Dagblaðið Vísir - DV - 02.11.1996, Blaðsíða 32

44*'
ikarkafli
LAUGARDAGUR 2. NÓVEMBER 1996 LlV
m Dansað við dauðann eftir Ragnhildi Sverrisdóttur fjallar um fíkniefnavandann:
í bókinni Dansað við dauðann,
eftir Ragnhildi Sverrisdóttur, er
leitast við að varpa ljósi á síaukna
neyslu fíkniefna hér á landi og þá
staðreynd, að neytendur verða sí-
fellt yngri. í bókinni rifja fyrrver-
andi fikniefnaneytendur upp sögu
sína, foreldrar segja frá missi sonar,
sem varð fíkniefnunum að bráð,
rakið er hvaða fíkniefni eru algeng-
ust á íslandi og hver áhrif þeirra
eru og svo framvegis.
Hér á eftir eru birtir útdrættir úr
tveimur köflum bókarinnar; annars
m vegar rekja Auður Atladóttir og
Helgi Þórðarson sögu sína, en sonur
þeirra Orri Steinn Helgason svipti
sig lífi í kjölfar fíkniefnaneyslu og
er bókin tileinkuð minningu hans.
Hins vegar er útdráttur úr við-
talskafla við 17 ára stúlku, sem sökk
til botns í fikniefnaneyslu, en er nú
að byggja líf sitt upp á ný.
Fyrirsögn og mÚlifyrirsagnir eru
blaðsins og í sumum tilfellum varð
að stytta.
^Vinsæll leiðtogi
Auður Atladóttir og Helgi Þórðar-
son eignuðust fyrsta drenginn sinn
þann 19. ágúst árið 1979. Hann var
skírður Orri Steinn. Drengurinn
var fjörugur, sífellt að finna upp á
einhverju nýju og leiötogi í
hópi felaganna. Bróðir
hans, Atli, er þremur
árum yngri en hann og
árið 1992 bættist þriðji
bróðirinn, Finnur, í
hópinn. Sama ár flutti
fjölskyldan út á Sel-
tjamaraes og Orri fór i
Valhúsaskóla um
haustið. Þar átti hann
ekki í vandræðum
með að eignast fé-
4*'íaga, frekar en
fyrri daginn. Vinir
hans lýsa honum
svo, að hann hafi
sífellt verið að
hugsa um aðra,
hjálpa þeim sem
minna máttu sín,
styðja við bakið á
vinum sem áttu
erfitt. Auður Atladóttir
„Við vitum núna,
að Orri prófaði hass í fyrsta sinn
um verslunarmannahelgina árið
1994, í sama mánuði og hann varð
15 ára,“ segja Auður og Helgi.
„Hann fór með vini sínum og fjöl-
skyldu hans í útilegu og þar hittu
•»þeir mann um tvítugt, sem notaði
fikniefhi og bauð strákunum upp á
hasspípu. Sá maður bauðst einnig
til að útvega þeim hass eftir að þeir
kæmu í bæinn aftur. Hann tók það
að vísu fram að það væri kannski
óþarfi að hann keypti fyrir þá hass
í hverri viku, en hann gæti keypt
svona aðra hvora viku. Þessi maður
var eldri en þeir og hefði átt að vita
betur.“
Neysla í
verkfalli
„Tíundi bekkur hófst um haustið
og þá um veturinn prófaði Orri
landa ásamt félögunum, líkt og þeir
höfðu einnig gert um sumarið og of-
skynjunarsveppir voru einnig
reyndir. Neysla þeirra var tilvilj-
anakennt fikt á þessum tíma, stund-
um prófuðu þeir ýmislegt, en á milli
Uétu þeir efnin eiga sig. Það áttu
þeir sameiginlegt með fjölda ann-
arra unglinga. Svo skall kennara-
verkfall á vorið 1995 og þá fór
neysla félaganna úr böndunum.
Þeir höfðu ekkert fyrir stafni allan
daginn, þúsundir unglinga þvæld-
ust um á meðan foreldrarnir voru
burtu í vinnu. Hassreykingamar
urðu nánast daglegt brauð og eins
og áður var aldrei vandamál að
verða sér úti um efni.
„Það dró úr reykingunum þegar
skólinn hófst á ný og Orri tók mjög
fin próf um vorið,“ segja
foreldrarnir.
„Þegar hann
fór að vinna í
unglinga-
vinnunni
um sum-
arið byij-
uðu
hass-
reyk-
ingarn-
ar aft-
ur. Við
fórum í
ferðalag í
byrjun júlí og
hann var einn
heima í viku.
Þá
lagi að nota þau. Krakkamir virðast
hafa trúað að hassið væri skaðlaust
og E-taflan var seld sem eitthvert
skemmtilyf."
