Dagblaðið Vísir - DV - 04.12.1999, Blaðsíða 10
10
LAUGARDAGUR 4. DESEMBER 1999 T>V
I
Fijálst, óháð dagblað
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjómarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ÓLI BJÖRN KÁRASON
Aöstoðarritstjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL ÞORSTEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiösla, áskrift: ÞVERHOLT111,105
RVÍK, SIMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aðrar deíldir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: httpJ/www.skyrr.is/dv/
Vísir, netútgáfa Frjálsrar flölmiðlunar: http://www.visir.is
Ritstjórn: dvritst@ff.is - Auglýsingar: auglysingar@ff.is. - Dreifing: dvdreif@ff.is
AKUREYRI: Strandgata 25, simi: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerð: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftan/erð á mánuði 1950 kr. m. vsk. Lausasöluverð 180 kr. m. vsk., Helgarblað 250 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins I stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
DV greiðir ekki viðmælendum fyrir viðtöl viö þá eða fyrir myndbirtingar af þeim.
Hlutverk og völd
Umhverfisráðherra segist hafa orðið að falla að stefnu
ríkisstjórnarinnar til að ná áhrifum í stjórnmálum. Á
mæltu máli þýðir þetta, að hún hafi orðið að skipta um
skoðun í umhverfismálum til að geta orðið umhverfis-
ráðherra á átakatímum Eyjabakkavirkjunar.
Umhverfisráðherra ruglar saman hlutverkum og
áhrifum. Fólk kemst til metorða á ýmsum forsendum,
flestir til að leika ákveðin hlutverk og fæstir til að hafa
völd. Meirihluti stjórnmálamanna hefur engin völd, þótt
þeir hafi komizt til metorða og mannaforráða.
Áhrif og völd eru atriði, sem fylgja ekki metorðum á
sjálfvirkan hátt. Áhrif og völd eiga sér ýmsar rætur. Góð-
ur árangur í starfi og virðingin, sem af því hlýzt, getur
leitt til valda, sömuleiðis vilji til að beita afli, andlega eða
líkamlega. Jafhvel handrukkarar hafa völd.
í Framsóknarflokknum hafa Ólafur Örn Haraldsson og
Sigmar B. Hauksson meiri völd en umhveríisráðherra.
Þeir hafa völd, af því að þeir hafa ekki látið mikinn
þrýsting beygja sig og eru því taldir meiri persónuleikar
en það fólk, sem leikur hlutverk eftir aðstæðum.
Formaður Framsóknarflokksins hefur líka völd, en
ákaflega misjöfn. Hann hefur völd til að halda heilli rík-
isstjóm og meirihluta Alþingis í gíslingu út af Eyja-
bakkavirkjun, en hann getur hvað eftir annað ekki
höggvið á hnúta valdabaráttu innan flokksins.
Þegar formaður getur ekki sagt flokksmönnum sínum,
hvem hann vilji í stjórn flokksins eða embætti félags-
málaráðherra, hlýtur hann að rýra áhrif sín. Halldór Ás-
grímsson er dæmi um stjórnmálamann, sem eyðir öllu
sínu púðri í eitt kjördæmismál og fellur með því.
Sterkustu stjórnmálamenn landsins geta gefið eftir og
gera það, ef það hentar þeim. Þannig hefur forsætisráð-
herra stundum áminnt samráðherra sína og sagt, sem
frægt er orðið, að svona geri maður ekki. Og þannig hef-
ur borgarstjóri hætt við byggingar í Laugardal.
Þetta em voldugir stjórnmálamenn, af því að þeir
skaffa og af því að fólk virðir þá og óttast jafnvel. Óttinn
við Davíð Oddsson er svo landlægur í Sjálfstæðisflokkn-
um, að menn leita ráða hans um skipan manna og mála
á póstum, sem varða valdsvið hans ekki neitt.
Forsætisráðherra getur kúgað menn til hlýðni, ef hann
fmnur á þeim veikan blett. Hann getur látið breiða út
þær upplýsingar, að óþægðarmaður i flokknum sé ævin-
týralega skuldugur og þannig knúið hann til að biðjast
vægðar og draga verulega úr óþægðinni.
Völd hans eru svo mikil, að einn góðan veðurdag get-
ur hann sagt, að bezt sé að slá Eyjabakkavirkjun á frest.
Þúsundir flokksmanna, sem nú þora ekki að æmta eða
skræmta, munu andvarpa feginsamlega og öðlast meiri
tröllatrú á formanni sínum en nokkru sinni fyrr.
Valdamenn breyta gangi veraldarsögu, landssögu, hér-
aðssögu eða sögu stofnana og fyrirtækja með einu lausn-
arorði, af því að nógu margir vilja sitja og standa eins og
þeir vilja. Hinir eru ekki valdamenn, sem fá metorð út á
að sitja og standa eins og valdamenn vilja.
