Dagblaðið Vísir - DV - 04.12.1999, Blaðsíða 30

30
^ákarkafíi
LAUGARDAGUR 4. DESEMBER 1999 IjV
Adalsteinn Ingólfsson listfrœöing-
ur hefur gefiö út seinna bindi œvi-
sögu Sigurjóns Ólafssonar mynd-
höggvara; hiö fyrra kom út á síöasta
ári. Hér rekur hann fjölbreyttan fer-
il Sigurjóns frá því hann sneri heim
1945 og til dauöadags 1982. Fjallaö
er um helstu liststefnur aldarinnar,
þróun í list Sigurjóns og framlag
hans til höggmyndalistar samtímans
metiö. Einnig er sýnt hvernig einka-
líf listamannsins hafði áhrif á list-
sköpun hans. Myndskreytt heildar-
skrá er yfir öll verk Sigurjóns í verk-
inu og er hann fyrsti íslenski lista-
maöurinn sem fœr verk sín skráö á
þennan hátt. Listasafn Sigurjóns
Ólafssonar gefur bókina út og rit-
stjóri er Birgitta Spur.
í upphafi gefur Aöalsteinn yfirlit
yfir Danmerkurár Sigurjóns.
Frægur maður
í Danmörku
Þegar friður komst á í Danmörku
þann 5. maí 1945 hafði Sigurjón búið
í landinu i tæp sautján ár, að und-
anskildu árinu sem hann dvaldi í
Róm (1931-32). Á árunum 1929 til
1938 gisti hann ísland fjórum sinn-
um, bæði til að vinna fyrir sér og
sýna Tove konu sinni landið.
Framan af dvöl sinni í Danmörku
virðist Sigurjón ekki hafa haft nein
áform um að snúa heim. Að
minnsta kosti er engar yfirlýsingar
þar að lútandi að finna í bréfum
hans. Enda gekk honum allt í hag-
inn meðal danskra. Ailt frá þvi Sig-
urjón hlaut gullmedalíu Akademís-
ins árið 1930, aðeins 22 ára gamall,
hafði orðstír hans vaxiö svo hratt
að sumum dönskum starfsbræðrum
hans þótti nóg um.
Gullmedalíunni fylgdi ríflegur
styrkur til áðurnefndrar Rómar-
dvalar, þrír veglegir styrkir féllu í
hlut Sigurjóns árið 1933, árið eftir
fékk hann aftur styrk og við út-
skriftina úr Akademíinu 1935 fékk
hann verðlaun skólans fyrir bestu
íþróttamyndina. Árið 1937 unnu
Sigurjón og tveir félagar hans sam-
keppni um minnismerki um H. C.
Andersen og tveimur árum seinna
hlaut hann einhver eftirsóttustu
myndlistarverðlaun Dana, Eckers-
berg-peninginn, fyrir portrettið sem
hann gerði af móður sinni. Afsteyp-
ur af portrettinu seldi hann þegar
til listasafna og einstaklinga og
nægðu tekjurnar honum og fjöl-
skyldu hans til uppihalds í heilt ár.
Þar að auki var Sigurjón einn af
fáum myndlistarmönnum sinnar
kynslóðar í Danmörku sem ekki
þurfti að hafa verulegar áhyggjur af
afkomu sinni, því um árabil vann
hann fyrir sér sem aðstoðarmaður
myndhöggvarans Utzons-Frank við
viðgerðir og uppsetningu mynd-
verka.
Frá og með 1930 og til stríðsloka
tók Sigurjón þátt i einni eða fleiri
sýningum á hverju ári í Danmörku,
og vöktu verk hans iðulega sterk
viðbrögð meðal sýningargesta og
gagnrýnenda. Þau urðu eins konar
samnefnari fyrir hina „módemísku
afskræmingu" veruleikans í augum
dönsku dagblaðanna, og voru vin-
sælt efni skopteiknara. Þegar dönsk
blöð frá árunum 1935-45 eru skoðuð
virðist aðeins tvennt í myndlistinni
fara fyrir brjóstið á íhaldssömum
listunnendum þar í landi, súrreal-
isminn og verk Sigurjóns Ólafsson-
ar (Venus 1935, Maður og kona,
1939, Vejle-myndirnar, 1941^44), sem
segir sitt um stöðu hans í dönsku
listalífi. Þess á milli tóku blöðin við-
töl við gullmedalíuhafann Olafsson
af ýmsu tilefni, sögðu fréttir af
brúðkaupi hans og Tove Thomasen,
starfssystur hans á Akademíinu,
eða heimsóttu myndhöggvarahjónin
geðþekku á vinnustofu þeirra í Ný-
höfninni.
