og Nauthólsvíkur og
hafa þau haldið sér að tiltölu ef frá
eru taldir þrír braggar sem rifnir
voru fyrr á árinu.
Það er einmitt í Nauthólsvík sem
menn hafa haft augastað á safni fyrir
stríðsminjar. Helgi telur að það hafi
verið Markús Öm Antonsson, þáver-
andi borgarstjóri, sem hafi árið 1993
fyrstur manna bent á þann mögu-
leika að koma á fót stríðsminjasafni
eða safni tengdu hersetu og hervernd
í einhverjum af þeim hernaðar-
mannvirkjum sem enn standa í
Öskjuhlíð og Nauthólsvík. Hafa
menn helst bent á gamalt gistihús í
Nauthólsvík sem nú hýsir starfsemi
svifílugfélags og siglingaklúbbs.
„Þarna er um að ræða rúm húsa-
kynni og staðsetningin er góð en það
er erfitt að þoka hugmynd sem þess-
ari af stað. Það þyrfti líklega marga
aðila til að láta hana verða að veru-
leika en ég vona aö svo verði. Einnig
þyrfti líklega að stofna félag áhuga-
manna um stríðsminjasafn," segir
Helgi.
„Ætli það hafi ekki verið um 1973
sem ég byrjaði að safna herminjum.
Þá átti ég einhverja gripi en hafði
ekki lagt sérstaka áherslu á að safna
þeim - því miður vil ég segja því ég
vildi að ég hefði byrjað miklu fyrr.
Þá væri kannski búið að bjarga
mörgum gripnum frá glötun. Þetta
byrjaði nokkuð undarlega. Ég var
staddur í Englandi, í smábæ í York-
shire, en þaðan voru margir af þeim
hermönnum sem komu til íslands,
og það var þar sem áhugi minn
kviknaði á að eignast herdeildar-
merkin sem þeir notuðu á íslandi.
Bærinn hét Skipton en á Skólavörðu-
holti stóð einmitt kampur sem hét
Camp-Skipton. Síðan hefur þetta
hlaðið utan á sig,“ segir Sævar en
auk fyrrnefndra muna er einnig að
finna í safni hans fjölda ljósmynda
og skjala sem tengjast hersetunni.
I fótspor föðurins
„Það var nokkuð snemma sem ég
fékk áhuga á lögregluminjum, þá í
gegnum föður minn. Hann var lög-
reglumaður í 37 ár í Vestmannaeyj-
um og átti sitt htið af hverju sem kom
í minn hlut. Þótt hann hafi ekki safn-
að skipulega þá henti hann aldrei
nokkrum sköpuðum hlut eins og flest
eldra fólk hefur gert. Þessi söfnunar-
árátta lögregluminja hefur því tengst
mér en þeir eru miklu fleiri en ég sem
hafa safnaö þessu, bæði einstakling-
ar, einstök embætti og félög," segir
Sævar.
Líkt og með herminjarnar er ekk-
ert skipulegt safn til sem hýsir muni
tengda lögreglunni þótt líklega megi
rekja sögu hennar aftur til 19. aldar
þegar svokallaöur vaktmaður gekk
um húsaþyrpinguna sem var að
myndast í Reykjavík. Fyrir 10 árum,
á hálfrar aldar afmæli Lögreglufé-
lags Reykjavíkur, var sett upp sýning
á munum tengdum lögreglunni. Auk
muna í eigu fyrrnefndra aðila er að
finna á Árbæjarsafni nokkra hillu-
metra af munum úr minjasafni lög-
reglunnar i Reykjavík. Sævar segist
sakna þess að ekki sé til safn til að
hýsa þessa muni. Hefur hann sjálfur
augastað á tilvöldu húsi þar sem þeir
mundu sóma sér vel - Hegningarhús-
inu við Skólavörðustíg.
Lögregluminjasafn
í Hegningarhúsið
Helgi tekur í sama streng og segir
málið reynar á umræðustigi og vilja
innan kerfisins til þess að setja upp
lögreglu- og dómsminjasafn í því.
Segir Sævar að slík söfn sé að finna
í flestum öðrum löndum og hér á
landi hafi Landssamband lögreglu-
manna sýnt stofnun slíks safns
áhuga. Hann nefnir sem dæmi að í
Kaupmannahöfn hafi lögregluminja-
safn verið opnað nýlega í gamalli
lögreglustöð og þekkt sé safn Scot-
land Yard, Black Museum. Tilvalið
væri að skipta safninu upp, hafa
hluta þess opinn almenningi en hluta
þess einungis opinn lögreglumönn-
um, lögfræðingum og dómurum.
„Húsið er mjög sérstakt. Líklega
er hér um að ræða eitt af 10 merkileg-
ustu húsum borgarinnar. Það er
mjög spennandi að koma inn í þessa
byggingu sem frjáls maður og minjar
af þessu tagi ættu hvergi betur heima
en þar,“ segir Helgi um Hegningar-
húsið.
Sævar segir að mikið af munum
hafi ratað í hendur hans þar sem
þeir sem þekkja hann vita að hann
safnar munum sem þessum, þá hafi
hann einnig falast eftir öðrum mun-
um. „Ef maður þegir þá fær maður
aldrei neitt.“ Aðspurður hvort í mun-
unum liggi einhver verðmæti segir
Sævar að mest séu það söguleg verð-
mæti. Erfitt sé að meta þetta til fjár
en munirnir eigi heima á minjasafni.
-PP
• Móttaka fyrir allt brotajárn
• Kaupum alla málma HRINGRÁS HF.
• Utvegum hagstæða flutnmga endurvinnsla
Sími: 581 4757 • Sundahöfn