Dagblaðið Vísir - DV - 04.12.1999, Blaðsíða 14

14
viðtal
LAUGARDAGUR 4. DESEMBER 1999 Jj"V
Gat nú veríð að ég gerði
þetta vitlaust
Anna segir hluta af því að bera ábyrgð á sjálfum sér vera að svíkjast ekki um að hugsa. „Það getur verið freistandi
að svíkjast um það,“ segir hún, „því stundum þurfum við að horfast í augu við óþægilegar staðreyndir.
Það hefur hver sinn djöful að
draga, segir orðatiltækiö og víst er
að fáir - ef þá nokkrir - komast í
gegnum lífiö án þess að steyta á
skeri, hnjóta um þröskulda, jafnvel
keyra á vegg með vænum hvell og
tilheyrandi rispum, kúlum og mar-
blettum á sál og hjarta.
En svo grær allt - ef við viljum.
Það er nefnilega svo mikilvægt
hver afstaða okkar er. Viljum við
nota skakkafóllin til að festa okkur
í gildru, verða fómarlömb með til-
heyrandi angist, kvíða, reiði o.s.frv.
eða viljum við nota þau til að læra
að þekkja okkur sjálf með því að
spyrja hvers vegna við höfum valið
tiltekna reynslu?
í nýútkominni bók Önnu Valdi-
marsdóttur sálfræðings, Leggðu
rækt við sjálfan þig, er fjallað um
þetta val sem annað hvort færir
okkur glötun eða gæfu, hvemig við
getum orðið okkar gæfu smiðir þótt
á móti blási og fundið tilgang lífsins
hverja stund, sama á hverju gengur.
Leggðu rækt við sjálfan þig er
tímamótaverk, þar sem hingað til
hafa ekki verið skrifaðar hér á landi
bækur sem lýsa okkur leiðina að
heilbrigðu sjálfsmati. Þær fáu bæk-
ur sem út hafa komið um þetta efni,
hafa verið þýddar frá Bandaríkjun-
um og taka því ekki á sértækum ís-
lenskum vandamálum, eins og ná-
vígi í fjölskyldum og fámenni, svo
eitthvað sé nefnt.
Gætum að því hvernig
við tölum við sjálf okkur
Sjálf segir Anna bókina fjalla um
leiðir til að lifa innihaldsríku lífi og
að láta sér líða vel. „Ef við viljum
lifa hamingjusömu lífi og líða vel,
þá þurfum við á margs konar þekk-
ingu að halda. Sú þekking er hvorki
meðfædd né kemur af sjáifu sér,
þannig að það er ýmislegt sem við
þurfum að huga að, t.d. þvi hvernig
lifsförunautur við erum sjálfum
okkur, því þegar öllu er á botninn
hvolft, þá erum við okkar eigin
förunautar 24 tíma sólarhringsins
og eina manneskjan sem hefur bein-
an aðgang að hugsunum okkar og
tilfinningum.
Af því leiðir til dæmis að við
þurfum að gæta að því hvernig við
tölum við sjálf okkur. Margir kann-
ast eflaust við að tala við sjálfa sig á
mjög neikvæðum nótum, álasa sér,
Anna Valdimarsdóttir
sálfræðingur sendi ný-
lega frá sár bókina
„Leggðu rækt við sjálf-
an þig" og segir hér frá
ýmsum neikvæðum við-
horfum sem við höfum
til sjálfra okkar og
hvernig við getum ratað
út úr niðurrífandi hugs-
anaferli í átt að inni-
haldsríkara og ham-
ingjusamara lífi
rífa sig niður, nota setningar eins
og „gat nú verið að ég gerði þetta
vitlaust" eða „allt er nú á sömu bók-
ina lært hjá mér“ og sitthvað í þess-
um dúr. Út úr þessu er augljós leið
sem er einföld en virðist flókin - því
mörgum er tamara að tala við sjálfa
sig á niðurrifskenndan hátt, fremur
en jákvæðan - en að temja sér hugs-
unarhátt sem elur á bjartsýni og
vellíðan fremur en kvíða og þung-
lyndi.
Ég er ekki að tala eingöngu um
svokallaðan Pollýönnu-hugsunar-
hátt, heldur hugsunarhátt sem er í
takt við raunveruleikann, vegna
þess að það sem oft einkennir nei-
kvæðan hugsunarhátt er að hann er
óraunhæfur. Og stundum er það
sem virðist skynsamlegt á yfirborð-
inu, ekki það skynsamlegasta í stöð-
unni.“
Freistandi að svíkjast
um að hugsa
Hver var kveikjan að þessari
bók?
