Dagblaðið Vísir - DV - 09.12.2000, Blaðsíða 36

36
LAUGARDAGUR 9. DESEMBER 2000
Helgarblað
Verkalýðsforingi
finnst látinn eftir
hörð átök
- skuggahliðar hatrammrar verkalýðsbaráttu á fjórða áratugnum á Siglufirði
JPVforlag hefur sent frá sér
bókina ísland í aldanna rás
1900-1950. Bókin er spegilmynd
fyrri hluta 20. aldar af íslensku
þjóölifi í stóru broti. Aöalhöf-
undur hennar er Illugi Jökuls-
son og í bókinni er saga aldar-
innar sögö í frásögnum af stór-
viöburöum, stjórnmálaátökum
og stéttabaráttu. Margt af því
sem Illugi dregur fram í dags-
Ijósiö eru frásagnir sem ekki
hafa veriö mörgum kunnar
fram til þessa, hafa legiö í lág-
inni. Þaö á ekki síst viö um eft-
irfarandi frásögn af geysilega
höröum átökum verkalýös og at-
vinnurekenda á Sigluflröi,
Klondike noröursins, snemma á
fjóröa áratugnum.
Ljótust uröu hin margvíslegu
átök milli verkalýðshreyfingar og
atvinnurekenda þetta viöburðaríka
ár á Siglufiröi en formaður verka-
lýðsfélagsins á staðnum fannst lát-
inn í kjölfar harðra átaka við Svein
Benediktsson útgerðarmann.
Deilan á Siglufirði hófst i júní
þegar stjóm Síldarverksmiðju ríkis-
ins boðaði kauplækkun til verka-
manna sökum kreppunnar, en
ákvað jafnframt að ganga á undan
með góðu fordæmi og lækka sín eig-
in laun fyrir stjórnarsetuna, sem og
laun yfirmanna við verksmiðjuna.
Verkcdýðsfélagið á Siglufirði taldi
félagsmenn sína hins vegar ekki of
sæla af þeim launum sem þeir höfðu
og hafnaði launalækkun að lokum
aigerlega. Formaður félagsins var
Guðmundur Skarphéðinsson, vin-
sæll og vel metinn maður.
Sveinn Benediktsson var sonur
Benedikts Sveinssonar, fyrrverandi
alþingismanns. Hann sat í stjórn
Síldarverksmiðjunnar og hafði
margvísleg ítök á Siglufirði.
Svindlarar nýta verkalýðinn
Sveinn þótti afar harðskeyttur
baráttumaður gegn vaxandi áhrif-
um verkalýðshreyfingarinnar og
birti í Morgunblaðinu hinn 24. júní
grein undir fyrirsögninni: „For-
sprakki niðurrifsmanna. Hver er
Guðmundur Skarphjeðinsson." Þar
vildi Sveinn meðal annars skipta
forystumönnum verkalýðshreyfing-
arinnar í tvennt. Annars vegar
væru sannfærðir kommúnistar á
borð viö Brynjólf Bjamason en hins
vegar „og þeir eru fleiri „pólitiskir
svindlarar, sem með ýmsum lodd-
arabrögðum nota verkalýðinn til að
lyfta sjer sjálfum upp i virðingar-
stöður, þar sem þeir sjálfir lifa svo í
vellystingum praktuglega og hugsa
ekki fremur en áður um verkalýö-
inn. Hjer á landi tel jeg“ i síðara
flokknum og þeim fjölmennari
bankastjóra Alþýðuflokksins [Jón
Baldvinsson], Ólaf Friðriksson og
Finn Jónsson [verkalýðsforkólf á
Vestfjörðum], ásamt ótal fleirum, að
ógleymdum Guðmundi Skarphjeð-
inssyni."