Þannig er það misskilningur umhverfisráðherra, að
hún hafi náð í eitthvert horn af völdum í landinu. Þvert
á móti hefur hún stimplað inn vitneskju um, að af
hreinni metorðagimd leiki hún þau hlutverk, sem þurfi
að leika hverju sinni. Hún er valdalaus með öllu.
Völd og áhrif eru ekki öllum gefin. Þau eru gefm þeim,
sem menn óttast eða virða, nema hvort tveggja sé. Þau
fást allra sízt af því að leika rulluna sína.
Jónas Kristjánsson
Skapandi eyðilegging
Mótmæli síðustu daga við fundar-
stað Heimsviðskiptastofnunarinnar
í Seattle í Bandaríkjunum vekja at-
hygli á fjölbreytilegum viðbrögðum
viða um heim við hnattvæðingunni
sem án efa er mikilvægasta þróun i
efnahagslífi, stjómmálum og menn-
ingu heimsins á síðari hluta þeirrar
aldar sem nú er að líða. Rikissjón-
varpið kynnti þessi mótmæli í frétta-
tima sínum í vikunni sem mótmæli
„hinna ótrúlegustu samtaka með
hinar einkennilegustu skoðanir."
Tæpast verður sagt að sú kynning
varpi miklu ljósi á eðli málsins, því
þótt fámennir hópar með skoðanir á
snið við hið viðteknasta hafi náð að
vekja á sér athygli, voru mótmælin
sýnu merkilegust fyrir breidd og
ijölbreytileika. Ólíkustu hópar hafa
gert Heimsviðskiptastofnunina að
skotspæni í baráttu gegn einstökum
hliðum á þeim byltingarkenndu
breytingum sem hnattvæðingin veldur um allan
heiminn. Austurríski hagfræðingurinn, Joseph
Schumpeter, kallaði kapitalismann skapandi eyði-
leggingu. Það sama má segja um hnattvæðinguna,
sem skilur eftir sig eyðileggingu í atvinnulífi, menn-
ingu, náttúru um allan heim, um leið og hún skapar
stórkostlegri efnahagslegar framfarir en dæmi er til
um í sögu mannsins. Stjómmálabarátta næstu ára,
innan þjóðfélaga sem á heimsvísu, mun í vaxandi
mæli verða háð um víglínur sem hnattvæðingin hef-
ur að einhverju leyti mótað eða beinlínis búið til.
Sköpunin
Sköpunarkraftur hnattvæðingarinnar er ekki að-
eins augljós í Asíu og á Vesturlöndum þar sem hún
hefur greitt fyrir vítækri efnahags- og tæknibyltingu,
heldur ekki síður i þeirri fátækt og stöðnun sem ein-
kennir þau svæði sem hnattvæðingin hefur síst náð
til, eins og í Afríku. Með færri tálmum i alþjóðavið-
skiptum hefur skilvirkni aukist, markaðir stækkað
og tækniframfarir breiðst út. Þessi þróun hefur leyst
úr læðingi krafta einstaklinga, fyrirtækja og heilla
þjóðfélaga sem áður voru drepnir í dróma alls kyns
hafta sem hvert þjóðfélag fyrir sig hafði komið sér
upp til vamar einhverjum sértækum innlendum
hagsmunum. Þeir hagsmunir voru, og eru, oft svo
ríkir og víðtækir að atlaga gegn þeim leiðir til um-
fangsmikilla þjóðfélags-
breytinga, og oft til at-
vinnuleysis og versnandi
afkomu þeirra sem hafa
verið sviptir vemd. Vel-
megun hnattvæðingar-
innar er þannig alls stað-
ar reist á rústum síður
skilvirkrar starfsemi sem
nú má þola alþjóðlega
samkeppni.
Eyðileggingin
Fyrsti dagur mótmæl-
anna í Seattle var líka
helgaður baráttu verka-
lýðsfélaga víða um heim
fyrir því að einstakar at-
vinnugreinar í einstök-
um löndum fái að njóta
einhvers konar vemdar
frá alþjóðlegri sam-
keppni, en stórar iðn-
greinar hafa hrunið á síð-
ustu árum í flestum ríkj-
um Vesturlanda vegna
samkeppni frá Asíu. Ann-
ar dagur var síðan helg-
aður baráttu manna fyrir
því að vemda náttúruna fyrir
óheftri atvinnustarfsemi. Sumpart
eru menn þó þar að berjast við
rangan aðila, þvi yfirleitt er það
innlendum stjórnvöldum en ekki al-
þjóðlegum stofnunum eða alþjóðleg-
um viðskiptareglum sem kenna má
um eyðileggingu náttúrunnar víða
um heim, þótt frá því séu mikilvæg-
ar undantekningar. Alþjóðavæðing-
in er hins vegar greinilega ábyrg
fyrir eyðileggingu heilla greina at-
vinnulífs víða um heiminn, fyrir
hnignun á menningarlegum sér-
kennum, sem margir sjá eftir en
aðrir ekki, fyrir stórfelldri byggða-
röskun um allan þann hluta heims-
ins sem enn byggir á frumfram-
leiðslugreinum, og fyrir breyttum
valdahlutföllum innan samfélaga
sem og á milli ríkja. Hún er líka
ábyrg fyrir vaxandi mun á tekjum
manna innan samfélaga en um leið
má þakka henni minnkandi mun á tekjum á milli
þeirra samfélaga sem hún nær til.