„Við trúðum því ekki að þaö væri
svona auðvelt að útvega sér þetta,
en við höfum komist að því að það
er jafnvel auðveldara en
að kaupa áfengi. Og
krakkamir keyptu
þessi efni að sjálf-
sögðu, þegar við-
horfið var svipað
sniffað amfetamín og reykt hass.
Eftir allt þetta hvolfdist þunglyndið
yfir hann. Orri er skýrt dæmi um
hvað fíkniefnaneysla getur farið illa
með fólk á stuttum tíma. Og þegar
neytandinn er 16 ára drengur, þá
hefur hann ekki þroska til að greina
á milli, hvað er rétt og hvað
er rangt. Þá heldur
hann kannski að
eina lausnin sé að
deyja, sem er
auðvitað engin
lausn. Orri,
sem alltaf var
reiðubúinn
að hjálpa öðr-
um, gat ekki
horfst í augu
við sína erfið-
leika. Hann gat
ekki staðið frammi
fyrir sársauka og
vandamálum.
Hann var bara
16 ára, nær
því að vera
bam en
fullorð-
inn
maður,
þrátt
fyrir að
honum
hafi leg-
ið svo á
að
verða
fullorð-
inn.“
Lokaði
sig inni
með strákana sína, Orra Stein þriggja ára og Atla, sem var skírður þennan nóvemberdag áriö 1982.
reyktu hann og vinir hans hass hér
heima daglega. Þann 16. júní prófaði
hann amfetamín í fyrsta sinn.“
Nákvæmlega einu ári eftir að
Orri prófað hass í fyrsta sinn, eöa
um verslunarmannahelgina 1995,
fór hann á svokallaða Uxa-hátíð.
Þar kynntist hann E-töflunni. Eftir
því sem foreldrar hans komast næst
með viðtölum við vini hans tók
hann E- töflur aðeins þrisvar sinn-
um, á Uxahátíðinni, aftur um haust-
ið og í síðasta sinn sólarhring áður
en hann dó.
Eftir að Orri byijaði í Kvenna-
skól anum haustið 1995 hélt hann
áfram að nota hass, þrátt fyrir að
gömlu neyslufélagamir væra fluttir
í burtu og famir í skóla annars stað-
ar.
„Hann virðist ekki hafa verið í
erfiðleikum með að finna nýja fé-
laga innan skólans, sem einnig
reyktu hass og notuðu amfetamín,
eins og hann geröi á þessu tíma-
bili,“ segja Auður og Helgi.
Þungurí skapi
„Viðhorfið gagnvart fikniefnum
virðist hafa verið að það væri allt í
að þetta væri allt í lagi og algjörlega
skaðlaust. Engir timburmenn
fylgdu neyslunni, allir væra glaðir
og sælir. En svo kom í ljós að niður-
ferðin eftir neysluna var hrikaleg.
Sonur okkar lifði það ekki af.“
„Daginn áður en Orri dó var
hann þungur og erfiður í skapi.
Mamma hans sá að eitthvað var að
trafla hann og fór því inn í herbergi
til hans og ræddi lengi við hann. Þá
sagði hann henni að hann væri ekki
ánægður í skólanum, hann vildi
helst hætta. Námið væri erfitt og
sér gengi ekki nógu vel.
„Ég spurði Orra hvort hann væri
ekki tilbúinn til að klára önnina og
sjá svo til. Hann gæti þá ef til vill
leitað sér að vinnu eins og hann tal-
aði um, en svo væri auðvitað líka
möguleiki að hann færi í annan
skóla. Ég stakk upp á ákveðnum
menntaskóla, en hann sagði að
varla vildi ég að hann færi þangað,
þar sem allt væri fljótandi í dópi. Ég
spurði hvort hann gæti ekki bara af-
þakkað slíkt og sú umræða varð
ekki lengri. Honum leið greinilega
mjög illa. Eftir á fréttum við aö
kvöldið áður, á laugardegi, höfðu
hann og vinir hans tekið E-töflur,
Sunnudag-
urinn leið að
kvöldi. Orri
fór í heim-
sókn til vin-
ar síns eft-
ir kvöld-
mat, en
þar
minnt-
ist
hann
ekki á að neitt væri athugavert.
Þeir félagamir spjölluðu saman og
spiluðu. Þegar hann kom heim var
mamma hans vakandi og var að
vinna við tölvuna. Orri bauð henni
góða nótt eins og hann var vanur og
fór inn í sitt herbergi. Mömmu hans
gekk Ula að sofna þetta kvöld.
„Ég bylti mér í rúminu og gat alls
ekki sofnað, sem er mjög óvenjulegt.