Vildi stuöla að kauplækkun
fyrlr stjórnarstól
Hvorki fyrr né síðar var Ólafur
Friðriksson sakaður um að lifa í
vellystingum praktuglega á kostnað
verkalýðsins. En Guðmundur var i
grein Sveins borinn þungum sök-
um, meöal annars að hafa boðist til
Þessi mynd var tekin vlð útför Guðmundar Skarphéblnssonar
Taliö er að um 1000 manns af 2000 íbúum Siglufjaröar hafi fylgt honum
til grafar.
Guðmundur Skarphéðinsson, verka-
lýðsforkólfur á Slglufirði
Hann keypti sér tveggja kílóa blý-
lóö daginn sem grein Sveins Bene-
diktssonar birtist í Morgunblaöinu
og hvarf sporlaust. Hann fannst
nokkrum vikum seinna í höfninni á
Siglufiröi.
að beita sér sjálfur fyrir kauplækk-
uninni ef hann fengi í staðinn sæti
formanns verksmiðjustjómar.
Sveinn sagði: „Það er hörmulegt til
þess að vita, að fjöldi verkamanna
og sjómanna skuli eiga á hættu að
missa sumaratvinnu sina fyrir að-
gerðir þessa vesalmennis."
Stéttahaturspostulinn
í viðtali við Alþýðublaðið sagði
Guðmundur þetta ósannindi frá rót-
um, og „þrátt fyrir það, að hann
þekkti Svein að óvöndugheitum á
ýmsum, þá kæmi sér þó á óvart, að
hann skyldi ljúga svona ósvífið".
Jafnframt ritaði Guðmundur grein
til höfuðs Sveini, „stéttahaturspost-
ula íhaldsins“, og sagði: „Sögur þín-
ar eru lygasögur og tilgangur þinn
með þeim að falsa til þín menn til
óbótaverka gegn fátækri alþýðu.“
Skattsvikarinn
Sveinn sat ekki undir þessu held-
ur svaraði með enn harðorðari
grein í Morgunblaðinu sem bar fyr-
irsögnina: „Guðmundur Skarphjeð-
insson, afhjúpaður „Skattsvikar-
inn“. Þar sagði meðal annars: „Jeg
lýsi Guðmund Skarphjeðinsson
skattsvikara í stórum stíl. Skal
hann bera það nafn með rjettu,
hundur heita og hvers manns níð-
ingur vera, ef hann stefnir mjer
ekki fyrir þessi ummæli, svo að
mjer gefist færi á að sanna þau fyr-
ir dómstólunum." Auk ásakana um
skattsvik var Guðmundur sagður
„verkalýðsböðull" og „niðurrifs-
maður“ og sakaður um bæði
heimsku og hræsni með mörgum
orðum og stórum. Sveinn lauk máli
sínu svo: „Fyrir.rúmum hálfum öðr-
um áratug varð hjer á landi vart við
nýja manntegund, ef menn skyldi
kalla. Þeir hafa haft það að atvinnu
sinni að spúa eitri milli vinnukaup-
enda „og vinnuseljenda ... Vinnu-
friður og velgengni atvinnuveganna
er þyrnir í augum þeirra. Þeirra at-
vinna er að rægja og ljúga til þess á
þann hátt að upphefja sjálfa sig. Jeg
hef nú gripið Guðm-[und] Skarp-
hjeðinsson út úr hópi þessara
manna og gengið svo frá honum, að
hann ætti að þekkjast." Síðar, er
mjer vinnst tími til, mun jeg ekki
telja það eftir mjer að fletta ofan af
fleirum úr hjörðinni."
Guðmundur hverfur
Daginn sem þessi grein birtist í
Morgunblaðinu hvarf Guðmundur
Skarphéðinsson aö heiman. Varð
uppvíst að hann hefði um morgun-
inn keypt tveggja kílóa blýlóð í
verslun einni á Siglnfirði en hvern-
DV
Sveinn Benediktsson
Hann var afmörgum talinn hafa
valdið hvarfi Guömundar Skarphéö-
inssonar, verkalýðsforinga á Siglu-
firöi.
ig sem hans var leitað fannst hann
ekki lengi vel. Voru þó fengnir kaf-
arar til leitar frá Akureyri og
Reykjavík og höfnin slædd.