Pólitíkin
Frekara afnám hindrana i heimsviðskiptum mun
krefjast pólitísks vilja sem ekki virðist víða fyrir
hendi sem stendur. Mikilvægustu aðilar málsins eru
Bandaríkin, Evrópusambandið, Japan og blokk ríkja
úr Suðrinu. Allir þessir aðilar beita nú meiri kröftum
til varnar sértækum hagsmunum en til framgangs al-
mennum hagsmunum eins og venja er til, en um leið
skortir pólitíska forustu meira en oft áöur. Það er ótti
um andstöðu heima fyrir við þær fórnir sem færa
þyrfti sem lamar pólitískan vilja. Fyrir Islendinga er
til að mynda auðvelt að krefjast fríverslunar með flsk
og afnáms ríkisstyrkja til sjávarútvegs, en erfitt að
samþykkja afnám ríkisstyrkja til landbúnaðar og
óheftan innflutning á landbúnaðarafurðum. Það sem
íslendingar segja um fisk og landbúnaö segja aðrar
þjóðir um stál og lyfjaiðnað, um banana og fjármála-
starfsemi, eða heilsugæslu og upplýsingatækni. Hvað
sem menn samþykkja eða samþykkja ekki í Seattle er
ljóst að víglínur í stjómmálum allra landa heimsins
eru í vaxandi mæli dregnar af fjölbreytilegum og oft
byltingarkenndum áhrifum hnattvæðingar á atvinnu-
líf, búsetu, menningu, náttúru, félagskerfl og á heims-
mynd fólks.
Mótmælin í Seattle var líka helgaður baráttu verkalýðsfélaga víða um heim fyrir
því að einstakar atvinnugreinar í einstökum löndum fái að njóta einhvers konar
verndar frá alþjóölegri samkeppni, en stórar iðngreinar hafa hruniö á síöustu
árum í flestum ríkjum Vesturlanda vegna samkeppni frá Asíu.
Erlend tíðindi
Jón Ormur Halldórsson
skoðanir annarra
Grafið undan heimastjórn
„Frá því að heimastjóm Palestínumanna var sett
á laggimar fyrir fimm árum hefur verið grafíð und-
an starfi hennar með því að vald hefur safnast á
hendur Yassers Arafats, öryggissveita sem misbeita
valdi sínu og embættismannakerfis sem hefur blásið
út vegna klíkuskapar. Félagleg þjónusta og efnahags-
þróun hafa of oft mótast af handahófskenndum
ákvöröunum undirmanna Arafats. Viðleitni kjörins
þings til aö gera menn ábyrga og til að berjast gegn
spillingu hefur verið hunsuð."
Úr forystugrein New York Times 2. desember.
Mikilvæg en óréttlát
„Það er sennilega eitthvað að samtökum sem eiga
að frelsa og sameina heiminn en þarfnast vemdar
með táragasi og kylfum þjóðvarðliöa. Fulltrúarnir á
ráðstefnu Heimsviðskiptastofnunarinnar ganga til
funda sinna á glerbrotum og njóta verndar lögregl-
um og hermanna. Það er ef til vill hægt að hafa þetta
svona. En raunverulega baráttan í Seattle er um
hvemig WTO, Heimsviðskiptastofnunin, getur
bjargað lögmæti sínu, opnað sig fyrir lýðræði og orð-
iö viö kröfum fátækra landa. Hingað til hafa Evrópu-
lönd og Bandaríkin ákveðið stefnuna og notið hagn-
aðarins."
Úr forystugrein Aftonbladet 3. desember.
Gagnrýni NATO
„Noregur er ekki lengur „duglegasti strákurinn í
bekknum" eða eins og framkvæmdastjóri NATO, Ge-
orge Robertson, orðar það á diplómatískan hátt
„sterkt og traust aðildarland" eigi maður aö trúa þvi
sem sagt er á bak við tjöldin í aðalstöðvum banda-
lagsins í Brussel. Og það á maður að gera. Því að sú
skoðun að land okkar hafi ekki alveg getað fylgt með
í breytingunum á öryggis- og varnarmálastefnunni i
Evrópu á undanfómum árum hefur einnig verið
staðfest annars staðar. Við höfum einfaldlega verið
of tregir til að takast á við verkefnin sem fylgt hafa
breytingunum."
Úr forystugrein Aftenposten 2. desember.