Dagblaðið Vísir - DV - 24.06.2000, Blaðsíða 24

24
Helgarblað
LAUGARDAGUR 24. JÚNÍ 2000
I>V
- frelsishetjan Jón Sigurðsson var einn af þeim sem var með borða um typpið
sárasóttin í gamla daga út á ýmsan
hátt,“ segir sagnfræðingurinn Jón
Ólafur, og bendir á að sárasóttin
hafi smitast eins og hver annar
smitsjúkdómur. Þegar fólk var
hvert ofan í öðru í óþrifnaði og
skít, eins og þá var, gat sjúkdómur-
inn auðveldlega horist á miili enda
lá fólk allt saman í einum graut.
Á 16. og 17. öld fer ekki miklum
sögum af sárasóttinni en sjúkdóm-
urinn kemur aftur upp við innrétt-
ingamar í Reykjavík um miðja 18.
öld þegar hann barst hingað með
dönskum verkamönnum.
Menn reyndu ýmis ráð við lækn-
ingar á sjúkdómnum og Jón Hall-
dórsson, sem skrifaði biskupasög-
ur, segir að sjúkdómurinn hafi lag-
ast tU muna eftir að menn fóru að
brúka tóbak. Menn nudduðu tó-
baki í sárin með ágætis árangri og
mönnum var einnig kennt þegar
þeir fóru í siglingar erlendis og
hittu meUur að þeir skyldu tyggja
tóbak og spýta í píkuna áður en
þeir fæm ofan á hórumar. Það
væri aðferðin tU þess að losna við
að smitast. Ýmislegt annað var
reynt við lækningar á sjúkdómn-
um, ekki síst kvikasilfur sem var
gjaman nuddað í sárið.
Það var ekki fym en seint á 19.
öld og í byrjun 20. aldarinnar að
það fer að vera bæði skammarlegt
og óþjóðlegt að vera með sárasótt.
Hreinlætið var orðið meira og fólk
orðið meðvitaðra um það að sjúk-
dómurinn smitaðist við kynmök.
„Þá tengist þetta hreinleika þjóð-
arinnar og kynsjúkdómar sem og
flestir aðrir sjúkdómar verða
óþjóölegir. Kynsjúkdómar eru að
því leyti frábmgðnir öðrum sjúk-
dómum að hægt er að ásaka fólk
sem fær þá um siðleysi o.þ.h.
Menn fara hamforum í því að berj-
ast gegn kynsjúkdómum sem nokk-
urs konar sjálfstæðisbaráttu og öU
þessi sjúkdómabarátta er mikið á
þjóðlegum nótum," útskýrir Jón
Ólafur.
Frægt fólk smitað
Margar þekktar persónur em
taldar hafa smitast af sárasótt. Má
þar nefna tónskáldin Beethoven,
Mozart, Schubert, Hinrik áttunda,
Hitler, ítalska fiðluleikarann
Paganini að ógleymdri frelsishetju
íslendinga, Jóni Sigurðssyni. Sagn-
fræðinga greinir reyndar eitthvað
á um það hvort Jón hafi verið
smitaður af sárasótt eða lekanda,
en kynsjúkdómur var það. Jón lýs-
ir meðferð sjúkdómsins í bréfi,
sem tU er í Þjóðskjalasafni, tU vin-
ar síns Gísla Hjálmarssonar og
samkvæmt upplýsingum frá sagn-
fræðingnum, Gunnari Karlssyni,
er hægt að ráða út frá þeim lýsing-
um að um sárasótt hafi verið að
ræða. í bréfinu kemur m.a. fram
að Jón hafi þjáðst af miklum verkj-
um og hafi þurft að ganga með
borða um typpið. Þeir sagnfræð-
ingar sem aðhyUast þá kenningu
að sjúkdómurinn hafi frekar verið
lekandi hjá Jóni styðja það með
því að Jón hafi haldið fuUri and-
öldum þá hafi það tengst sýfilis-
sýklinum,“ segir Jón Ólafur sem
vinnur að ritun heUbrigðissögu ís-
lands um þessar mundir. Fyrsti
læknirinn sem getið er um að hafl
komið hingað tU lands var á veg-
um Ögmundar Pálssonar, biskups i
Skálholti árið 1525, en hann var
einmitt fenginn tU landsins tU þess
að lækna sárasótt. Sá var þýskur
og hét Lasarus Matteusson kennd-
ur við jörðina Skáney í Borgar-
firði. Sárasóttarfaraldur var einnig
ein af ástæðunum fyrir þvi að
landlæknisembættið var stofnað
seint á 18. öld.