Ballskák og lautarferðir
Árið 1939 er sennilega eins konar
„annus mirabilis“ á listferli Sigur-
jóns. Það ár gerir hann fjórar mynd-
ir sem marka honum algjöra sér-
stöðu meðal danskra nútíma mynd-
höggvara, Drekann (týnd), Fjöl-
skylduna (FAO, Róm), Konu (Lou-
isiana) og Mann og konu (Nord-
jyllands Kunstmuseum), auk þess
sem hann sýnir tvö portrett frá 1938
sem þykja bera af öllum slíkum í

Portrett af Olafi Sigurjónssyni, 1955, granít.
Danmörku hvað vinnubrögð og inn-
sæi snertir, myndina af Guðrúnu
móður sinni og Johannes C. Bjerg
myndhöggvara. Myndin af móður-
inni fékk mjög jákvæða dóma þegar
hún var fyrst sýnd á Granningen og
Otto Gelsted, sem skrifaði um
myndlist fyrir Arbejderbladet, telur
myndina af Bjerg vera markverð-
asta verkið á Kunstnernes Eft-
erársudstilling á Den Frie. Annar
gagnrýnandi tekur undir þetta og
lýsir því yfir að Sigurjón „horer im-
idlertid snart til Klassikerne".
Ónefndur gagnrýnandi bætir um
betur tveimur árum seinna og hrós-
ar Sigurjóni fyrir framlag sitt til
Kunstnernes Efterársudstilling
1941, segir hann það benda til þess
að hann sé „virkelig ... en af de
udvalgte".
Sigurjón var alla tíð mikil félags-
vera og eignaðist fljótlega stóran
hóp danskra vina af öllum stéttum.
Hann lyfti glasi með aðstoðarmönn-
unum við Akademíið, sem dáðust
að verklagni hans og atorku - „Siggi
getur allt“ sagði einn þeirra seinna
um hann - lék ballskák við sjóara á
knæpum í Nýhöfn og sótti sellu-
fundi og gufuböð með vísindamann-
inum og erkikommúnistanum Jo-
hannes Glavind. En Sigurjón fór
líka í lautarferðir með góðborgur-
um á borð við Krabbe-fjölskylduna,
var hrókur alls fagnaðar á góðum
stundum með starfsbræðrum sínum
og var í vinfengi við nokkra helstu
rithöfunda og menningarvita Dana,
til dæmis Hans Kirk, Hans Scherfig,
Jens August Schade, að ógleymdum
Otto Gelsted, sem ævinlega sýndi
hinum unga íslendingi sérstaka
ræktarsemi.
En þrátt fyrir jákvætt andrúms-
loftið í Danmörku, velgengnina og
gott samband þeirra Tove, blossaði
heimþráin upp í Sigurjóni með
reglulegu millibili. Rétt fyrir stríö
var hann meira að segja kominn á
fremsta hlunn með að pakka saman
og flytja heim fyrir fullt og allt, en
Tove var því mótfallin þar sem þau
hjónin stóðu í þakkarskuld við
danska vini sína. í framhaldinu
virðast þau sættast á lengri dvöl í
Danmörku, því árið 1940 hefur góð-
kunningi þeirra, Finn Juhl arkitekt,
teiknað fyrir þau íbúðarhús með
tveimur áiostum vinnustofum.
Að hluta til var þarna um að
ræða hina „römmu taug“ hins fjar-
stadda íslendings, eða eins og kem-
ur fram í viðtali sem Valtýr Stefáns-
son tók við Sigurjón rétt eftir að
hann kom heim: „Úr þvi að hann sje
meðal íslenzkra listamanna kunni
hann ekki við að hafa ekki méira
samband við landið og þjóðina en
hann hefir haft, helming æfi sinn-
ar“. Annað kom einnig til, nefhilega
uppsöfnuð gremja Sigurjóns vegna
þess tvískinnungs sem oft gætti í af-
stöðu Dana til þjóðemis hans, tví-
skinnungs sem enn gætir meðal
fræðimanna um danska myndlistar-
sögu á árunum milli stríða.
Þegar best lét höfðu Danir ekkert
á móti því að eigna sér hann og
þakka sér velgengni hans, en þegar
kom að kaupum á listaverkum fyrir
opinberar stofnanir, opinberam list-
sýningum og ýmiss konar styrkveit-,
ingum, kom fyrir að Sigurjón var
sniðgenginn sem „útlendingur". Oft-
ar en ekki virtist hentisemi sjóð-
stjóma ráða hvorum megin hryggj-
ar hann lenti. Ny Carlsberg-sjóður-
inn, einn sá stærsti sinnar tegundar
í Danmörku, keypti aldrei verk af
Sigurjóni meðan hann bjó í landinu,.
á þeim forsendum að hann væri
ekki danskur ríkisborgari. Þótti Sig-
urjóni það sérstaklega önugt, ekki
síst vegna þess að í forsvari fyrir
sjóðnum var maður af íslenskum
ættum, Ussing að nafni. Tók þessi
„útilokunarstefna" Dana stundum á
sig fáránlega mynd. Til að mynda