„Hún er búin að vera að gerjast
með mér í mörg ár.
Ég komst í kynni við sjálfstyrk-
ingu þegar ég var við sálfræðinám í
Noregi. Síðan fór ég í framhaldsnám
til Bandarikjanna þar sem ég
kynnti mér sjálfstyrkingu með það
að markmiði aö halda námskeið hér
heima.
Ég hélt mitt fyrsta námskeið árið
1982 og fljótlega fann ég að mig lang-
aði að skrifa bók á íslensku um
þetta efni. Slík bók var ekki til en
það eru til mjög margar bækur um
efnið á ensku. Ég vildi samt setja
hana í víðara samhengi og fjalla um
ábyrgð manneskjunnar, þ.e. hvaða
ábyrgð einstaklingurinn ber á sjálf-
um sér.“
Anna segir hluta af því að bera
ábyrgð á sjálfum sér vera að svíkj-
ast ekki um að hugsa. „Það getur
veriö freistandi að svíkjast um
það,“ segir hún, „því stundum þurf-
um við að horfast í augu viö óþægi-
legar staðreyndir.
Annað sem mig langaði til að
fjalla um og gera hátt undir höfði í
sjálfstyrkingu, var vægi heilbrigðs
sjálfsálits. í samræmi við það er
heiti eins kaflans í bókinni, „Lítil-
látur, ljúfur, kátur,“ sem - fyrir
utan að vera tilvísun í Hallgrím Pét-
ursson - vísar auðvitað til þess að
okkur, og ekki síst konum, hefur
verið innrætt umfram allt að vera
hógvær og alls ekki að hafa of mik-
ið álit á sjálfum okkur.“
Þurfum ekki að njóta
velþóknunar allra
Anna bendir á að undirkaflarnir
í þeim kafla gefx lesandanum
kannski hugmynd um hvað er
fjallað, Að hafa álit á sjálfum sér,
Sönn auðmýkt og Hógværð á villi-
götum, en þetta hugtak, sjáifsálit,
hefur hlotið mjög neikvæðan
hljóm í íslensku máli. „Það er dá-
lítið umhugsunarefni því þetta er
eina hugtakið sem við eigum sem
lýsir þvi bráönauðsynlega fyrir-
bæri að hafa jákvætt álit á sjáifum
sér. Þar fer saman að vera hógvær
- sem er fallegur eiginleiki og til
prýðis hverjum manni - og að hafa
gott álit á sjálfum sér.“
Enn annar kafli ber yfirskrift-
ina, Aö hugsa og fmna tÚ, og þeg-
ar Anna er spurð hvaða samhengi
sé á ’milli þess að hugsa og vera
hamingjusamur, annars vegar, og
finna tij og vera hamingjusamur,
hins vegar, svarar hún: „Ef við
viljum láta okkur líða vel, verðum
við að gæta að því hvaö við hugs-
um vegna þess að hugsanir okkar
geta afvegaleitt okkur og falið í sér
rangar eða neikvæðar hugmyndir
um sjálf okkur og lífið. Það eru, til
dæmis, ýmsar meinlokur sem gei’a
okkur lífið leitt. Ein meinlokan
sem er mjög útbreidd er að maður
verði að njóta velþóknmiar allra.
Það getur bara endað eins og í sög-
unni um feðgana sem fóru með
asna á markað."
Dæmisagan um feðgana
og asnann
í fyrstu teymdi faðirinn undir
syni sínum og fólkiö sem varð á
vegi þeirra hneykslaðist. „Að sjá til
þín, strákur," sagði það, „Lætur föð-
ur þinn ganga, gamlan og þreyttan.
Þér væri nær að leyfa honum að
sitja á asnanum." Feðgamir skiptu
til að gera fólkinu til hæfis. Faðir-
inn sat á asnanum og sonurinn
teymdi. Og enn mættu þeir fólki
sem hneykslaðist. „Að sjá til þín
maður. Lætur barnið ganga.“ Þeir
reyndu líka að gera þessu fólki til
hæfis. Þeir gengu báðir. Svo tví-
menntu þeir á asnanum en ekkert
dugði. Alltaf hneykslaðist einhver.
Þegar feðgarnir fóru heim af mark-
aðnum, héldu þeir á asnanum á
milli sín. Af sögunni má ráða að
reyni maður að gera öllum til hæfis
endi það í fáránleika. Enginn verði
ánægður.