Verkalýðsfélagið á Siglufirði hélt
tveimur dögum síðar mjög fjöl-
mennan borgarafund þar sem
launalækkun var hafnað og þess
krafist að Sveinn Benediktsson yrði
á brott úr verksmiðjustjórninni.
Lýst var dýpstu fyrirlitningu á
skrifum hans, sem „sjálfur stendur
mitt í flokki skattsvikara og
stórsvindlara, fyrir að hefja jafn
dólgslegar árásir og hér ræðir um.
Þar sem Sveinn hefur með því að
reyna að stöðva [síldar]-bræðsluna
stofnað atvinnulífi bæjarins í voða,
krefst fundurinn þess ennfremur að
hann stígi ekki fæti sínum á kaup-
staðarlóð Siglufjarðar." Sveinn var
þá staddur í Reykjavík.
Morgunblaðið reyndi að bera í
bætifláka fyrir greinarhöfund sinn
með þvi að benda á að þótt sakir
þær sem Sveinn bar Guðmund
hefðu verið afar harðar og ekki vel
rökstuddar í greininni sjálfri hefði
þó alls ekki verið, vegið úr laun-
sátri; greinin hefði birst undir fullu
nafni höfundar og yfirlýstur tilgang-
ur hennar verið að dómstólar
skæru úr um réttmæti ásakananna.
Sveinn segir af sér
Vegna andúðarbylgju þeirrar sem
reis gegn honum sagði Sveinn sig
úr stjóm Síldarverksmiðju ríkisins
nokkrum dögum eftir þessa atburði.
Þá lagði stjómin fram nýtt tilboð til
verkalýðsfélagsins sem var sam-
þykkt og lauk þar deilunni sjálfri.
Eftirmál urðu hins vegar nokkur.
I lok júli kom Sveinn til Siglufjarð-
ar í erindum útgerðar sinnar. Þótti
verkamönnum lítið skemmtilegt að
horfa á hann spranga um götur þar
sem Guðmund Skarphéðinsson var
hvergi að sjá. Að morgni annars
dags gengu nokkrir forystumenn
verkalýðsfélagsins á fund Sveins,
sem þá lá enn i rúminu, og spurðu
hvenær hann ætlaði að hafa sig á
brott úr bænum.
Rekinn úr bænum
Sveinn sagði það óráðið ennþá.
Fyrir utan húsið hafði safnast sam-
an hópur fólks sem lét ófriðlega og
heimtaði Svein burt. Leið svo dag-
urinn að kvöldi. Sveinn tilkynnti
bæjarfógeta um aðfór verkalýðsleið-
toganna gegn sér og samherjar hans
buðu honum vernd, en hann vildi
ekki þiggja þar eð það gæti orðið til
þess að allsherjar óeirðir brytust út.
Um kvöldið fór fólk aftur að safnast
að húsi Sveins og hrópaði vígorð
gegn honum og tveir forkólfar í
verkalýðsfélaginu bönkuðu upp á og
tilkynntu Sveini að færi hann ekki
rakleitt úr bænum yrði hann fluttur
burt með valdi. Sá þá Sveinn sitt
óvænna og hélt rakleitt um borð í
varðskipið Óðin, sem lá við bryggju
í Siglufjarðarhöfn.
Hinn 14. ágúst fannst lík Guð-
mundar Skarphéöinssonar í höfn-
inni. Var útfór hans gerð að við-
stöddu miklu fjölmenni, um það bil
þúsund af tvö þúsund íbúum fylgdu
honum til grafar. Við útförina töl-
uðu meöal annars þeir Héðinn
Valdimarsson og séra Sigurður Ein-
arsson.