Ég var að hugsa um að fara flramúr
og niður á neðri hæðina, en ég gerði
það ekki. Ég býst við að ég hafi loks
sofhað um kl. 2 eða 3. Einhvem tím-
ann um nóttina, sennilega eftir
þann tíma, hefur Orri farið út í bíl-
skúr. Hann hefur kannski setið inni
hjá sér og hugsað málin. Ég hefði
heyrt til hans ef hann hefði farið á
stjá á meðan ég var vakandi. Hann
kveikti á bílnum inni í lokuðum bíl-
skúmum, lagðist fyrir og breiddi
yfir sig teppi. Ég veit ekki hvort
hann hefur ætlað sér þetta, eða
hvort hann var bara of þreyttur og
sofhaði, svo þessi tilraun hans varð
að veruleika. Kannski hefur hann
ætlað að ögra okkur og beðið eftir
að einhver kæmi að honum, af því
að hann tók bílskúrshurðina úr lás.
Það var eins og hann vildi gera okk-
ur auðveldara fyrir að finna hann.
Ég vaknaði fyrst allra á mánudags-
morgninum, eins og ég er vön, þrátt
fyrir að hafa átt erfitt með svefn. Ég
gekk niður stigann og þá fann ég
undarlega lykt. Ég áttaði mig ekki
alveg strax á því hvaða lykt þetta
var, en allt í einu þekkti ég hana og
ég hljóp út i bílskúr. Þar fann ég
hann.“
Orri skildi eftir örstutt bréf, sem
hann hefúr líklega skrifað eftir að
hann fór út í bílskúr. í bréfinu baðst
hann fyrirgefningar og sagði að
hann vildi ekki að foreldramir sæju
hann verða að aumingja.
„Þetta bréf segir ósköp fátt, annað
en að Orri var aðeins óþroskaður
unglingur, sem tók ranga ákvörðun
þegar hann var að leita að lausn á
vandanum," segir mamma hans.
Gleypti það
sem bauðst
Hún var fyrirmyndarnemandi
með hæstu einkunnir, stundaði
handbolta, fimleika og jassballett,
lærði á píanó og sótti fundi hjá skát-
unum. Þegar hún var þrettán ára
smakkaði hún landa með vinum
sinum. Áður en nokkur vissi af var
hún farin að drekka um hverja
helgi og þaðan var stutt yfir í hass-
ið. Hún var farin að nota amfetamín
og alls konar vímuefni önnur, en oft
vissi hún ekki hver þau voru. Hún
gleypti bara það sem bauðst. Svona
liðu þrjú ár, en loks þáði hún hjálp
og áttaði sig á að hún væri alkó-
hólisti. Núna er hún gjörbreytt og
farin að líkjast aftur stelpunni sem
hún var haustið 1992, áður en allt
byrjaði. Gefum henni orðið:
„Ég eignaðist nýja vinkonu þegar
ég var 12 ára og hún átti bróður sem
var einu ári eldri en við. Hann og
vinir hans reyktu og drukku. Við
vinkonumar prófuðum að reykja
sumarið eftir 12 ára bekk, en það
var venjulegt fikt. Um haustið, þeg-
ar við vorum að byija í 8. bekk, fór-
um við fjórar saman á fyrsta fyller-
íið. Mér fannst það bara gaman og
þess vegna var stutt í það næsta. Þá
varð ég hins vegar mjög veik og
ældi um kvöldið. Samt fór ég á fyll-
erí helgina þar á eftir og svona varð
þetta strax, fyllerí um hveija helgi.
Mér leið aldrei vel. Ég ímyndaði
mér fyrst að það væri gaman á fyl-
leríunum og að mér liði mjög vel, en
það var ekki rétt. Þetta var alltaf
ömurlegt. Ég gat alltaf talað um til-
finningar áður, en núna var mér
sama. Ég var bara í vimu og ég hló
að mömmu ef hún fór að gráta. Það
snerti mig ekki neitt og það skipti
engu máli hvort ég var undir áhrif-
um eða ekki. Ég sá aldrei eftir
neinu og mér datt aldrei í hug að
biðjast afsökunar, sama hvemig ég
hegðaði mér.“
Svona liðu mánuðir og ár. 15 ára
afmælið nálgaðist og hún var búin
að fá leyfi hjá mömmu sinni til að
bjóða nokkrum vinkonum í heim-
sókn á laugardegi fyrir páska. Hún
hvarf að heiman fimmtudag og
föstudag og kom drakkin heim kl. 7
á laugardagsmorgninum. Mamma
hennar vakti hana nokkrum tímum
seinna, því þær ætluðu að fara sam-
an að kaupa inn fyrir partíið og fyr-
ir fjölskylduboð, sem var haldið um
miðjan daginn. í því boði leið henni
svo illa af timburmönnum og var
svo spennt á taugum að hún talaði
ekki við gestina. Henni leið betur