Þeir sem reyna of mikið að þókn-
ast öðrum, verða óánægðir sjálfir.
Þeim tekst kannski að gera ein-
hverjum til geðs en sjálfsvirðingin
bíður hnekki við að svíkja sjálfan
sig.“
Ekki heppilegt að bægja
frá óþægilegum hugs-
unum
Hvað með samhengið á milli þess
að „finna til“ og vera hamingjusam-
ur?
„Hugsanir og tilfinningar eru
samflettaðar. Það má segja á ein-
földu máli að okkur líði eins og við
hugsum.
Það getur verið mjög sársauka-
fullt að horfast í augu við eigin van-
kanta en það má segja að því betur
sem okkur tekst það - og að sættast
við sjálf okkur - því sáttari getum
við verið við að vera ekki fullkom-
in. En ábyrgðin felur þá í sér að við
tökum á þáttum í fari okkar sem
eru okkur fjötur um fót, eða bitna
illa á öðru fólki, án þess þó að okk-
ur fnmist við þurfa að vera fullkom-
in.
Tilfinningar okkar hafa mjög
mikið að segja með það hversu ham-
ingjusöm við erum. Ef tilfinningar
okkar einkennast mjög af biturð,
vonleysi, heift, reiði eða svartsýni,
þá öðlumst við ekki þá hugarró sem
er kannski eirm sannasti kjarni
hamingjuimar.
Stundum er talað rnn að bægja frá
sér óþægilegum hugsunum en það
er ekki heppileg leið vegna þess að
því meira sem við reynum að hugsa
ekki um óþægilega hluti, því meira
hugsum við í rauninni um þá.
Það er betra að staldra við og gefa
hugsunum sínum gaum og spyrja
sjálfan sig: „Hvemig líður mér?“
eða „Hvað er ég að hugsa?“
Einn þátturinn í því aö vera ham-
ingjusamur og hafa heilbrigt sjálfsá-
lit, er að skoða hvers vegna við fmn-
um til; horfast í augu við ástæðurn-
ar. Sá þáttur er mjög mikilvægur."
Gleymum að vera til
staoar í núinu
Næstsíðasti kaflinn í bókinni fjall-
ar um sjálfa hamingjuna. Þar er sagt
frá því hvað einkennir hamingju-
samt fólk og hvað við getum lært af
þeim sem eru hamingjusamir.
Þar kemur fram að hamingjusamt
fólk hefur ekki farið varhluta af
skakkaföllum, áföllum og erfiðri lífs-
reynslu fremur en þeir sem voru
ekki jafn hamingjusamir.
„Það sem gerði gæfumuninn," seg-
ir Anna, „var hvemig hamingju-
sama fólkið hafði tekið á kreppunni
í lífi sínu, t.d. hafði mörgum þeirra
mistekist eitthvað verulega á lífsleið-
inni en litu þannig á að mistök
þeirra hefðu verið lærdómsrík og,
þegar öllu var á botninn hvolft, orð-
ið þeim til góðs.
Það sem var einkennandi fyrir þá
sem voru mjög hamingjusamir
fannst líf þeirra hafa merkingu og
stefnu en það er þáttur sem er mjög
mikilvægur: Að finna tilgang í lífi
sínu og raunar að finna tilgang í öllu
sem maður gerir - í stóru og smáu.“
Huaarró verður ekki
skinn frá lífshamingj-
unni
Við gleymum of oft að vera öll tU
staðar í núinu. Breski heimspeking-
urinn Bertrand Russell sagði: „Það
er hættulegur ávani að horfa tU
framtíðarinnar í þeirri trú að ein-
hvers staðar í henni liggi tUgangur
þess lífs sem við lifum núna.“
Ég tek undir þetta,“ segir Anna,
„vegna þess að slíkt getur leitt tU
þess að við séum aUtaf að reyna að
höndla hamingjuna handan við
næsta horn. Við erum aUtaf að bíða
eftir einhverjum áfanga eða eftir aö
eitthvað verði búið, til þess að við
getum farið að lifa lífinu eða, eins og
við þekkjum aUt of vel hér á íslandi,
þá bíðum við meö að lifa lífmu þang-
að tU við erum búin með stóra hús-
ið.
Hins vegar er það svo að þegar við
gefum verki óskipta athygli, náum
við oft andlegri slökun, eða hugarró.
Hugarró verður ekki skUin frá
lífshamingjunni. Hún fylgir með
eins og nokkurs konar kaupbætir
þegar við gæðum það sem við gerum
tUgangi aUt niður í smæstu athafn-
ir.“ -sús