Getur valdið geðveiki
Þrátt fyrir að sárasótt sé orðin
mjög sjaldséður sjúkdómur hér á
landi í dag þá er þetta mjög hættu-
legur sjúkdómur. „Ef fólk gengur
með sýkinguna nógu lengi þá getur
hún haft alvarlegar afleiðingar.
Sjúkdómurinn er samt frekar auð-
veldur i meðferð eftir greiningu,"
segir Steingrímur Davíðsson, sér-
fræðingur í húð- og kynsjúkdóm-
um, en undirstrikar að sárasótt sé
ekki stórt vandamál lengur hér á
íslandi. Árlega greinast 5-10 tilfelli
hér á landi. „I kringum seinni
heimsstyijöldina kom upp síðasti
stóri faraldurinn en síðan þá hefur
sjúkdómurinn verið lítið áberandi,
a.m.k hér á landi. Aukin penisUIín-
notkun á Vesturlöndum hefur lík-
lega átt sinn þátt í að tilfellum hef-
ur fækkað síðastliðna áratugi,” út-
skýrir Steingrímur.
Sjúkdómurinn smitast svo að
segja eingöngu með kynmökum og
birtist í þremur stigum. Hann byxj-
ar sem eitt eða fleiri hörð,
vessandi sár. Sárin koma oft 1-6
vikum eftir smit á þeim stað sem
bakterían komst inn í líkamann.
Oft er erfitt að finna sárið ef það er
inni í leggöngum, við endaþarm-
inn eða inni í þvagrás, þar sem
sárið er oftast sársaukalaust. Ef
engin meðferð er gefin hverfur sár-
ið af sjálfu sér eftir 3-6 vikur. Þótt
sárið hverfl er bakterían samt eft-
ir lifandi í líkamanum. Eftir 1-3
mánuði kemur sjúkdómurinn oft
fram aftur og þá sem útbrot á húð-
inni. Þessu getur fylgt hiti, flökur-
leiki, þreyta, liðverkir og hárlos.
Jafnvel þessi einkenni geta horfið
án meðferðar. Ef sjúkdómurinn er
ekki meðhöndlaður, leggst hann í
dvala. En eftir aUt að því 20 ár
brýst hann aftur upp á yfirborðið.
Nú getur hann birst sem hjartabil-
un, lömun og geðveiki, og leiðir
sjúklinginn til dauða. Sjúkdóms-
greining fæst með því að ftnna
sýkilinn og/eða mótefni í blóði. Ef
snemma er gripið til aðgerða er vel
hægt að lækna sárasótt með fúkka-
lyfjum
Tóbak og kvikasilfur
„Sú sárasótt sem við þekkjum í
dag er ekki endilega sami sjúk-
dómur og greindist á 15. öld. Á
meðan sjúkdómurinn er í dag
bundinn við kynlíf þá breiddist
Jón Sigurösson forseti er þjóöardýrlingur á íslandi. Hafi hann þjáöst af
sárasótt varpar þaö nýju Ijósi á persónulegt líf hans en rýrir ekki stööu
hans sem frelsishetju.
„Sárasóttin er í sjálfu sér mjög
merkileg bæði upp á söguna að
gera og svo er þetta sjúkdómur
sem hefur breyst mjög mikið,“ seg-
ir sagnfræðingurinn Jón Ólafur ís-
berg um kynsjúkdóminn sárasótt
öðru nafni sýfilis sem grasseraði
hér á landi seint á 18. öld. Kynsjúk-
dómurinn er orðinn afar sjaldséð-
ur hér á landi í dag og einungis
5-10 tilfelli greinast árlega. Þrátt
fyrir að sýkillinn hafi verið þjóð-
inni sannkallað böl fyrir tíma pen-
isillínsins þá hafði hann þó tví-
mælalaust þau áhrif að flýta fyrir
því að öflugt heilbrigðiskerfi reis
upp í landinu, fyrr en ella.
„Það má segja að alltaf þegar
eitthvað róttækt hafi verið gert í
heilbrigðismálum landans fyrr á
Tangarhöfba 6
Kjarnaborui|#
Múrbrot #
Vörubílar

Srnágröfur ý
Kynsjúkdómurinn sárasótt olli þáttaskilum í heilbrigöismálum íslands:
Skammarleg-
ur og stór-
hættulegur
sjúkdómur